Javascript DHTML Drop Down Menu Powered by dhtml-menu-builder.com

ARXİV

8 Mart 2014 - №09

 

Baharın müjdəçisi Novruz

 

İnsan ömrü öz fizioloji inkişaf dinamikasına, məna və məzmununa görə  dörd hissəyə bölünür; uşaqlıq, yeniyetməlik, gənclik və ahıllıq dövrünə. Döğulduğu gündən axirət dünyasına qovuşanadək ömrünün qaynar bahar,  qızmar yay, solğun payız və müdrik qış mərhələsini yaşayan insan da  təbiətin bir parçasıdır. O parçası ki, ulu Tanrı daha sonra nə yaradıbsa, hamısını bu ali varlığın müqəddəs ruhuna  mənəvi qida, həyat stimulu yaratmaq üçün isə maddi nemətlər bolluğu kimi bəxş edib. Ümumiyyətlə,  bu dünyada nə varsa-hava, su və torpaq və havadan qidalanan bütün canlılar məhz insan ömrünə yaraşıq, bir gözəllik  bəxş edir.

Gözəllik isə heç bir nemətlə müqayisə oluna bilməyən ruhi qida mənbəyidir. Boyuna-biçiminə, qəribə taleyinə görə insanlardan heç də seçilməyən təbiət də ağlamağı, gülməyi, kövrəlməyi bacarır. O, bəzən  qəzəblənir də. Qara buludlara çevrilən qubarını taleyin  bir şimşək dağı kimi dağlara, düzlərə, yamaclara səpələyən ana təbiət yaz gələndə bam-başqa bir görkəm alır. Payızda qızılı yarpaqları özünə yorğan edən, qışda isə duvağa bürünən, uzun qış gecələri mışıl-mışıl mürgüləyən təbiət yazın gəlişi ilə oyanır, könülləri sevindirməyə başlayır. Uca dağlardan "uçan" yel qanadlı şəlalələr, həzin nəğmələri ilə  könülləri oxşayan, dərə-təpələrə düzənlərə xoş ovqat gətirən çaylar, yenicə yaşıl örpəyə bürünən alça ağaclarının budaqlarında  laylaya bənzəyən cəhcəhəsi ilə ötüşən bülbüllər, baharın gəlişini yaz buludlarının  ətəyindən seyr edən qartallar bu gözəl təbiətə vurğun olan  insanı ilhama gətirir. Şairlər yazın gəlişi münasibətilə şeirlər yazırlar, bəstəkarlar mahnılar bəstələyirlər, rəssamlar isə   bu əsrarəngiz gözəllikdən ilhama gələrək özlərinin ən dəyərli, ən qiymətli tablolarını və başqa sənət əsərlərini yaradırlar. Və qəribə də olsa yaradıcı insanların ilk ilham  mənbəyi də  elə  məhz baharın  ilk müjdəçisi sayılan səməni olur. Nur, bərəkət simvolu, bolluq rəmzi olan  səməni. Novruz adlandırdığımız bahar bayramının gözəllik ifadəçisi, süfrələrin bəzəyi də elə  belinə qırmızı lent bağlanan, öz füsunkar görkəmi ilə  gözəlləri xatırladan bu səmənidir. Özü boyda  bir gül çələnginə  bənzəyən, təbiətin  ali varlığı olan insan da bu fəsildə  kini - küdurəti atır, küsülülər barışır, oğlanlar qızlara elçi düşür, bir sözlə, hər evdə, hər küçədə, hər kənddə, hər şəhərdə əsil bayram əhvali-ruhiyyəsi yaşanır. Novruz bir də onunla müqəddəsdir və önəmlidir ki, hicri tarixi ilə müsəlman dünyasının  Yeni il bayramı da məhz  bu  tarixdə qeyd olunur. Martın 22-də gecəylə gündüz bərabərləşir, necə deyərlər, təbiətdə fəlsəfi bir tarazlıq yaranır.

Böyütmək üçün şəkili seçinÜmumiyyətlə, Novruz bayramını heç bir bayramla müqayisə etmək olmaz. Biz müsəlmanlar, biz azəri türkləri Qurban bayramında nə qədər kövrəliriksə-müqəddəs İbrahim Peyğəmbərin  ulu Tanrıya olan eşqinə heyran qalırıqsa, bu bayramda bir o qədər sevinirik, şənlənirik, fərəhlənirik. Gülün-çiçəyin insan ömrünü bəzədiyi bu fəsildə  tək təbiət deyil, insan ömrü də  ətir saçır, ürəklər sevinir, arzular-diləklər pərvazlanır, hər yan gözəlləşir: yer də, göy də, bağ da, bağat da.

Bəli, belə bir deyim də var ki, Ulu Tanrı sevgisi ilə Novruzda sevənlər və sevilənlər hökmən xoşbəxt olurlar. Çünki Novruz  xeyir-duası ilə sevənlərin və sevilənlərin qəlbinə Tanrı eşqi özü hakim olur. Statistik rəqəmlərə nəzər salsaq görərik ki, Novruzda nişanlananlar, ailə quranlar doğrudan da xoşbəxt olurlar. Belə ailələrdə sevda eşqi daim  sönməz olur. Görünür, bu da bir Tanrı qisməti, Tanrı hikmətidir.

Gənclik ruhlu, zəhmət ətirli Bakımıza  bir füsunkar gözəllik gətirir Novruz. Elə bil Günəş də  öz qırmızı tacında daha gözəl görünür, ulduzlar səmanın göy saçında daha parlaq sayrışırlar. İlin axır çərşənbəsi sübhün çırağı  da gur yanır, göz qamaşdırır. Bir sözlə, təbiət özü ilhama gəldiyi kimi insanları da ilhama gətirir, şairləri yazmağa-yaratmağa, bəstəkarları Novruz notları ilə köklənmiş mahnılar bəstələməyə səsləyir.

Novruz bayramı həm də təbiətin bayramıdır. Təbiətin oyanışı, sellərin, suların coşması, ağacların tumurcuqlanması, köçəri quşların "yaylağa" qayıtmaları, insanların torpağa bağlanması məhz bu vaxtdan başlanır. Təbiətin belə oyanışından sonra insanlar Novruzu qarşılamaq üçün  4 çərşənbə hazırlıq işləri görürlər. Birincisi Su çərşənbəsi (ab), ikinci Od çərşənbəsi (atəş), üçüncüsü Yel çərşənbəsi (bad), dördüncüsü  Torpaq çərşənbəsi (xak).   

Ab, atəş, bad, xakdan xəlq olundu ulu kainat. Bunlar olmasa, həyat da mövcud ola bilməz. Bəs, insanlar bu bayramı necə qarşılayırlar?! Hansı milli adət-ənənələrə Novruzda əməl edirlər?  Əvvəlcə onlar dünyadan köçmüşlərin ruhunu şad etmək üçün onları ehtiramla yad edir, qəbirüstünə gedir, şam yandırır, ehsan verirlər . Buna "Qara bayram" deyirlər. Çərşənbələrdə isə, daha dəqiq desək, çərşənbə axşamlarında tonqal qalanması, göyə yanar fişənglər atılması, bayram süfrələrinin düzəldilməsi ululardan qalma qədim el adətidir. Tonqal qalamaq, od üstündən tullanmaq, baş üzərində yanar fişəng, lopa-üskü fırladıb göyə atmaq əski mifik dünyagörüşü ilə bağlı bir məsələdir. İşığın, Günəşin gücünə inanan insan odun-alovun köməyi ilə yabançı ruhları,  xəstəlik gətirən, yaşayışına sıxıntı verən şər qüvvələri qovub uzaqlaşdırırdı. Burada bütün məqamlarda Od-Günəşin  rəmzi kimi düşünülürdü. Qışdan çıxmaq üçün tonqal, od yandırılması əslində dolayısı ilə həm də Günəşin, yazın çağırılması  mərasimidir. Bu aktın icrası zamanı tonqalın üstündən atılarkən,-

Ağırlığım, uğurluğum

Tökülsün, bu odda yansın,-

söylənməsi əski təsəvvürlə, qışın ağrı-acısından qurtulmaq üçün Oda, Günəşə bir xilaskar kimi yanaşılması qənaətilə bağlıdır. Çox təəssüflər olsun  ki, ötən əsrin 70 ili dini, mənəvi-əxlaqi dəyərlərimiz, oturuşmuş adət-ənənələrimiz total rejimin, bolşevik təbliğatının qəzəbinə tuş gəldi. Bütöv bir millətə min ildən artıq bir müddətdə yaşatdığı  dini , mənəvi dəyərlər birdən- birə yasaq edildi. Şərqlə bağlılığı qırmaq üçün əski əlifbanı dəyişdirməklə, milləti yalnız öz dini-əxlaqi dəyərlərindən deyil, həm də milli adət-ənənələrindən uzaqlaşdırmağa  səy göstərildi. Müqəddəs ulu bayramımız olan "Novruz bayramı"na  isti münasibət xalqa yasaq olunurdu, ona, dini qiyafə geydirilirdi. Əsrlərlə meydan və küçələrdə nümayiş etdirilən, insanların mənəvi-psixoloji təmizlənməsinə, hətta tibbi nöqteyi nəzərdən fiziki sağlamlıq üçün gərəkli olan belə bir bayram bolşevik təbliğatının təqibindən  yaxa qurtara bilmədi. Lakin Novruz bayramı yaddaşlardan silinmədi, sadəcə olaraq bu bayramın müvəqqəti olaraq məkanı dəyişdi;  küçələrdən, meydanlardan ürəklərə, evlərə köçdü, səmənilər ürəklərdə cücərdi, bülbüllərin nəğmələri deyil, ah-nalələri  eşidildi.

Əlbəttə, Novruzun üzərindəki qadağaları  götürmək üçün  Azərbaycan ziyalıları  uzun müddət çarpışdılar. Şıxəli Qurbanovdan başlamış neçə-neçə işıqlı şəxsiyyət  Novruzun həyata qaytarılması yolunda  fədakarcasına mübarizə apardı və şəxsən  Şıxəli Qurbanov buna  nail oldu. Xalqımızın bir xoşbəxtliyi də onunla bağlıdır ki, 1969-cu ildə  ümummilli lider Heydər Əliyev Azərbaycana rəhbər təyin olundu. Məhz ulu öndərin diqqəti və qayğısı sayəsində bayram günlərində  Bakı küçələrində insanlar  kütləvi şənliyə çıxmağa, çalıb-oynamağa başladılar, Qar qız Bahar qızla əvəz olundu.

Bəli, Baharın gəlişi insanın qanını qaynadır, süfrəmizə bolluca nemət, xalqımıza cansağlığı, xoşbəxtlik, firavanlıq gətirir. Bahar  bir də onunla önəmlidir ki, müqəddəs yaşantıları bizə bəxş edən Novruz da öz ətrinə, məna və məzmununa görə məhz Bahara borcludur.

Bahar gələndə görkəmli şairlərimiz Səməd Vurğunun, Süleyman Rüstəmin, Nigar Rəfibəylinin, eləcə də  ulu Şəhriyarın bu təravətli, xoş ovqatlı, xoş müjdəli  fəsil haqqında yazdıqları şeirlər yaddaşımızda yenidən çözələnir. Elə buna görə də  Baharla və Novruzla bağlı düşüncələrimi  ustad Şəhriyarın "Heydərbabaya salam" mənzuməsinin və xalq şairi S.Vurğunun nəğməkar Bahar haqqında şeirinin aşağıdakı misraları ilə sona yetirirəm:

 

Bayram idi, gecəquşu oxurdu,

Adaxlı qız bəy corabı toxurdu,

Hər kəs şalın bir bacadan soxurdu,

Ah, nə gözəl, qaydadı şal sallamaq,

Bəy şalına bayramlığın bağlamaq.

(Şəhriyar)

 

Bahar, istəklimsən, başdan-binadan,

Ən gözəl qızısan sən təbiətin,

Xoşbəxt yaranmısan, xoşbəxt anadan,

Gözünün odusan şeirin, sənətin,

Ən gözəl qızısan sən təbiətin.              

(S.Vurğun)

 

Sifai SƏFƏROVA,

"Azərbaycan müəllimi"

 

Qeyd: "Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında  Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun keçirdiyi müsabiqəyə təqdim etmək üçün"   

 
 
 
Səhifənin başına qalx "Xəbərlər" bölməsinə get Nömrənin müdəricatına dön Səhifənin başına qalx
 

AZƏRBAYCANIN TƏHSİL NAZİRLƏRİ

 

DÜNYA UNİVERSİTETLƏRİ

 

DÜNYA TƏHSİLİ

 

DÜNYA ÖLKƏLƏRİNDƏ ALİ MƏKTƏBLƏRƏ QƏBUL

 
 
 

Copyright  ©  All Rights Reserved.
Created and supported by Mehman Shafagatov