|
Aidə NƏBİYEVA,
Müasir Psixologiya Mərkəzinin baş psixoloqu
 Qısa
tanışlıq. Aidə Sübhan qızı Nəbiyeva 2007-ci ildə Bakı
Dövlət Universitetinin sosial elmlər və psixologiya
fakültəsinin bakalavriat pilləsini psixologiya ixtisası
üzrə fərqlənmə diplomu ilə bitirib.
2009-cu ildə həmin fakültənin magistratura pilləsini
hüquq psixologiyası ixtisası üzrə fərqlənmə diplomu ilə
başa vurub. 2009-2013-cü illərdə Bakı Dövlət
Universitetində, Azərbaycan Dövlət Pedaqoji
Universitetində, Bakı Qızlar Universitetində müəllim
kimi fəaliyyət göstərib. Psixoloji yardım və autizmli
uşaqların reabilitasiyası mövzusunda müxtəlif yerli və
beynəlxalq kursların iştirakçısıdır. İranda, Türkiyədə
staj, praktik kurs keçib. İsrail Respublikasında distant
təhsil alıb. 2011-ci ildən Müasir Psixologiya Mərkəzinin
baş psixoloqudur. Təhsil Problemləri İnstitutunun
dissertantıdır.
Müasir dövrümüzdə bir çox valideynləri uşaqlarının
davranışlarında son zamanlar baş verən dəyişikliklər
narahat edir. "Övladıma qadağa qoya bilmirəm!",
"Qoyduğum qaydaları tez-tez pozur", "İctimai yerlərdə
belə mənə cavab qaytarır", "Bir əşya alacağımız halda,
mağazadan böyük paketlə çıxırıq..", "Ona etiraz
etdiyimizi gördükdə özünü yerə çırpır və son nəticədə
istədiyinə nail olur", "Bağçadan və məktəbdən adətən
müəllimlərindən və ya dostlarından şikayət edərək
qayıdır", "Evə kənar şəxslər gəldikdə səs-küy salır".
Əgər siz də gün ərzində bu tip ifadələrlə
gileylənirsinizsə, demək övladınızda davranış
problemləri başlayıb. Belə uşaqların valideynləri
deyinərək, şikayət edərək günün yarıdan çoxunu övladları
ilə konflikt şəraitində keçirirlər. Davranışda olan bu
cür problemlərin sürətlənməsinin səbəbkarı təkcə uşaqlar
deyil, eyni zamanda valideynlər və sosial mühitdir.
Həmin uşaqların mənfi meyillərini sürətləndirən
valideynlərin məhz aşağıda qeyd olunan davranışlarıdır:
* Valideynlərin günün böyük hissəsini iş həyatına və s.
həsr etməsi.
 *
Valideynlərin uşağı daima tənqid etməsi.
* Valideynlərin uşaqları mənfi mənalı adlandırmalarla
(məsələn, səfeh) çağırması.
* Atanın uşaqla ünsiyyətinin azlığı.
* Ananın günün böyük hissəsini ev işlərinə həsr etməsi.
* "Özündən çıxar" deyib, tərifə yol verməmək.
* Az tərifləmək, tərifi şişirtməmək.
* Qoyulan qadağaların müxtəlif şəxslər tərəfindən
müxtəlif cür qoyulması (məsələn, ata telefona qadağa
qoyur, amma nənənin ürəyi dözməyərək onu gizli yollarla
uşağa verir).
* Qadağaların izah olunmaması, həddindən artıq yüksək və
ya aşağı tonda deyilməsi.
 *
Uşağın əsas tələbatı olan oyun tələbatının ödənilməməsi.
* Dözümsüzlük və səbirsizlik.
* Emosiyaların, duyğuların, qayğının uşağa kifayət qədər
nümayiş etdirilməməsi.
* Neqativ davranışlı bacı və qardaş faktorunun evdə
olması.
Bəli, yuxarıda sadaladığımız amillər davranış
probleminin artmasına gətirib çıxarır. Qeyd olunan
amillərin şərhindən belə aydın olur ki, həmin uşaqlara
diqqətin, qayğının kifayət qədər göstərilməməsi onlarda
neqativ meyillərin yaranması prosesini gücləndirir.
Məsələn, bu cür uşaqlarda özünəəminlik aşağı səviyyədə
olur. Səbəb isə odur ki, uşaq hər dəfə mənfi davranış
nümayiş etdirdikcə, valideyni insanlar arasında, evdə,
dostlarının yanında belə onu tənqid etməyə və hətta ona
mənfi adlar qoymağa başlayırlar. Bu uşaqlara sonradan
"Axı sən yaxşı oğlansan, mən inanmıram ki, sən bunu
eləmisən..." fikrinə cavab olaraq, "Yoxxx mən yaxşı
oğlan deyiləm, axı atam deyir sən səfehsən..." kimi bir
cavab verməsinə səbəb olur. Elə sonuncu cümlə məsələnin
nə yerdə olduğundan xəbər verir.
Uşaqlarda bu cür davranışları aradan qaldırmaq istəyən
valideynlər səbrini toplayaraq, aşağıdakı qaydalara əməl
etməlidirlər. Əgər övladınızın davranışlarının müsbətə
doğru irəliləməsini istəyirsinizsə, bunu hər gün
davamlı şəkildə addım -addım tətbiq eləmək lazımdır.
1. Övladınızla danışıq tonunuzu aşağı salın.
2. Dilinizdə olan neqativ kəlmələri təmizləyin.
3. Onun müsbət cəhətlərini qabardın.
4. Ən kiçik davranışlarını belə böyük bir hadisə kimi
şişirdin.
5. Səhvlərini üzünə vurmamağa çalışın.
6. Pozitiv örnək göstərməkdən çəkinin.
7. Dolayı yolla tənqid edin (məsələn, özünün deyil,
digər uşağın mənfi davranışı olaraq tənqid edin).
8. Hədəflər qoyun (məsələn, hansı hərəkətlərinin
dəyişməsini istəyirsinizsə, onları sıralayın. Hər
dəyişiklik üçün bir bal balansına əlavə edin).
9. Qadağalar aydın yazılmış və şəkillərlə ifadə olunmuş
formada divardan asılmalı, tətbiqində güzəştlər
olmamalıdır (məsələn, əgər hər hansı bir qadağa
pozulursa, onu düzəltməkdə israr etməlisiniz).
Uşaqların davranışlarının korreksiyasında valideynlər bu
məsləhətlərdən yararlanaraq, bəzi məqsədyönlü
tapşırıqlar və təmrinlərlə işi tamamlamış ola bilərlər.
Məsələn:
Təmrin 1.
- Övladınızla xalça üzərində uzanaraq, onun öz şəklini
çəkin və ya çəkdirin, sonra xoş sözlər yazın. Bu kağızı
evdə divardan asın!
Təmrin 2.
- Ev işlərində övladınızın sevdiyi bir işi siz
bacarmadığınıza görə ondan etməyini xahiş edirsiniz və
sonra etdiyi işi tərifləməyi, həmin uğurunun sirlərini
ondan öyrənməyi unutmayın!
Təmrin 3.
- Hər kiçik müsbət hərəkətini belə şişirdin. Hər kəsin
yanında onun dəyişildiyini, son zamanlar tamamilə başqa
cür davrandığını qeyd edərək heyranlığınızı nümayiş
etdirin!
Əminəm ki, bu təmrinlərdən istifadə etdikdən sonra
övladınızda baş verəcək xırda dəyişiklikləri
dəftərçənizə qeyd edib, həftələr arasında dəyişikliyin
səviyyəsini müqayisə etməyi unutmayacaqsınız!. Növbəti
yazılarda müsbət davranışlarını artırmaq üçün daha geniş
məsləhətlərlə sizinlə birlikdə addımlarımızı atacağıq...
Səbr. Qayğı. Sevgi ilə bu yola "başladıq" deyin!...
|
