|
Əfqan ABDULLAYEV,
Azərbaycan Dillər Universiteti təhsil fakültəsinin
dekanı,
2 dəfə Senator Fulbrayt təqaüdçüsü, professor
 Azərbaycan
Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin 24
oktyabr 2013-cü il tarixli sərəncamı ilə təsdiq edilmiş
"Azərbaycan Respublikasında təhsilin inkişafı üzrə
Dövlət Strategiyası"nda qeyd olunur ki, son illərdə
ölkədə təhsilin inkişafı istiqamətində mühüm addımlar
atılmışdır. Təhsilin normativ-hüquqi bazası
təkmilləşdirilmiş, maddi-texniki təminatı istiqamətində
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin sərəncamları
əsasında geniş tədbirlər həyata keçirilmişdir. Təhsil
müəssisələrində informasiya-kommunikasiya
texnologiyalarının tətbiqi əhəmiyyətli dərəcədə
genişlənmişdir. Bununla belə o da göstərilir ki, sürətlə
modernləşən Azərbaycan Respublikasında təhsil sisteminin
insan kapitalının inkişafı çağırışlarına cavab verməsi
istiqamətində yeni addımların atılmasına və ümumi
təhsilin keyfiyyət göstəricilərinin Avropa
standartlarına uyğunlaşdırılmasına ehtiyac vardır. Bu
məqsədə çatmaqda, heç şübhəsiz ki, Bolonya prosesinin
tələblərinin ali təhsil sistemimizdə tətbiqi, özü də
lazımi səviyyədə, heç bir təhrifə, imitasiyaya yol
vermədən tətbiqi qaçılmazdır.
2005-ci ildə Bolonya prosesinə qoşulan respublikamız
bununla faktiki olaraq ali təhsildə aparılacaq
islahatların konturlarını müəyyənləşdirdi. Bolonya
Bəyannaməsinin müddəalarını həyata keçirmək üçün son 8
ildə müvafiq addımlar atılmış, normativ-hüquqi sənədlər
(Kredit sistemi ilə tədrisin təşkili, çoxballı sistemlə
tələbələrin biliyinin qiymətləndirilməsinin prinsipləri,
"Bakalavr və magistr hazırlığının məzmununa və
səviyyəsinə qoyulan minimum dövlət tələblərinin
strukturu") təsdiq edilmiş və müvafiq istiqamətlər üzrə
yeni nəsil dövlət təhsil standartları hazırlanmışdır.
Bolonya prosesinin prinsiplərinin tətbiqi ilə bağlı
normativ-hüquqi bazanın yaradılması istiqamətində bir
çox xarici ölkələrin təcrübəsi öyrənilmişdir.
Bu gün dünyada sənaye cəmiyyətinin yerini informasiya
cəmiyyəti tutmağa başlayıb. Əgər sənaye cəmiyyətinin
inkişafında əsas amil təbii sərvətlər hesab edilirdisə,
informasiya cəmiyyətinin inkişafında bunu yüksək
intellektə malik insan kapitalı əvəz etməkdədir. Yüksək
intellektli kadrların formalaşmasında isə, heç şübhəsiz
ki, təhsilin, xüsusilə də ali təhsilin əhəmiyyəti
danılmazdır. Təsadüfi deyil ki, müasir dövrdə hər bir
ölkənin inkişafı həmin ölkədə ali təhsilin səviyyəsi ilə
müəyyən edilir. Onu da deyək ki, dünyanın ən reytinqli
ali təhsil müəssisələri bu gün iqtisadi cəhətdən inkişaf
etmiş ölkələrdə yerləşir. Etiraf etməliyik ki, inkişaf
etmiş müasir iqtisadiyyatlar üçün insan zəkası əsas
xammal hesab olunur. Məhz buna görə də ölkəmizin
Boloniya prosesinə qoşulmasına ən yüksək dövlət
səviyyəsində əməli dəstək verilib.
Qloballaşan dünyanın bir parçası olan ölkəmizdə ali
təhsilin nə qədər önəmli olduğu və yüksək intellektli
insan kapitalına olan ehtiyac hər keçən gün daha çox
hiss edilir. Bu ehtiyacı qarşılamaq üçün isə ölkəmizin
ali təhsil sistemində dinamik inkişafı təmin etmək
lazımdır. Bunun üçün müasir dünyanın təhsil yenilikləri
ölkəmizdə də tətbiq edilməlidir. Avropa ali təhsil
sisteminə inteqrasiyanın nə qədər önəmli olduğu
ümummilli lider Heydər Əliyev tərəfindən vaxtı ilə bu
cür ifadə olunmuşdur: "Azərbaycan müstəqil dövlət kimi
Qərb ölkələrinin təcrübəsindən istifadə etməyə çalışır
və təhsilin də təkmilləşdirilməsində bu təcrübədən
istifadə etmək lazımdır". Bu gün respublikamız
Avropanın ali təhsil məkanına inteqrasiyada israrlı
görünür.
Lakin aradan 8 il keçəndən sonra hələ də "Bəs Bolonya
prosesinə qoşulmaqla biz nə əldə edəcəyik" sualı ilə
rastlaşırıq. Cavab birmənalıdır: "Qazandığımız
itirdiyimizdən qat-qat çox olacaq". Bunları isə ümumi
şəkildə belə qörürük:
1) Tələbədə özünə inamın artması. 2) Tələbənin tədriz
prosesinin planlaşdırılmasında yaxından iştirak etməsi.
3) Tələbənin seçim imkanlarının artması. 4) Akademik
mobillik nəticəsində tələbənin təhsilini başqa
universitetlərdə davam etdirə bilməsi. 5) Ali təhsil
ixtisaslarının əmək bazarının tələblərinə
uyğunlaşdırılması. 6) Universitetlərin maliyyə
müstəqilliyi əldə etməsi. 7) Biliyin
qiymətləndirilməsində unifikasiyanın aparılması. 8)
Transmilli təhsil standartlarının yaradılmasının qündəmə
gəlməsi və s.
Göründüyü kimi, respublikamızda son 10 ildə ali təhsil
sahəsində dəyişikliklərin baş verməsi danılmazdır. Ali
təhsil müəssisələrinin sayı artmış, özəl ali təhsil
müəssisələri dövlət ali təhsil müəssisələri ilə rəqabət
aparmağa başlamış, bəzi hallarda hətta özlərini bu işdə
çox yaxşı cəhətdən göstərmiş, rəqabətə tab gətirə
bilməyənlər fəaliyyətlərini dayandırmış, ali təhsil
müəssisələrinin maddi-texniki bazası gücləndirilmiş,
professor-müəllim heyətinin keyfiyyətcə və kəmiyyətcə
tərkibi artmış, ali təhsil sistemi dünya və Avropa ali
təhsil sisteminə inteqrasiya etmək yolunda koklü
dəyişikliklərə nail olmuşdur. Bolonya Bəyannaməsinə
qoşulmuşuq və ən əsası da bundan ibarət olmuşdur ki,
"Təhsil haqqında" Qanun qəbul edilmişdir. İnformasiya
texnologiyalarının bütün sahələrdə olduğu kimi təhsildə
də tətbiq olunması ali təhsildə böyük imkanlar və
ümidlər yaratmışdır.
Bunlar hamısı son 10 ilin bizə verdiyi töhfələr
olmuşdur. Bəs növbəti 10 ildə ali təhsildə hansı
yeniliklər baş verə bilər. Düşünürük ki, hadsələrin bu
cür sürətli inkişafı bəzi proqnozlar verməyə əsas verir.
Ali təhsil müəssisələrində əsaslı struktur dəyişikliklər
qaçılmaz olacaq. Administrativ tərkibin sayı
azaldılacaq, kafedralar departamentlərlə əvəz olunacaq
və daha çox tədrisyönümlü olacaqdır. Məsələn, Müasir
dillər departamentləri və Humanitar elmlər
departamentləri kimi. Tədqiqatla məşğul olacaq qurumlar
isə qeyri-departamentlərə - institutlara, tədqiqat
mərkəzlərinə çevriləcək. Tədqiqatla məşğul olanlar
departamentlərə tədris proqramları, fənn proqramları
hazırlamaqla köməklik göstərəcəklər. Onların
hazırladıqları tədris sənədləri daha az maaş tələb edən
yardımçı heyət tərəfindən reallaşdırılacaq. Bu cür
institut və mərkəzlərdə işləyənlərin əsas məqsədi
kənardan gəlir (qrantlar, təqaüdlər, mükafatlar)
gətirmək olacaq. Ziyanla işlədikləri halda həmin
qurumlar qapadılacaq. Ali təhsildə çoxlu komitələr
yaradılacaq, onlar tədrislə birbaşa əlaqəli olacaqlar,
administrativ-menecment işlərində olanların səlahiyyət
müddətləri bu gün olduğundan çox olacaq. Biliyin
qiymətləndirilməsinin forma və məzmunu əsaslı dəyişəcək.
Mentorların (tyutorların) bakalavriatdan sonrakı
pillədəki işləri çoxalacaq. Bakalavriat tələbələri də
işləməkdə israrlı olacaqlar.
Əksər universitet nəşrləri çap formasından internet
formasına keçəcəklər. Humanitar elmlər sahəsində iş
yerləri lazımınca olmayacaq. İnnovasiyalar baş verməkdə
davam edəcək və yeni bacarıq və qabiliyyətləri özündə
cəm edən alimlərə humanitar sahələrdə daha çox tələb
olunacaq. Ali təhsil müəssisələri bir piramida şəklinə
bənzəyəcək. Bu piramidanın ən yuxarısında o
universitetlər dayanacaqlar ki, onların yaxşı seçilmiş
bakalavr tələbələri olacaq, yüksək səviyyəli Ph.D.,
M.D., J.D və M.B.A, proqramları əsasında yüksək
səviyyəli mütəxəssislər buraxacaqlar.
Bir sözlə, gələcək 10 ildə ali təhsil harda və necə
olacaq öz yerində. Bu haqda ancaq mülahizələr yürütmək
mümkündür. Bizə bir şey gün kimi aydındır - dramatik
dəyişikliklər eləmək üçün 10 il sonranı gözləməyə də
dəyməz. İslahatların zamanı artıq gəlib.
Bolonya prosesinə münasibət də məhz bu işlərin tərkib
hissəsidir. Qeyd etmək lazımdır ki, münasibət birmənalı
deyil. İstər müəllimlər, istərsə də tələbələr bu prosesə
qoşulmaqdan məmnun olduqlarını bildirsələr də,
bəyənmədikləri bəzi məqamların olduğunu söyləyirlər.
Sübhəsiz, hər bir islahat nəyi isə dəyişmək deməkdir,
hər bir dəyişiklik isə uzun illərdən bəri formalaşmış
stereotiplərin əvəzlənməsini tələb edir. Bu da çox zaman
narazılıqlarla qarşılanır. Amma nə qədər çətin də olsa,
nə qədər barışmasaq da, bu gün aparılan islahatlar
millətin gələcəyinə hesablanır və heç kimin buna mane
olmağa ən azı mənəvi haqqı yoxdur. |
