|
 "Project
Harmony"nin ölkə üzrə direktoru
Kerri Kosbinin qəzetimizə müsahibəsi zamanı (5 sentyabr
2007-ci il)
Bəxtiyar Vahabzadə: "Hər millətin övladı orta təhsilini
ana dilində almalıdır"
 Xalq
şairi Bəxtiyar Vahabzadənin "Azərbaycan müəllimi"
qəzetinə müsahibəsi
"Azərbaycan müəllimi", 19 mart 1994-cü il, № 10
- Bəxtiyar müəllim, təhsilimizin indiki vəziyyətini necə
qiymətləndirərdiniz?
- Narazı olmaq asandır, amma "necə olsun" sualına cavab
vermək çətindir. Təhsilimizin indiki vəziyyəti
qənaətbəxş deyil. Bunun bir çox səbəbləri var, mən
onları sadalamaq istəmirəm, çünki hamıya məlumdur. Amma
hər şeyimiz pisdir və təhsilimiz də pis vəziyyətdədir, -
demək də düz deyil. Mən bir çox xarici ölkələrdə olmuş
və imkan tapdıqca onların təhsil sistemi ilə
maraqlanmışam. Azərbaycanda orta təhsil alanlar ilə
xarici ölkələrdə təhsil alanları müqayisə etsək, bir çox
cəhətdən bizim üstün olduğumuz görünər.
Bilirsiniz, bizim təhsil sistemimizdə naqis cəhətlərdən
olan əzbərçilik metodu var. Bu da müəllimlərin zərərli
iş üsullarından biri sayılır. Həmin müəllimlər
bilməlidirlər ki, əzbərçiliklə şagirdlərdə müstəqil
düşüncəni öldürürlər. Şagird oxuduğu kitab haqqında
müstəqil fikir yürüdə bilmir. Bu ondan irəli gəlir ki,
bir çox müəllimlərimizin özləri müstəqil düşünməyi
bacarmırlar. Bu, faciədir.
Məktəblərdə müstəqil düşüncənin aşılanmamasına əsas
səbəb vaxtilə, yəni sovet totalitarizmi dövründə, yalnız
bircə ideologiyaya xidmət göstərməyimiz olmuşdur.
Müəllimlər bir ideologiyanı - marksizm ideologiyasını
təbliğ etməli, bundan kənara çıxmamalı idilər. Bu isə
təhsilə standartlıq, şablon və stereotip gətirdi. İndi,
Allaha şükür, ölkəmizdə azad düşüncəyə, hər kəsin öz
sözünü deməyə imkanı var. Fəallıq əsasən bu sahədə
müəllimlərin üzərinə düşməlidir. Onlar uşaqlarımıza
milli mənliklərini dərk etdirməli, körpə balalarımıza
müstəqil düşünməyi öyrətməyi bacarmalıdırlar.
- Müəllimlərin son on ildəki intellektual səviyyəsi,
şəxsi keyfiyyətləri sizi qane edirmi?
- Təəssüf ki, müəllimlərimizin əksəriyyətinin
intellektual səviyyəsi çox aşağıdır. Onlar demək olar ki,
mütaliə ilə məşğul olmur, öz üzərlərində çalışmırlar.
Mən bunu dəfələrlə çıxışlarımda, yazılarımda demişəm.
Sizə bir hadisəni danışmaq istəyirəm. Bir neçə il bundan
qabaq tanınmış bir orta məktəbdə görüşdə iştirak edirdim.
Ədəbiyyat müəllimi mənim yaradıcılığım haqqında məruzə
elədi. Gördüm ki, müəllimin məruzəsində bir kəlmə də
olsun öz fikri yoxdur. Həmin müəllim orta məktəbin VII
sinif dərsliyində mənim haqqımda yazılanları üzümə oxudu.
O zaman mən bərk əsəbiləşdim və müəllim haqqında
respublika qəzetlərinin birində məqalə ilə çıxış etdim.
Məqalədə yazırdım ki, haqqımda məruzə edən müəllim mənim
kitablarımdan birini belə oxumamışdı. Amma mütaliəli,
müstəqil düşünən, sərbəst mühakimələr yürüdən
müəllimlərimiz də var. Onlardan birini misal göstərmək
istəyirəm. Masallı rayonunun Çaxırlı kəndində Rahid
Ulusel adlı bir orta məktəb müəllimi dərs deyir. Rahid
müəllimin müxtəlif qəzetlərdə tez-tez dərc edilən
məqalələri məni valeh edir. Onun bu yaxınlarda mənə
göndərdiyi "Doğ, ey zəkaye-vətən" məqaləsində
qaldırılan problemlər son dərəcə maraqlıdır. Məqaləni
oxuyanda, müəllimin qabiliyyətinə, savadına valeh oldum.
Deyərdim ki, o, nəinki öz işinin professoru, hətta
akademiki olmağa layiqdir. Fikirləşirəm, yaxşı ki,
xalqımız bu cür savadlı müəllimlərdən xali deyil. Çox
təəssüf ki, belə müəllimləri barmaqla saymaq olar.
- Müəllim-şagird, müəllim-tələbə münasibətini necə
görmək istərdiniz?
- Mənim fikrimcə, bu münasibətlər qarşılıqlı olmalıdır.
Yəni müəllim-şagird, şagird-müəllim sevgisi əsasdır.
Müəllim şagirdi ilə qarşılıqlı ünsiyyətdə olmalıdır.
Onlar bir-birlərini başa düşməlidirlər. Müəllim öz
səmimiyyəti ilə şagird qəlbinə nüfuz etməyi bacarmalıdır.
Vaxtilə biz tələbə olarkən 132 nömrəli orta məktəbdə
təcrübə-məşğələ keçmişik. Burada Bilqeyis xanım
Məmmədova adlı bir ədəbiyyat müəllimi dərs deyirdi. Mən
şagirdlərin onun dərsini necə maraqla dinlədiklərinin
şahidi olmuşam. Bilqeyis müəllim öz səmimiyyəti, zəkası
və nuraniliyi ilə şagirdlərin qəlbində öz heykəlini
ucaltmışdı.
- Qeyri-dövlət təhsil müəssisələrinə münasibətiniz?
- Mənim fikrimi bilmək istəyirsinizsə, açığını desəm,
münasibətim çox pisdir. Təhsil bilavasitə dövlət işidir.
Onu dövlət himayə etməli və qayğı göstərməlidir. Qeyri-dövlət
müəssisələri isə pulludur və oraya kimin imkanı varsa o,
daxil ola bilər. Siz özünüz fikirləşin, burada hansı
istedaddan, bilikdən, savaddan söhbət gedə bilər?
Bunları fikirləşəndə millətə yazığım gəlir. Təhsillə
alver etmək olmaz!
- Qızların oğlanlardan ayrı təhsil almalarına necə
baxırsınız?
- Buna təbii baxıram. Bizim vaxtilə qız, oğlan
məktəblərimiz olub. O dövrün maarifpərvər ziyalıları,
xanımları məhz həmin məktəblərin yetişdirmələri olmuşdur.
Məncə, qızlar oğlanlardan ayrı təhsil alsalar daha
məqsədəuyğun olar.
- Dini-mənəvi dəyərlərimizə qayıdış bizə nə verə bilər?
- Məktəblərimizdə şəriət dərsi keçilməlidir. Bu, bizə
təmiz əxlaq, saf mənəviyyat verə bilər. Uşaqlarımız
bilməlidirlər ki, hansı dinə, hansı xalqa mənsubdurlar.
Dini-mənəvi dəyərlərimizə qayıdış insanlara həyatdakı
əzab-əziyyətləri unutmaq imkanı verər. Din gənclərin
əxlaqını da düz, doğru istiqamətdə formalaşdırar, onları
əyri yoldan, tüfeyli həyatdan çəkindirər, xeyirxahlığa,
özünü dərk etməyə kömək edə bilər.
- Gənc nəslin tərbiyəsində ailə, məktəb və mühitin
rolunu nədə görürsünüz və bunlardan hansını başlıca
hesab edirsiniz?
- Bu sualda mühit sözünü əsas götürmək istəyirəm.
Dünyada elə müqəddəs şeylər var ki, onlar mühitlə, dar
məhdud şəraitlə əlaqələndirilə bilməz. Bunlardan ən
birincisi ana dilidir. Hər bir millətin övladı orta
təhsilini ana dilində almalıdır. Ana dilini mükəmməl
bilmədən başqa dili yaxşı qavramaq çətindir. Çünki ana
dilini yaxşı bilən uşaq öyrənmək istədiyi ikinci dili
ana dilinin qanunları ilə müqayisədə əyani olaraq dərk
edə bilər.
Bir zamanlar Rusiyada zadəganlar öz dilini bəyənmir,
övladlarını əcnəbi məktəblərə verirdilər. Böyük rus
pedaqoqu K.D.Uşinski bunu böyük səhv və qəbahət hesab
edərək "Ana dili" məqaləsində sübut edirdi ki, doğma
dilində dil açmayan, ana dilində təhsil almayan uşaqlar
mənən şikəst olur, köksüz, soysuz böyüyür, iki ruh
arasında avara qalır. O yazırdı: "Xaricdən dayələr,
tərbiyəçilər və hətta ev xidmətçiləri gətirirlər. Ata və
ana övladı ilə doğma dildə bir kəlmə də danışmır. Bunun
nəticəsi nə olar? Xalq öz qiymətli mənəvi irsindən, onun
vətən üçün oğul edə biləcək hissindən həmişəlik əl
çəkməli olar".
İndi bizim də vəziyyətimiz bu cürdür.
1981-ci il "Oqonyok" jurnalının 2-ci sayında bir məqalə
dərc edilmişdi. Məqalədə Parisdə yaşayan ermənilərin öz
balalarını orada açdıqları erməni məktəblərində
oxutmalarından bəhs edilirdi. Onlar istəyirlər ki, yeni
yetişən nəsil öz kökü üstündə böyüsün və milli mənliyini
dərk etsin. O zaman mən məqaləni oxuyanda gündəliyimə bu
sözləri yazmışdım: "Paradoksa baxın! Erməni Parisdə
balasını erməni məktəbində, azərbaycanlı isə Bakıda öz
övladını rus məktəbində oxudur!".
Dilimiz həqiqi mənada dövlət dili elan olunandan sonra
bir sıra vəzifəli adamlar öz uşaqlarını, nəvələrini rus
məktəblərindən çıxardıb Azərbaycan məktəblərinə verdilər.
Onların məqsədi başqa şey idi. Gələcəkdə övladlarına
yüksək vəzifələr qapdırmaq üçün belə edirdilər. Burada
heç bir milli oyanışdan, şüurdan söhbət belə gedə bilməz.
Hazırda isə vəziyyəti başqa cür təsəvvür edən, həmin "ayıqlar"
təzədən öz uşaqlarını, nəvələrini Azərbaycan
məktəblərindən çıxardıb rus məktəblərinə verirlər! Bu,
buqələmunluqdur, simasızlıqdır!
Ana dili namusdur. Namus isə paltar deyil ki, onu havaya
və fəslə görə dəyişəsən!
- Tələbə gənclərin fəal siyasətlə məşğul olmaları
düzgündürmü?
- Hər bir gənc siyasətbazlıqla yox, siyasətlə məşğul ola
bilər.
- Övladlarımızın tərbiyəsində əsas nəyə fikir verirsiniz?
Onlara hansı dəyərlərin aşılanmasını tövsiyə edərdiniz.
- Birinci növbədə, onlarda vətən sevgisi oyanmalıdır.
Gənclərimizə milli şüur aşılanmalıdır. Onlar adət-ənənələrimizə
sədaqət, böyük-kiçik yeri bilmək ruhunda tərbiyə
edilməlidirlər.
- Müasir dövrümüzdə varlı adamların təhsilə qayğı
sahəsindəki biganəliyini nə ilə izah edərdiniz?
- Bayaq dediyim kimi, təhsilə qayğı ancaq dövlət
tərəfindən olmalıdır. Elmə, sənətə himayəni sponsorların
ümidinə buraxmaq olmaz. İstedadlı gənclərin də qayğısını
dövlət çəkməlidir. Qaldı ki, varlı adamların təhsilə
biganəliyi, bunu siz onların özündən soruşsanız daha
düzgün olardı. Hər halda, millətini sevən onun təhsilinə,
inkişafına öz köməyini əsirgəməməlidir. Bu, ən müqəddəs
xidmətlərdən biridir.
- Bəxtiyar müəllimin demək istədiyi son söz.
- Arzum budur ki, xalqımızın başına gətirilən dəhşətli
faciələrə son qoyulsun. Gənclərimiz daha ağılla, səbrlə
hərəkət etsinlər. Bizim buraxdığımız səhvləri gələcəkdə
onlar təkrarlamasınlar. Tarixin bugünkü ibrət
dərslərindən nəticə çıxarsınlar.
- Maraqlı söhbət üçün çox sağ olun.
Müsahibəni apardı:
Samirə KƏRİMOVA
Tanınmış imzalar
Böyük inqilabçı demokrat
"Azərbaycan müəllimi",
24 iyul 1958-ci il, № 55
Rus ədəbiyyatı və rus ictimai fikrinin böyük
simalarından biri Nikolay Qavriloviç Çernışevskidir.
Doğma xalqının azadlıq mübarizəsi tarixində onun adı
unudulmazdır.
N.Q.Çernışevski atəşin və qorxmaz inqilabçı-demokrat idi.
O, çar istibdadı, feodal həyat şəraiti, burjua istismarı,
hər cür ictimai və milli zülm əleyhinə yorulmadan
mübarizə aparır, xalqın, zəhmətkeş insanların azadlığı
yolunda cəsarətlə vuruşurdu. On doqquzuncu əsrin
ortalarında Rusiyada hökm sürən bütün canlı, riyakar,
qaraguruh qüvvələrə qarşı nifrətlə dolu alovlu çıxışları
ilə Çernışevski bütün Rusiyaya səs salmışdı...
...Çernışevskiyə qədər də rus ədəbiyyatı yoxsul insanın
- "balaca adamın" zavallı, ümidsiz, ürək parçalayan
həyatını göstərmiş, onun dəhşətli mənzərələrini parlaq
realist boyalarla əks etmişdi. Lakin Çernışevskinin
fəaliyyətə başladığı dövr rus mühitində başqa küləklərin
əsdiyi, xalqın azadlığa və maarifə doğru hərəkatının
gücləndiyi dövr idi. İndi yaramazı, həyatın iyrənc
səhnələrini, insanın zavallı vəziyyətini göstərmək az
idi. Məsələ bu vəziyyəti dəyişməkdən, sözdən işə
keçməkdən ibarət idi...
... Çernışevski rus xalqına, doğma vətəninin dərdlərini
sağaltmağa, Rusiyanı geniş tərəqqi və yüksəliş yoluna
çıxarmağa çalışan atəşin inqilabçı idi. O, bədii
əsərlərində də bu idealları əks etmişdi... Bu cəhətdən
onun "Nə etməli?" adlı romanı çox səciyyəvidir və o
zamankı inqilabçı Rusiyanın güzgüsüdür.
...Böyük yazıçı və inqilabçı demokrat geniş biliyə malik
dərin bir mütəfəkkir idi. Onun elmi, ədəbi əsərləri yeni
estetikanın nəzəri əsaslarını qoydu, "Sənətin varlığa
estetik münasibəti" adlı məşhur əsərində o, realizmi-ictimai,
mənalı və qabaqcıl inqilabi fikirlərlə yaşayan sənətin
prinsiplərini müdafiə etdi...
Mirzə İBRAHİMOV
İlk məşəllər
"Azərbaycan müəllimi",
12 mart 1959-cu il, № 21
Bu il bahar əvvəlkindən tez gəlmişdi. Zirvəsindən çən,
çiskin əskik olmayan qarlı dağlardan baş alıb, Dilican
dərəsi ilə aran yerlərinə doğru axıb gələn Ağstafa çayı
yatağına sığmırdı...
Şəhər adamları hündür yarğanların kənarında dayanıb
qıjıltı ilə axan sulara, Tiflisə doğru gedən şosse
yolunun ətrafındakı yaşıl taxıllara, otları cücərən
çöllərə və ağacları çiçək açmış kənd bağlarına tamaşa
edirdilər...
Sahilə toplaşanlar içərisində Qazax seminariyasının
tələbələri də var idi. Qoridən köçürülüb gətirilmiş bu
məktəbin tələbələrinə şəhərə çıxmağa icazə verilmirdi.
Onlar günorta yeməyindən sonra axşam məşğələlərinə qədər
ancaq məktəbin geri yanındakı Poylu arxını keçib...
çayın sahilinə enə bilərdilər. Bu gün də belə olmuşdur.
Havanın xoşluğunu hiss edən tələbələr yarğanın çıxışında
çığırla aşağı, çayın sahilinə enmişdilər...
...Nazik, ucaboy, dalğalı saçını səliqə ilə daramış bir
oğlan isə kənara çəkilib heç kəsə qarışmırdı. O, ayaq
üstə gəzinir, öz-özünə nə isə danışır, gah dayanıb fikrə
gedir, gah da əl-qol atıb səsini ucaldırdı. Elə bil ki,
onu heç nə maraqlandırmırdı. Əgər enli kürəkli, tökmə
bədənli, ortaboy bir oğlan ona yanaşmasaydı, bəlkə də o,
axşama qədər beləcə öz-özünə danışacaqdı. Ancaq yoldaşı
onu fikirdən ayırdı.
- Ay Mehdixan, Səmədi görmədinmi?
Dostunun gəlişindən o qədər də razı olmayan oğlan qaş-qabağını
tökdü:
- Ə, bu saat öz başımın hayındayam.
- Nə olub ki?
- Sabah dərs deyəcəyəm. Hesabdan nümunə dərsim var...
...Qazax seminariyasının ilk məzunlarından olan Mehdixan
Vəkilov... məktəbi qurtardıqdan sonra Quba, sonra da
Vartaşen rayonlarında müəllimliyə başladı...
...Ömrünü maarif işinə həsr etməyi qəti qərara alan
Mehdixan Vəkilov təhsilini davam etdirməyi lazım bildi.
O, Bakıya gələrək V.İ.Lenin adına Azərbaycan Dövlət
Pedaqoji İnstitutuna daxil oldu. 1931-ci ildə ali
təhsilini tamamladıqdan sonra, yenə rayonlarda işləməyə
getdi. O, bir neçə il Gəncədə müəllimlik etdi. İki ildən
sonra isə yenə Bakıya gələrək Azərbaycan SSR Maarif
Komissarlığında işləməyə başladı...
...Hal-hazırda o, vaxtilə tələbəsi olduğu V.İ.Lenin
adına Azərbaycan Dövlət Pedaqoji İnstitutunun direktoru
vəzifəsində işləyir...
İsmayıl ŞIXLI
F.Köçərlinin pedaqoji fəaliyyətinə dair yeni sənədlər
"Azərbaycan müəllimi",
30 mart 1958-ci il, № 22
Azərbaycan ictimai fikrinin inkişafında böyük xidməti
olan, ədəbiyyat, dil, fəlsəfə, tarix, iqtisadiyyat və
beynəlxalq hadisələr haqqında bir çox qiymətli əsərlər
yazan Fridun Köçərli, eyni zamanda, görkəmli pedaqoq
olmuş, tədris və təlim-tərbiyə məsələlərinə həsr edilmiş
məqalələr müəllifi kimi tanınmışdır. 1885-ci ildə İrəvan
gimnaziyasında müəllimliyə başladığı dövrdən 1920-ci ilə
qədər Azərbaycanda maarif məsələləri ətrafında gedən
mühüm müzakirə və mübahisələrin demək olar ki, çoxunda
o, fəal bir müəllim və nəzəriyyəçi kimi iştirak
etmişdir. Köçərli tədris kitabları və müntəxəbatlar
tərtib etmiş, dərsliklərin tərtibi prinsipləri haqqında
mülahizələr irəli sürmüş, Azərbaycanda böyük bir müəllim
nəslinin yetişməsində diqqətəlayiq işlər görmüşdür.
Azərbaycan Respublika Əlyazmaları fondunda saxlanılan
bir sənəddən məlum olur ki, o, "Didaktika haqqında" üç
məktub və "Ümumi pedaqoji" adlı ayrıca əsər də
yazmışdır...
Kamal TALIBZADƏ |
