|
Ötən
nömrələrimizdə qeyd etdiyimiz kimi, qəzetimizin 80 illik
yubileyi ilə əlaqədar oxuculara "Azərbaycan müəllimi"nin
tarixi haqqında daha geniş məlumat vermək üçün
əməkdaşlarımız araşdırmalar aparır. Müxtəlif illərdə
dərc olunmuş nömrələrlə tanışlıq göstərir ki, qəzetimiz
"Qommunist Məarifi" adı ilə nəşrə başladığı ilk
vaxtlardan təkcə təhsil məsələlərini deyil, ölkənin
ictimai-siyasi həyatını da geniş işıqlandırıb, bütün
dövrlərdə ölkə rəhbərlərinin, rəhbərlikdə təmsil olunan
nüfuzlu partiya, dövlət xadimlərinin, hökumət üzvlərinin
məruzə və nitqləri qəzetdə müntəzəm dərc olunub.
Bu baxımdan, ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin də
Azərbaycanda hakimiyyətdə olduğu illərdə qəzetimizdə
çoxlu çıxış, məruzə və nitqləri dərc olunub.
Ulu öndərin ölkəmizdə siyasi hakimiyyətə gəlişinin ilk
illərində - 1971-ci ildə qəzetimizdə dərc olunmuş bir
məruzəsi xüsusilə diqqəti cəlb edir. Həmin məruzəsində
Heydər Əliyev ölkədə təhsilin vəziyyətinin geniş
təhlilini vermiş və qarşıda duran vəzifələri
göstərmişdir.
Məruzənin təhsillə bağlı hissəsindəki bir çox
məsələlərin bu gün də aktuallıq kəsb etdiyini və
oxucularda maraq doğuracağını nəzərə alıb qəzetimizin
1971-ci il 3 noyabr tarixli 88-ci nömrəsində dərc
olunmuş həmin məruzədən bəzi məqamları təqdim edirik.
1971-ci il oktyabrın 29-da Azərbaycan KP MK plenumunda
Azərbaycan KP MK-nın birinci katibi H.Ə.Əliyev yoldaşın
məruzəsindən
 ...Məktəblərin
şəbəkəsi ildən-ilə genişlənir, şagirdlərin sayı artır.
İndi respublikada təqribən 1 milyon 700 min adam bütün
təhsil növləri ilə əhatə olunmuşdur; 80 mindən çox
müəllim və istehsalat təlimi ustası, ali məktəb və
texnikum müəllimlərinin 6 min nəfərlik dəstəsi böyüməkdə
olan nəslin tərbiyəsi ilə məşğuldur.
...Məktəblilərin təlim və tərbiyəsinin keyfiyyətində
ciddi nöqsanlar vardır. Bəzi rayonlarda, məsələn,
Kəlbəcər, Laçın, Qusar, Qutqaşen, Sabirabad rayonlarında
sinifdə qalanların sayı bütün məktəblilərin 5-7 faizini
təşkil edir. Şagirdlərin sinifdə qalması pedaqoji
kollektivlərin işində ciddi qüsurdur. Bu, şagirdlərin
məktəbdən yayınmasına, onların təhsilinin yarımçıq
qalmasına səbəb olur, bəzən də uşaqları bədbəxt edir.
Bir sıra məktəblərdə şagirdlərin faktik bilik
səviyyəsinin hesabat məlumatlarına uyğun gəlməməsi bizi
çox narahat edir. Bu il respublikanın ali məktəblərinə
qəbul imtahanları vermiş abituriyentlərin xeyli
hissəsinin qeyri-kafi qiymət alması faktı məgər bunu
sübut etmirmi?
Medal və fərqlənmə diplomu alanların bir çoxunun ali
məktəblərə qəbul imtahanlarında əla qiymət ala
bilməməsi, bəzilərinin isə, hətta iki alması faktı da
məktəblərin və maarif orqanlarının işində ciddi
nöqsanlar olduğunu göstərir. Təşviş hissi doğuran cəhət
budur ki, medal alan, ali məktəblərə qəbul
imtahanlarında yarıtmaz cavab verən gənclərin bir
çoxunun valideynləri xalq maarif şöbələrinin işçiləri,
məktəb direktorları və müəllimləri, şəhər və rayon
təşkilatlarının rəhbər işçiləridir. Yoxlama nəticəsində
Zaqatalada, Şamxor, Abşeron, Balakən, Xanlar və başqa
rayonlarda belə faktlar aşkara çıxarılmışdır.
Bu işi diqqətlə araşdırmaq və layiq olmadıqları halda
şagirdlərə medal və diplom verilməsində müqəssir
olanların hamısını ciddi cəzalandırmaq lazımdır.
Məktəblilərin bilik səviyyəsinin aşağı olması və
qeyri-müvəffəq oxuması müəllimlərin bir qisminin zəif
hazırlığının və yarıtmaz işləməsinin nəticəsidir.
Ayrı-ayrı müəllimlərin elmi və metodiki sahələrdə geri
qalması, biliyini artırmaq istəməməsi faktlarına göz
yummağa pedaqoji kollektivlərin, ictimaiyyətimizin haqqı
yoxdur. Keçən il ümumtəhsil məktəbləri müəllimlərinin
biliyinin yoxlanması nəticəsində onların bəziləri orta
məktəb proqramı həcmində yoxlama yazı işlərində
qeyri-kafi qiymət almışlar. Bu cür müəllim şagirdə nə
verə bilər?
...Müəllimlər hazırlanmasının planlaşdırılması işindəki
səhvlər, ali məktəb məzunlarından bir qisminin öz
borcunu yerinə yetirməməsi - təyinat aldığı yerdə
işləməməsi nəticəsində bir çox məktəb pedaqoji kadrlarla
tam təmin olunmamışdır. Halbuki Bakıda, başqa
şəhərlərdə, bəzi rayon mərkəzlərində müəllimlərin
əksəriyyəti öz ixtisası üzrə işləmir. Onlar çox vaxt
mağazalarda, yeməkxanalarda və bufetlərdə işləyir və ya
xalq maarifi orqanlarında illərlə uçotdadırlar.
Orta təhsil verən texniki peşə məktəbləri sisteminin
inkişaf etdirilməsi ən perspektivli formalardan biridir.
Texniki peşə məktəbləri öz şagirdlərində yüksək
istehsalat - texnika mədəniyyəti tərbiyə etməklə yanaşı,
onların geniş ümumtəhsil hazırlığını da təmin etməyə
borcludur.
Son iki ildə respublikada 19 məktəb yaradılmışdır. Həmin
məktəblərdə 9 min adam ixtisasa yiyələnir və orta təhsil
alır. 1975-ci ildə bizdə 48 texniki peşə məktəbi
yaradılmalı və bu məktəblərdə 40 mindən çox adam təhsil
almalıdır.
...İctimai elmlərin öyrənilməsi gələcək mütəxəssisin
ideyaca mətinləşməsində və təşəkkülündə ciddi rol
oynayır. İctimai elmlər sahəsində çalışan bir çox
müəllim mühazirələri, seminar məşğələlərini yüksək
səviyyədə keçirir, öyrənilən fənni həyatla,
mütəxəssislər hazırlanması profili ilə bağlayır, bu işi
tələbə gənclərin tərbiyəsi ilə bacarıqla əlaqələndirir.
Eyni zamanda ali məktəblərdə, texnikumlarda və
məktəblərdə ictimai fənlərin tədrisində ciddi nöqsanlar
da vardır. Ötən dərs ilində gündüz şöbələrinin 2.495
tələbəsi yay imtahan sessiyasında ictimai elmlərdən
qeyri-kafi qiymət almışdır. Axşam şöbələrində və qiyabi
şöbələrdə təhsil alan tələbələrin ictimai elmlər, o
cümlədən başqa fənlər üzrə bilik səviyyəsi aşağıdır.
Bir çox orta ixtisas məktəbində ictimai elmlər və başqa
elmlər üzrə müvəffəqiyyət göstəriciləri
qeyri-qənaətbəxşdir.
Tədrisin aşağı səviyyədə olması, tərbiyə işinin
başlı-başına buraxılması, məsələn, S.M.Kirov adına Bədən
Tərbiyəsi İnstitutunda dövlət imtahanlarında özünü aydın
göstərmişdir. Onu demək kifayətdir ki, bu il dövlət
imtahanlarına buraxılan 280 tələbənin 43 nəfəri və ya
hər 7 tələbədən biri kəsilmişdir. Bir sıra tələbələrin
cavabları onların adi məsələlərdən xəbərsiz olduqlarını
göstərmişdir.
...Bir sıra digər ali və orta ixtisas məktəblərində də
tərbiyə işinin daha da yaxşılaşdırılmasına ehtiyac
vardır. Tələbələr arasında bəzən ideyaca yetkin olmamaq
hallarına və əxlaq normalarına zidd hərəkətlərə təsadüf
edilir. Bəzi tələbələr ictimai işə biganə yanaşır, əməyə
hörmət bəsləmir, öz vəzifələrini başa düşmürlər.
Məsələn, tələbələrin bir qisminin təhsilini bitirib
təyinat aldıqdan sonra işləməli olduğu yerə getməkdən
boyun qaçırması bunu sübut edir. Ötən beşillikdə ali
məktəblərin 2.534 məzunu təyinat aldığı yerə -
respublikanın ümumtəhsil məktəblərində işləməyə
gəlməmişdir. Son 3 ildə Azərbaycan Dövlət
Konservatoriyasını bitirən 195 məzunun yalnız 46 nəfəri
respublikanın rayonlarına göndərilmiş, məzunların cəmi
10 nəfəri təyinat aldığı yerdə işləməyə gəlmişdir.
Halbuki, yerlərdəki musiqi məktəblərinin müəllimlərə
böyük ehtiyacı vardır.
Bununla yanaşı, respublikanın bir çox nazirliklərində və
idarələrində pedaqoji və başqa ali məktəblərin məzunları
texniki və digər ikinci dərəcəli vəzifələrdə çalışırlar.
Onlar özlərinin yüksək vəzifəli himayədarlarının
sayəsində Bakıda məskən salmışlar. Bu vəzifəli şəxslər
gənc mütəxəssislərdən istifadə olunması haqqında
dövlətin müəyyən etdiyi qaydanı pozaraq onları işə
götürmüşlər.
Biz bu işdə möhkəm qayda yaratmalı, ona nail olmalıyıq
ki, ali və orta ixtisas təhsili məktəblərinə rəhbərlik
edən nazirliklər və idarələr ali məktəbin, texnikumun,
məktəbin hər bir məzununun iş yerinə gəlməsi üçün
məsuliyyət daşısınlar. Bununla yanaşı, qanunu pozan,
başqa şəhərlərə və rayonlara təyinat almış ali məktəb
məzunlarını işə götürən "xeyirxah" rəhbər işçiləri ciddi
məsuliyyətə cəlb etmək lazımdır.
...Demək lazımdır ki, bu yaxınlaradək respublikada ali
məktəblərdə qəbul imtahanlarının məktəblərdə düzgün,
obyektiv keçirilməsinin ictimai-siyasi əhəmiyyəti
lazımınca qiymətləndirilmirdi. Bu iş düşünülmədən və
qeyri-mütəşəkkil aparılırdı, çox vaxt imtahan və qəbul
komissiyalarının tərkibinə səriştəsiz, bəzən də natəmiz
adamlar daxil edilirdi. Onlar tam nəzarətsizlik üzündən,
bəzən də ali məktəblərin ayrı-ayrı rəhbərlərinin köməyi
sayəsində özlərinin vəziyyətindən sui-istifadə edib
müəyyən olunmuş qəbul qaydasını pozur, çox vaxt bunun
üçün rüşvət alırdılar.
Azərbaycan KP MK belə bir vəziyyətə dözə bilməzdi. MK
imtahanların hazırlanması və keçirilməsi üçün ali məktəb
rektorlarının partiya təşkilatları katiblərinin, Ali və
Orta İxtisas Təhsili Nazirliyi rəhbərlərinin şəxsi
məsuliyyətini artırmaq üçün tədbirlər gördü, bu işi
nəzarət altına aldı.
Qəbul imtahanlarının keçirilməsində qayda yaradılması,
abituriyentlərin biliyinin obyektiv qiymətləndirilməsi
öz nəticəsini verdi: tələbələrin ictimai tərkibi
yaxşılaşdı, indi bir qayda olaraq, ali məktəblərə və
texnikumlara doğrudan da tələb edilən biliklərə malik
olan oğlan və qızlar daxil olurlar. Lakin bu işdə
qaydanın pozulması, sui-istifadə və prinsipsizlik
hallarını tamamilə ləğv etmək üçün hələ çox iş
görülməlidir.
...Azərbaycan Dövlət Universitetində və bəzi başqa ali
məktəblərdə dərslərin rus dilində keçildiyi şöbələrdə
müəllimlər arasında rus dilini pis bilənlərə təsadüf
edilir ki, bu da gələcək mütəxəssislərin hazırlanması
işinin keyfiyyətinə mənfi təsir göstərir.
Politexnik İnstitutu, Lenin adına və Axundov adına
pedaqoji institutları orta qiymətlərlə bitirmiş olan və
hazırda bu institutlarda dərs deyən müəllimlər
tələbələrə nə kimi bilik verə bilərlər?
Azərbaycan KP MK belə hesab edir ki, Ali və Orta İxtisas
Təhsili Nazirliyi, ali məktəblərin rektorluqları və
partiya təşkilatları bu məsələləri dərindən araşdırmalı,
ali məktəbləri səriştəsiz, təsadüfi, ficdansız
adamlardan xilas etməlidirlər.
Müsabiqələr və attestasiyalar müəllimlərin tərkibini
möhkəmlətmək və yaxşılaşdırmaq üçün təsirli formalardan
biridir. Bu işdəki formalizmə və qaydaların açıqca
pozulması hallarına son qoymaq lazımdır. Sirr deyil ki,
çox vaxt müsabiqələr haqqında yalnız zahiri rəsmiyyət
xatirinə məlumat verilir, əslində isə namizədlərin
məsələsi qabaqcadan həll edilir. Bəzi ali məktəblərdə
illərlə attestasiya keçirilmir. Keçirildikdə də çox vaxt
bu və ya digər müəllimin işinə obyektiv qiymət verilmir.
Kafedraları keyfiyyətcə təzələmək və möhkəmlətmək üçün
müsabiqələrdən və attestasiyalardan lazımınca istifadə
etmək, ali məktəblərin qapılarını yalnız həqiqətən layiq
olanların üzünə açmaq lazımdır.
Ali və Orta İxtisas Təhsili Nazirliyi, bir çox ali
məktəblərin və elmi tədqiqat institutlarının rəhbərləri
əvəzçiliyi məhdudlaşdırmaq haqqında müvafiq qərarlardan
irəli gələn vəzifələri hələ heç də tamamilə yerinə
yetirməmişlər. Bir sıra hallarda əvəzçiliklə işləməyin
dövlət nöqteyi-nəzərindən məqsədə uyğun olub-olmadığını
nəzərə almadan ona icazə verilir. Əvəzçilik gənc elmi
kadrların və müəllim kadrlarının irəli çəkilməsinə çox
zaman əngəl törədir, ayrı-ayrı alimlərin bu və ya digər
elm sahələrini inhisara götürməsinə doğru aparır...
"Azərbaycan müəllimi",
3 noyabr 1971-ci il, № 88 |
