|
 Professor
Hikmət Əlizadə və dosent Rəhimə Mahmudovanın "Sosial
pedaqogika" dərsliyi işıq üzü görüb. Sosial pedaqogika
pedaqogikanın çox mühüm qollarından, sahələrindən
biridir. Qeyd olunmalıdır ki, sanballı, səviyyəli və
lazımlı dərslik birdən-birə meydana gəlməmişdir.
Müəlliflərin əvvəlcə pedaqogika dərslikləri, sosial
pedaqogikanın aktual problemlərini özündə birləşdirən
dərs vəsaitləri pedaqoji ictimaiyyətin istifadəsinə
verilmiş, sonra onlar diqqət mərkəzinə gətirdiyimiz bu
dərslik üzərində işləmişlər. Belə ki, pedaqogika üzrə
elmlər doktoru, professor Hikmət Əlizadə professor
A.Abbasovla "Pedaqogika", ayrıca olaraq "Sosial
pedaqogikanın aktual problemləri", Q.Abbasova və
R.Mahmudova ilə birgə "Təhsilin sosial-pedaqoji
məsələləri"; pedaqogika üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
Rəhimə Mahmudova da öz növbəsində professor L.N.Qasımova
ilə "Pedaqogika" (mühazirə kursu), H.Əlizadə və
Q.Abbasova ilə birgə "Təhsilin sosial-pedaqoji
məsələləri" tədris vəsaitlərini yazmışlar.
Göründüyü kimi, "Sosial pedaqogika"nın, müasir pedaqoji
tədqiqatların əsasında dəyərli və əhəmiyyətli bir
dərslik kimi meydana gəlməsinin obyektiv səbəbləri
vardır. O, gərgin zəhmətin bəhrəsidir.
Dərslik "Sosial pedaqogikanın elmi-nəzəri əsasları",
"Şəxsiyyətin sosial inkişafı və tərbiyəsi", "Sosial
pedaqoji fəaliyyətin əsasları" kimi üç bölmədən
ibarətdir. Birinci bölməyə "Sosial pedaqogikanın
obyekti, predmeti və vəzifələri", "Sosial-pedaqoji
tədqiqatlar", "Sosial pedaqogikanın prinsipləri",
"Sosial-pedaqoji proses: mahiyyəti və onun
təkmilləşdirilməsi yolları"; ikinsi bölməyə "Şəxsiyyətin
sosiallaşması: mikro-,mezo- və makro amillərin sosial
pedaqoji məsələləri"; "İnsanın adaptasiyası,
dezadaptasiyası və readaptasiyası" kimi mühüm fəsillər
daxildir.
Dərsliyin üçüncü bölməsi digər bölmələrlə müqayisədə
kifayət qədər genişdir. "Təhsilin sosial-pedaqoji
məsələləri"; "Tərbiyənin sosial-pedaqoji məsələləri",
"Sosial tərbiyə vasitəsi kimi", "Ailə tərbiyəsinin
sosial-pedaqoji problemləri", "Sosial pedaqogikada
uşaqların tipologiyası məsələsi və diferensial yanaşma",
"Kollektivin sosial-pedaqoji məsələləri", "Sosial
pedaqoqun şəxsiyyəti və sosial-pedaqoji fəaliyyətinin
xüsusiyyətləri" kimi fəsilləri əhatə edir.
Dərslikdə deyilir: "Pedaqogikanın əsas anlayışları
tərbiyə, təlim və təhsildir. Sosial pedaqogika da elə bu
məsələləri öyrənir. Ancaq bir şərtlə, onu tərifdə
göstərilən məsələlər ... sosial baxımdan
maraqlandırır". Bu müddəaya əsaslanaraq, müəlliflər
belə qənaətə gəlirlər ki, "Sosial pedaqogika bir elm
sahəsi kimi öz-özlüyündə sosial və pedaqoji sahələri
öyrənmir, onun fenomenologiyasını sosial-pedaqoji
hadisələr təşkil edir. Pedaqogika elmi bu mühüm problemi
qnoseoloji aspektdə təhlil edir. Sosial pedaqogika isə
müvafiq problemə, ilk növbədə ontoloji baxımdan yanaşır,
sosial-pedaqoji faktları xüsusi tədqiqat sahəsi kimi
ayırıb onların mahiyyətini həmin kontekstdə araşdırır".
Dərslik müəllifləri V.İ.Zaqvyazinski və V.D.Semyonovun
aşağıdakı fikirlərini əsas götürürlər ki, sosial
pedaqogika tərbiyəni ictimai hadisə kimi, mənəvi
münasibətlərin növü kimi tədqiq edir; o, təkcə
cəmiyyətin tərbiyə potensialını deyil, həm də
tərbiyəedici qüvvələrin müxtəlif inteqrasiya formaları
əsasında onun aktuallaşdırılması yollarını öyrənir.
Daha sonra aşağıdakı suallara cavab axtarılır: ailənin
peşə-təhsil strukturu şagirdlərin təliminə necə təsir
göstərir? Sosiallaşma prosesinin başlıca xüsusiyyətləri
hansıdır? Qaçqın və məcburi köçkün uşaqları necə tərbiyə
olunmalıdırlar? Uşaq və gənclərin formal və
qeyri-formal qrupları sosial pedaqoji baxımdan hansı
xüsusiyyətlərlə səciyyələnir? Miqrant uşaqların inkişafı
və tərbiyəsi üçün hansı məsələlər seçilməlidir?
Bildiyimiz kimi, sosial pedaqogika sosiologiya və
pedaqogika elmlərinin vəhdətindən meydana gəlib,
formalaşıb. Sosial pedaqogikanın nəzəri-metodoloji
problemlərinin həlli, təbii ki, pedaqogika və
sosiologiya ilə əlaqədardır. Sosial pedaqogikanın da
obyekti, predmeti, tədqiqat metodları, anlayışlar
sistemi mövcuddur. O, pedaqoji elmlər sistemində
müstəqil və yeni elm sahəsi kimi özünəməxsus yer
almışdlr.
Bunun faydalılığını, ali məktəblərdə tədris olunduğunu,
müəllim-professor heyətinin və tələbə oğlan və qızların
duyulan ehtiyacını nəzərə alaraq professor Hikmət
Əlizadə və dosent Rəhimə Mahmudovanın qələmə aldıqları
"Sosial pedaqogika" dərsliyini yalnız və yalnız təqdir
etmək olar. Dərsliyə "Bakı Universiteti" nəşriyyatı
həyat vermişdir. Elmi redaktoru professor Əjdər Ağayev;
rəyçilər professorlar Fərrux Rüstəmov, Ləzifə Qasımova
və Nübar Muxtarovadır.
Dərsliyə daxil olan mövzular qənaətləndirici səviyyədə
işlənmişdir. Bu zaman müasir dövrün və pedaqoji
təfəkkürün tələbləri nəzərə alınmışdır. Diqqəti cəlb
edən mövzulardan biri "Sosial pedaqogikanın əhəmiyyəti
və vəzifələri"dir. Burada müəlliflər bu ali məktəb
fənninin meydana gəlmə səbəblərinin üzərində
dayanırlar. Məlum olduğu üçün, insan amili xüsusi dəyər
qazandığından və sosial problemlərin Yer üzünün çox
önəmli problemlərindən biri olduğundan həmin
problemlərin həllinə yardım etmək baxımından yeni peşə
sahiblərinə ehtiyac yaranıb. Ali təhsil müəssisələri
onların hazırlıqları ilə məşğul olurlar. İnstitut və
universitetlərdə xüsusi sosial pedaqoq ixtisasları üzrə
hazırlıq aparılır, təhsillərini başa vurduqdan sonra
məzunlar sosial işçilər kimi fəaliyyət göstərirlər.
Sosial pedaqoqlar ümumtəhsil məktəblərində və digər tip
məktəblərdə, məktəb mikrorayonunda, mənzil-istismar
sahələrində və s. təlim-tərbiyə işinin təşkilatçısı
vəzifəsini yerinə yetirirlər.
Onların köməyilə neqativ demoqrafik təsirlərin
neytrallaşdırılması, korreksiya edilməsi və aradan
qaldırılması mümkün olur. Sosial pedaqoqlar məktəbdə
demoqrafik proseslərin - doğum, ölüm, boşanma, təkrar
nikah və miqrasiyanın nəticələrini öyrənir, müəllimlər
və şagirdlər arasında iş aparırlar. Müəllimlərlə iş bu
istiqamətdə onların maarifləndirilməsini nəzərdə tutur
ki, bu da məktəblilərlə tərbiyə işlərinin düzgün
qurulmasına, onların problemlərini öyrənməyə,
çətinliklərini həll etməyə və s. imkan verir. Bu xüsusda
dərslik müəllifləri yazırlar: "Təhsil və tərbiyənin
sosial pedaqoji məsələlərinin, sosiallaşma prosesinin
təhlili və şəxsiyyətin formalaşması prosesinin
intensivləşdirilməsi, kollektivin sosial-pedaqoji
problemləri, xüsusilə müxtəlif inkişaf mərhələlərində
tərbiyə işinin xüsusiyyətləri, ünsiyyət və asudə vaxt
məsələləri, uşaqların tipologiyası və diferensial
yanaşma, ailə tərbiyəsinin sosial-pedaqoji məsələləri,
sosial tərbiyənin nəzəriyyəsi və metodikası kimi bu gün
xüsusi aktuallıq kəsb edən problemlərin öyrənilməsi onun
vəzifələri sırasında xüsusi yer tutur".
Professor H.Ə.Əlizadə və dosent R.M.Mahmudova sosial
elmlərin pedaqoji problemlərini, sosial-pedaqoji
tədqiqatın nəzəri-metodoloji məsələlərini və
mərhələlərini; sosial pedaqogikada prinsip anlayışını;
pedaqoji prosesin mahiyyətini; sosial-pedaqoji
fəaliyyətin əsas elementlərini; insanın adaptasiyasını,
sosial inkişaf və sosiallaşmada onun yeri və rolunu;
insanın dezadaptasiyası və onun səbəbləri, xəbərdarlıq
və ona qalib gəlməni; təhsilin sosiologiyası və sosial
pedaqogikada təhsil problemi və təlim motivləri: sosial
əməkdaşlıq və qrupda iş üsulu məsələlərini və s. diqqət
mərkəzində saxlayırlar. Haqqında söz açdığımız
problemlərin hər biri müvafiq fəsillərdə yarımfəsillər
kimi verilmişdir və tələbələrdə ayrı-ayrı mövzular
barədə aydın təsəvvür yaradır.
Digər məsələlərlə yanaşı bu faydalı dərslikdə
şagirdlərin təlimə münasibətinin formalaşmasında
sosial-pedaqoji amillərin rolu; ümumi və peşə təhsilinin
bəzi sosial-pedaqoji məsələləri; sinfin
sosial-pedaqoji xarakteristikası və təlim prosesində
pedaqoji korreksiya işinin xüsusiyyətləri; ali təhsilin
sosial-pedaqoji məsələləri; tələbə müstəqil işlərinin
vacibliyi; tərbiyənin sosiologiyası və sosial
pedaqogikada tərbiyə məsələləri; sosial tərbiyənin
istiqamətləri: problemlər və vəzifələr; uşaqların
tipologiyası; sosial tərbiyə məsələləri və onun idarə
olunması; sosial tərbiyə prosesinin
optimallaşdırılması: dolayı təsir vasitələri və s. kimi
məsələlərlə də tanış olmaq mümkündür.
Diqqəti cəlb edən yarımfəsillər sırasında ailənin
sosioloji, demoqrafik və sosial-pedaqoji məsələləri;
ailə münasibətləri: ailənin tərbiyə imkanları; qaçqın,
yetim, əlil, miqrant və "çətin" uşaqların tərbiyəsinin
sosial-pedaqoji məsələləri; kollektiv tərbiyə
nəzəriyyəsi və təcrübəsi; sinif kiçik qrup (kollektiv)
kimi və s. mövzular tələbələrdə dərin maraq
yaradacaqdır.
Biz əminik ki, bu dərslikdən pedaqoq və psixoloqlar,
ali və orta ixtisas məktəbləri tələbələri, magistrlər,
müəllimlər, gənc tədqiqatçılar, dissertant və
doktorantlar, sosial pedaqoqlar, sosial işçilər və
ümumiyyətlə, pedaqoji ictimaiyyət faydalanacaqlar.
Akif ABBASOV,
pedaqogika üzrə elmlər doktoru, professor, əməkdar
müəllim |
