|
 Bu
gün müstəqil, sürətlə inkişaf edən dövlətimizin
beynəlxalq əlaqələr sahəsində atdığı ən mütərəqqi
addımlardan biri Avropa təhsil məkanına inteqrasiya
məqsədi ilə bu ərazidə olan dövlətlərin təhsil sistemini
öyrənmək, qabaqcıl təcrübəni mənimsəmək və Azərbaycan
təhsilində aparılan islahatları ardıcıl və davamlı
etməklə böyük uğurlara imza atmaqdır. Beynəlxalq
rəqabətə davamlılığını artırmaq məqsədi ilə
Azərbaycanda təhsilin inkişafına dair Dövlət
Strategiyasının qəbul olunması və onun həyata
keçirilməsini təmin etmək məqsədi ilə fəaliyyət
proqramının hazırlanması tələbi Avropa təhsil sistemini
daha dərindən öyrənməyi, qabaqcıl təcrübəyə əsaslanmağı
bir zərurətə çevirir. Bu mənada Fransa kimi zəngin
dövlətçilik və təhsil tarixinə malik bir dövlətin
təcrübəsini öyrənmək, məqbul cəhətləri mənimsəmək
məqsədəuyğundur.
Azərbaycan Məllimlər İnstitutu ilə Fransanın tanınmış
ali təhsil müəssisələrindən biri olan Serj-Pontuas
Universiteti arasında ikitərəfli müqavilə bağlanmış və
tərəflər müxtəlif öhdəliklər götürmüşlər. Öhdəliklərdə
təhsilin müxtəlif istiqaməti üzrə təcrübə mübadiləsi,
tədqiqatlar, araşdırmalar aparılması nəzərdə
tutulmuşdur.
Fransada təhsil sisteminin ən başlıca özəlliklərindən
biri dövlətin təhsil müəssisələrinə sahib olmasıdır,
başqa sözlə, bu ölkədə təhsil pulsuzdur.
Fransada orta təhsil 12 il müddətində həyata keçirilir
və ümumilikdə təhsil sistemi aşağıdakı struktura
malikdir:
- məktəbəqədər təhsil (6 yaşınadək);
- ibtidai təhsil (6-11 yaş);
- orta təhsil (11-18 yaş);
- ali təhsil.
Orta təhsil
Hazırda Fransada orta təhsil sistemi üç qrupa bölünür:
1. İbtidai məktəb (5 illik təhsil)
2. Kollec (4 illik təhsil)
3. Lisey (3 illik təhsil)
Fransada uşaqlar məktəbə 6 yaşdan cəlb edilir və
ibtidai məktəblə kollecdə oxumaq məcburidir. Adətən,
məktəblərdə çərşənbə günləri dərs olmur. Çərşənbə, şənbə
və bazar günləri uşaqlar istirahət edir, qalan günlərdə
isə dərslərə davam edirlər. İbtidai təhsili bitirən hər
bir şagird kollecdə oxuya bilər. Kollecdə təhsil iki
dövrə ayrılır:
1. Müşahidə dövrü;
2. İstiqamətləndirici dövr.
Ümumtəhsil liseylərində təhsil üç il müddətində həyata
keçirilir və şagirdlər sonda buraxılış imtahanı verərək
bakalavriat diplomu alırlar. Bakalavr sözü bizim təhsil
sistemindən fərqli olaraq, Fransa təhsil sistemində ali
təhsili deyil, ümumtəhsil sahəsini əhatə edir.
Bakalavriat diplomu alan hər kəs universitetə qəbul
olmaq imkanı qazanır.
Kolleci bitirdikdən sonra şagirdlər peşə liseylərinə üz
tutaraq, iki il burada təhsil almaqla müəyyən peşələrə
yiyələnə bilərlər. Təhsili başa vurduqdan sonra onlara
ümumi peşə təhsili şəhadətnaməsi verilir.
Ali təhsil
Fransada ali təhsil sistemi çox rəngarəngdir. Burada
dövlət universitetləri, ali məktəblər, elmi-tədqiqat
laboratoriyaları, tədqiqat mərkəzləri mövcuddur. Ən
nüfuzlu ali təhsil müəssisələri dövlət universitetləri
hesab olunur. Hər bir universitet öz proqramını
hazırlayır və tələbələrini özü seçir. Universitetlərin
nəzdində müxtəlif növ institutlar fəaliyyət göstərir.
Universitetlərə daxil olmaq üçün bakalavriat diplomuna
sahib olmaq əsas şərtdir.
Fransada universitet təhsili üç səviyyəni özündə
birləşdirir: lisans, master, doktorluq. Lisans
Azərbaycan təhsilində bakalavr dərəcəsinə uyğun gəlir.
Bu səviyyədə təhsil 3 il ərzində, 6 semestrdə 180 kredit
həcmində həyata keçirilir. Lisansı bitirənlərə sonda
diplom verilir.
Lisansda təhsil müxtəlif istiqamətdə ola bilər:
filologiya və dillər, iqtisadi və sosial idarəetmə,
hüquq və siyasi elmlər, mühəndislik texnologiyaları,
təbiət elmləri və dəqiq elmlər, texnologiyalar,
ilahiyyat və s. Lisansı uğurla bitirən tələbələr master
səviyyəsində təhsillərini davam etdirə bilərlər.
Master səviyyəsində təhsil iki il müddətində həyata
keçirilir və məzuna iki müstəqil diplom verilir: Master
1 (M1) və Master 2 (M2) Master diplomları da elmlə
məşğul olmaq və ya istehsalatda çalışmaq arzusunda
olanlar üçün fərqli olur. Belə ki, elmi tədqiqatlar üzrə
master diplomu, peşəkar master diplomu. Master
səviyyəsində təhsil 4 semestr ərzində hər birində 30
kredit olmaqla cəmi 120 kreditlə tamamlanır.
I semestrdə 272 saat dərs tədris olunduqdan sonra 144
saat həcmində passiv praktika keçilir. II semestrdə də
271 saat dərs tədris olunur. Bu semestrdə təcrübə
yoxdur. Lakin müsabiqəyə hazırlıq nəzərdə tutulur.
Müsabiqə dedikdə imtahan verərək M2-yə keçə bilmə
nəzərdə tutulur. İmtahanı uğurla verənlər M2-yə
keçirlər. Müsabiqə zamanı iki yazılı və iki şifahi
imtahan vermək lazım gəlir. Şifahi imtahana getmək üçün
əvvəlcə yazılı imtahandan keçmək lazımdır.
Masterlər aşağıdakı məsələləri bilməlidirlər:
-Müəssisənin daxilində etik və məsuliyyətli davranmaq;
-Fransız dilini bilmək;
-Şagird və böyüklərlə iclas aparmaq;
-İKT-ni bilmək;
-Elmi tədqiqat bacarığına malik olmaq;
-Təhsil müəssisəsini yaxından tanımaq;
-Məktəb həyatında yaxından iştirak etmək və
valideynlərlə əməkdaşlıq;
-Şagirdlərin tərbiyə məsələlərinə nəzarət etmək;
-Müəssisənin rəhbərinə müəyyən məsləhətlər verməyi
bacarmaq;
-Dövlətçilik və müəssisənin mənafeyini, daxili
qanunlarını bilmək;
-Şagird nailiyyətlərinin artırılmasına kömək etmək.
Masterlər yüksək ixtisaslı mütəxəssislər tərəfindən
hazırlanır. Təhsilin sonunda masterlər pedaqoji,
psixoloji və metodoloji mövzularda diplom işi yazırlar.
Master 1 səviyyəsində sırf nəzəriyyə, Master 2
səviyyəsində isə metodika öyrədilir.
Ali təhsilin sonuncu üçillik pilləsi doktorluq
dissertasiyasının müdafiəsi ilə başa çatır. Bu pilləyə
namizədlər müsahibə yolu ilə qəbul olunurlar. Onlar
əvvəlki təhsilə dair sənədləri və elmi tədqiqat üçün
seçilmiş mövzunu təklif edən məktub əsasında müraciət
edirlər. Bu pillədə əsas tələb namizədin müstəqil elmi
iş apara bilmə bacarığıdır. Bu mərhələni uğurla
bitirdikdə namizədə doktorant diplomu verilir.
Məktəb müəlliminin hazırlanması
Universitetlərdən sonra müəllimlər birinci növ
müsabiqədən keçib liseydə 18 saat dərs deyə bilərlər.
İkinci növ müsabiqədən keçən müəllimlər isə 15 saat
dərs demək hüququ qazanırlar. Müəllimlərin hansı sinifdə
dərs deməsi rəhbərliyin seçimi ilə müəyyənləşdirilir.
Dərs bölgüləri, bir qayda olaraq, Elmi Şurada müzakirə
olunur. Hər sinifdə təxminən 30-35 şagird olur.
Müəllimlər fəaliyyət göstərdiyi müddətdə direktordan
müəyyən qiymətlər alır ki, ona administrativ qiymətlər
deyilir. İkinci qiymət isə inspektor tərəfindən verilir.
Fransada təhsil sistemində müəllim olmaq üçün üç böyük
kateqoriya mövcuddur: 1. İbtidai sinif müəllimi, 2.
Yuxarı sinif müəllimi, 3. İxtisaslı müəllim.
Məktəb müəllimi olmaq istəyənlər çox ciddi seçimdən
keçirlər. Bunun üçün ümummilli sınaqdan keçmək lazımdır.
Belə müsabiqələr kollec və lisey müəllimləri üçün
olmaqla iki səviyyəyə bölünür. Əvvəlcə yazılı, sonra isə
şifahi imtahan olur. İmtahandan keçənlərin əməkhaqqında
artma müşahidə olunur. Əgər imtahandan keçə bilməsələr,
gələn dəfə bunu bir də sınayırlar. Bu müsabiqəni uğurla
keçən müəllim bütün həyatı boyu daimi yer, yüksək
əməkhaqqı, universitetin aşağı kurslarında dərs demək
hüququ qazanır. Öz üzərində daim işləyən, hazırlıqlı
müəllimlər üçün dövlət qulluqçusu adını qazanmaq imkanı
da var. Bu adı qazanmaq üçün Milli Təhsil Nazirliyi
tərəfindən yaradılmış komissiya qarşısında imtahan
vermək lazım gəlir.
Fransa təhsilində də müəllimlərin diplomdansonrakı əlavə
təhsili mövcuddur və bu zaman müəllimlər bir neçə
kateqoriyaya bölünür:
1. I kateqoriyalı müəllimlər məcburi formasiondan
(ixtisasartırmadan) keçməlidirlər.
2. II kateqoriya könüllülərdən ibarətdir.
3. III kateqoriyaya sahib olmaq üçün yuxarı
təşkilatların razılığı lazımdır.
4. IV kateqoriyanı yalnız Təhsil Nazirliyinin icazəsi
ilə qazanmaq olar.
Müəllimliyə yeni başlayanların ilk ilində onların
köməyə ehtiyacı olmaları nəzə alınaraq həftədə iki saat
davamlı dərsə gəlmələri təmin edilir.
II kateqoriyadan olan müəllimlər Versal Akademiyası
tərəfindən təkmilləşdirilir. Versal Akademiyasında hər
il orta hesabla 1000-ə yaxın müəllim hazırlanır.
Fransada təhsil müxtəlif akademiyalara ayrılır. Bu
məqsədə xidmət edən beş böyük akademiyanı göstərmək
olar. Akademiyalar rektorlar tərəfindən idarə olunur.
Liseylərdə müəllimlər direktor tərəfindən götürülmür,
məhz akademiyalar tərəfindən göndərilir. Direktorlar isə
milli təhsil naziri tərəfindən təyin edilir. Bu zaman
direktor dörd mərhələdən keçməlidir.
1) Motivasiya məktubu,
2) İmtahan (şifahi),
3) Münsiflərin rəyi,
4) Müsabiqədən keçmək.
Lisey direktoru bu vəzifədə ən azı 3, ən çoxu 9 il
işləyə bilər.
Fransada "Öyrədənləri öyrədən" beynəlxalq diplomu
2010-cu ildə təsis edilmişdir. "Öyrədənləri öyrədənlər"
iki il ərzində (boş vaxtlarında) təhsil alırlar.
Bundan sonra müsabiqə keçirilir. Həmin müəllimlər bir
il müddətində dərs keçirlər və bu dərslər müzakirə
edilir. İkinci ildə isə onlar məktəbdə yeni fəaliyyətə
başlayan müəllimin dərslərinə nəzarət edir, öz
professionallığını analiz edirlər.
Bu zaman müəllimin istifadə etdiyi vasitələr:
- debat - bir nəfərin dediyi dərsi və etdiyi təqdimatı
müzakirə etmək;
- həmin adamla dialoq qurmaq;
- öz dərsində yol verdiyi səhvi özü tapmaq;
- təcrübələrin analizi;
- gördüyü işləri, həmçinin öz peşəsini təhlil etmək;
- videodərsin müzakirəsi;
- açıq dərs;
"Öyrədənləri öyrədən" özü tədqiqat və analiz
qabiliyyətinə malik olmalıdır. Onlar elmi məqalələr və
metodik vəsaitlər işləməlidirlər. Referatlar yazaraq
müdafiə edir və diplom alırlar.
Fransada təhsil prosesinin idarə edilməsində təhsil
məsləhətçilərinin xüsusi rolu vardır. Bu ölkədə təhsil
sistemində təhsilin tədrisi və öyrənmə üzrə masterlər
üç səviyyəyə bölünür:
Master-1 - on yaşına qədər uşaqları hazırlayır.
Master-2 - 11-18 yaşınadək uşaqları öyrədir.
Master-3 isə təhsil məsləhətçiləri hazırlayır. Təhsil
məsləhətçiləri üç əsas vəzifəni yerinə yetirir:
1. Tədris müəssisəsinin fəaliyyətinə nəzarət;
- şagirdlərin dərsə davamiyyəti, tədrisin
mənimsənilməsini öyrənmək,
- uşaqların təhlükəsizliyini təmin etmək.
2. Müəllimlərlə əməkdaşlıq etmək;
3. Tərbiyəvi məsələlərlə əlaqədar tədbirlər:
- şagirdlərlə fərdi, qrup və sinif şəklində müəyyən iş
aparmaq,
- şagirdlərin asudə vaxtının səmərəli təşkil olunmasına
nail olmaq,
- şagirdlərin nizam-intizam qaydalarını təmin etmək,
- müəssisənin müəyyən proyektlərinə kömək göstərmək,
- şagirdlərin məktəb həyatında iştira
kını təmin etmək, şagirdin təhsil fəaliyyətinə nəzarət
etmək,
- şagirdlərin vətəndaş kimi yetişməsinə kömək etmək,
- şagirdin öz təhsil istiqamətini müəyyənləşdirməsinə
kömək etmək,
- müəllimlərlə iş.
Təhsil məsləhətçiləri 11 yaşından yuxarı uşaqlarla
çalışır.
Təhsil məsləhətçiləri kim ola bilər?
Master-3 səviyyəsini bitirərək xüsusi müsabiqədən
keçənlər məktəbdə bu vəzifəni tuta bilərlər.
Fransada təhsilin müxtəlif istiqamətlərində aparılan
müasir texnologiya, kadr hazırlığı, əlavə təhsilin
əhəmiyyəti və təhsilin keyfiyyətinin yüksəldilməsi
yollarını öyrəndik.
Təcrübə mübadiləsi apardığımız universitetdə olarkən
respublikamızda həyata keçirilən təhsil islahatlarının
nə qədər əhəmiyyətli olduğunu bir daha qiymətləndirdik.
Azərbaycan təhsilinin inkişafı üçün dünyanın inkişaf
etmiş ölkələrinin təcrübəsinə əsaslanılmalı və hər bir
pedaqoji işçi müasir yanaşmalara əməl etməli və tətbiqi
üçün yollar axtarmalıdır.
Rafiq RƏSULOV,
AMİ-nin Şəki filialının direktoru, dosent,
Rasim ŞÜKÜROV,
AMİ-nin Mingəçevir filialının
direktoru, dosent |
