|
Əlifbamız haqqında
"Azərbaycan müəllimi",
19 iyun 1947-ci il,
№
23
...Məlumdur ki, həyatı zərurətlə əlaqədar olaraq hər
hansı bir xalq ya özünə əlifba düzəldərkən, ya da öz
əlifbasını islah edərkən, təkmilləşdirərkən, başlıca
olaraq aşağıdakı cəhətləri nəzərə almalı olur:
1.Öz ana dilində mövcud ictimai mənalı səslərin hər
birinə məxsus ayrıca bir işarə - hərf qəbul etmək;
2.Ana dilində olmayan səsləri ifadə edən hərfləri
mexaniki surətdə başqa xalqın əlifbasından köçürməmək;
3.Ana dili üçün əlifba düzəltməkdən ötrü istifadə edilən
və ya əsas götürülən əlifbada, ana dilinə xas olan bir
sıra səsləri ifadə edəcək işarə - hərf olmadıqda yeni
işarə - hərflər düzəltmək və ya əsas alınmış əlifbadakı
bəzi hərfləri yeni mənada qəbul etmək;
4.Əsas götürülən və əxz olunan əlifbaya bağlanıb
qalmamaq, onun sistemini toxunulmaz fetiş hesab etməmək,
bu sistemi ana dilinin ruhuna, qayda-qanununa
uyğunlaşdıraraq xalqın öz dilinə məxsus xüsusi yazı
sistemini yaratmaq.
Rus əlifbasına keçərkən bu şərtlərə əsasən rəayət
olunmuşdur, Məhz buna görə də
щ,
ь,
ъ
kimi rus dilinə xas olan bəzi işarələr Azərbaycan
əlifbasına köçürülməmişdir və beləcə də Azərbaycan
dilinə xas olan məxsusi səsləri ifadə etmək üçün ə, ö,
ü, g, c, ğ, h hərfləri yaradılmışdır.
Lakin bununla belə, bəzi təhriflərə də yol verilmişdir;
belə ki, dilimizdə heç bir zaman olmayan və dillərin
sövti inkişaf qanununa görə yenidən yaranması da mümkün
hesab edilməyən qovuşuq səslərə məxsus
ц,
я,
ю,
e hərfləri mexaniki surətdə Azərbaycan əlifbasına
köçürülmüşdür.
...Я,
ю,
e hərflərinin bizim dilimizə məxsus mənada əlifbamızda
qalması əlifba təlimində də xeyli çətinlik törədir.
Çünki sövti üsulla aparılan təlim işində bu hərflərin
öyrədilməsi sövti üsulun əsl tələblərinin pozulmasına
səbəb olur və nəticədə müəllim heca üsuluna keçməyə
məcbur qalır.
Azərbaycan dilinin lüğət tərtibi və əlifba sistemi ilə
aparılan bütün işlərimizin də təcrübəsi göstərir ki,
я,
ю,
e çox çətinlik törədir və anlaşılmazlığa səbəb olur.
...Bütün bura qədər söylədiklərimizi yekunlaşdıraraq
aşağıdakı əməli nəticəyə gələ bilərik:
1.Əlifbamızdakı
я,
ю,
e,
ц
hərflərini ixtisara salmalı;
2. E hərfini
й+э
mənasında deyil, ancaq g mənasında saxlamalıdır.
Belə bir islahat apardıqdan sonra əlifbamız 32 hərf və
bir əlamətdən ibarət olacaqdır.
Qeyd etmək lazımdır ki, bu əməliyyat əlifbamızı
dilimizin ruhuna daha uyğun bir məzmunda təkmilləşdirmiş
olacaq, beləliklə əlifbamız son elmi tələblərə cavab
verə bilən ən mükəmməl bir əlifba ola biləcəkdir
Əbdüləzəl DƏMİRÇİZADƏ,
professor
Şagirdləri gələcək əməli fəaliyyətə hazırlaşdırmaq
lazımdır
"Azərbaycan müəllimi",
6 oktyabr 1949-cu il,
№
37
...Respublikamızın qabaqcıl müəllimləri yeddiillik və
orta məktəb şagirdlərini əməli fəaliyyətə hazırlaşdırmaq
məqsədilə bir sıra qiymətli işlər görmüş və
diqqətəlayiq nəticələr əldə etmişlər.
Qabaqcıl müəllimlərimizin bu sahədəki təcrübələrini
hesaba almaq, ümumiləşdirmək və onu geniş müəllim
kütləsinin malı etmək- qarşımızda duran əsas
vəzifələrdəndir.
...Qabaqcıl məktəblərimizin bu barədə əldə etdikləri
ən qiymətli təcrübə bioloji fənlərin tədrisi ilə
əlaqədar olaraq məktəbyanı sahədə bir sıra faydalı və
mühüm işlərin aparılmasından ibarətdir.
Məktəblərimizin əksəriyyətində, artıq bioloji fənlərin
tədrisi sosyalizm kənd təsərrüfatı ilə bağlanır,
şagirdlərə kənd təsərrüfatına aid müxtəlif vərdişlər
qazandırılır və onlar bioloji dərslərində aldıqları
bilikləri tətbiq etməyə alışdırılırlar.
Yalnız 1948-1949-cu tədris ilində respublikamızın
məktəblərində 207,5 hektarlıq məktəbyanı sahədə
şagirdlərin qüvvəsilə 103.757 meyvə ağacı və 42.946
bəzək ağacı əkilmiş, 1.534 meyvə ağacına calaq vurulmuş,
374,4 hektarlıq məktəbyanı sahədə isə tərəvəz və bostan
bitkiləri əkilmişdir. Bir sıra qabaqcıl müəllimlərimiz
bu böyük dövlət əhəmiyyəti olan vəzifəni planlı surətdə
aparır və bütün şagirdlərin bu əməli işdə iştirak
etmələrini təmin edirlər.
...Bütün bunlar göstərir ki, məktəbyanı sahədə
şagirdləri çalışdırmaq işi artıq kütləvi bir hal
almışdır...
Mehdi MEHDİZADƏ,
pedağoji elmləri namizədi
Cənubi
Azərbaycanın
böyük
maarif xadimi Mirzə
Həsən
Rüşdiyə
"Azərbaycan
müəllimi",
19 fevral 1948-ci il,
№
7
...İranın inqilab beşiyi olan Cənubi Azərbaycan
(Təbriz), maarif və proqresin də beşiyi olmuşdur. Cənubi
Azərbaycan xalqının böyük maarifpərvər oğlu olan Mirzə
Həsən Rüşdiyənin təlim-tədris sahəsindəki xidməti
xüsusilə diqqətəşayandır. İranda mürtəce ruhanilərin hər
cür müqavimətinə, təhqir və hədələrinə baxmayaraq, Mirzə
Həsən Rüştiyə öz xalqının savadlanması və maariflənməsi
uğrunda yorulmadan çalışmış və əlifba təlimini
asanlaşdırmaq, tədris prosesində daha təsirli vasitələr
axtarıb tapmaq üçün bütün qüvvətini sərf etmişdir.
Mirzə Həsən Rüşdiyə yalnız Cənubi Azərbaycanda deyil,
bəlkə də bütün İranda əlifba təlimində "sövti üsulun"
banisi hesab olunur.
...Rüşdiyə 1887-ci ildən 1896-cı ilədək Təbrizdə 9
məktəb açır və bu məktəblərin hamısı mürtəce və
ruhanilər tərəfindən bağlanılır... 1904-cü ildə "Məktəb"
adlı qəzeti nəşr etməyə başlayır. Qəzetin səhifələrində
Rüşdiyə maarifin və yeni məktəbin düşmənlərinə, birinci
növbədə isə qəddar mürtəce Eynüldövləyə hücum edir.
...Mirzə Həsən Rüşdiyənin böyük xidmətlərindən biri də
Cənubi Azərbaycanda ilk dəfə olaraq (1905-ci ildə)
Azərbaycan dilində dərs kitabı yazması idi. Bu kitabın
adı "Vətən dili" idi.
"Vətən dili" 1905-1911-ci illərdə Cənubi Azərbaycanda
inqilabi hərəkatın alovlandığı və Səttarxanın rəhbərliyi
altında Cənubi Azərbaycan xalqının öz müqəddəratı
uğrunda qanlı vuruşmalara girişdiyi bir dövrün
məhsuludur...
Qılman MUSAYEV
Stalinçi gənclər
"Azərbaycan müəllimi",
14 oktyabr 1948-ci il, № 38
Gənclik ölkənin qüdrəti, xalqın ümididir. Böyük və
qəhrəman xalqın gəncləri də fədakar və məğlubedilməz
olur. Krasnodon komsomolçularının misilsiz qəhrəmanlığı
bunu bir daha sübut etdi. Keçmişdə belə gənclik yox idi
və ola da bilməzdi. Gənc qvardiyaçıları yalnız qalib
kommunist partiyası və böyük sovet xalqı tərbiyə
etmişdir. Onların gücü də məhz bundadır.
Mən "Gənc qvardiya" filminə tamaşa edirkən inqilabdan
əvvəlki gəncliyin acı taleini xatırlayırdım. O zaman
yoxsullar içərisindən çıxmış tək-tük gənc ziyalı öz
yaşıdlarını xalqın azadlığı uğrunda mübarizəyə cəlb
etmək üçün nə qədər əzab və əziyyət çəkirdi! Əsarət və
cəhalət pərdəsi o zaman gəncliyin də gözünə tor
çəkmişdi. İndi isə gənclik başqadır. O, savadlı, mədəni,
bacarıqlıdır. O, zəhmətkeş xalqın mənafeini müdafiə edən
sarsılmaz bir qüvvəyə çevrilmişdir. Müasir gənclərimizin
qabaqcıl nümayəndələri olan gənc qvardiyaçılara baxırkən
qəlbimin böyük iftixar hissi ilə dolduğunu hiss edirdim.
Cəsarətlə, tərəddüd etmədən yüksək qayələr uğrunda
mübarizəyə atılan mədəni, insanpərvər gənclər görmək
qoca bir müəllim üçün həqiqi səadət deyilmi? Gənc
qvardiyaçıların təmiz əxlaqı, insanpərvərliyi, yüksək
mədəniyyəti biz qoca müəllimləri sevindirməyə bilərmi?
Bunlar artıq tamamilə yeni gənclərdir. Stalin dövrünün
gəncləridir. Bunlar təkcə Krasnodonda deyil, hər yerdə,
bizim ətrafımızda yaşayır, oxuyur, inkişaf edirlər.
Həyatı diqqətlə müşahidə etsək uşaqlarımızın hər birində
gənc qvardiyaçılara məxsus qiymətli xüsusiyyətləri görə
bilərik. Onların hamısı sosyalist vətənlərini, doğma
xalqlarını Oleq Koşevoy, Sergey Tyulenin kimi
canlarından artıq sevirlər. Lenin - Stalin partiyasının
böyük işi uğrunda fədakar mübarizə onların hamısının ən
vacib idealıdır. Hərgah biz müəllimlər yeni nəslin bu
sağlam tərbiyəsində öz əməyimiz, səy və qayğımızla
azacıq iştirak etmişiksə, bu bizim xoşbaxtlığımızdır.
Yeni gənclik, yeni insan yetirmək uğrunda mübarizədə
sovet müəllimləri ona görə qalib gəlmişlər ki, onlara
dahi müəllim, ellərin atası böyük Stalin rəhbərlik edir.
Abdulla ŞAİQ,
Azərbaycan SSR Ali Sovetinin deputatı, əməkdar müəllim
|
