|
Hüseyn XƏLİLOV,
Qafqaz Universitetinin psixoloqu
Hirs
 Həyatın
erkən yaşlarında yaşanan hisslərdən biri də hirsdir.
Hansı səbəblərdən ortaya çıxdığı əvvəlcədən bilinmir.
Bunun səbəbi fərdi fərqliliklər olduğu qədər uşaqların
qarşılaşdığı fərqli hadisələr də ola bilər. Ona görə də
uşağın o andakı mövqeyi valideyn tərəfindən
müəyyənləşdirilməyə bilər. Ancaq qarşımıza çıxan hirsli
halların ortaq nöqtələri bizi hirsin yaranma səbəbləri
barədə xəbərdar edə bilər. Uşaq və yeniyetmələrin hirslə
bağlı psixoloji-emosional vəziyyətlərini nəzərə alıb
psixoloqlar onu bir neçə mərhələyə bölüblər.
Birinci əlamət uşaqlarda yaranan qorxudur. İkinci əlamət
isə hirsin yaratdığı fizioloji dəyişikliklərdir: ürək
döyüntülərinin və tənəffüs sisteminin pozulması, əllərin
tərləməsi, qan dövranının sürətlənməsi baş verir. Bunlar
xaricdən görünmür, sadəcə fərdin özü hiss edir. Hər iki
əsas bütün insanlarda eynidir. Üçüncü əlamət hirs
reaksiyalarıdır ki, eyni uşaqlarda fərqli zamanlarda və
fərqli hallarda baş verə bilər. Hirsin son əsası hirsi
meydana gətirən hadisədir. Hər uşaq üçün fərqli olan bu
əsas eyni uşaq üçün içində olduğu hal ilə bağlı
fərqlilik göstərə bilər. Hirsə səbəb olan ən əhəmiyyətli
təsir istənilən hədəfə çatmağın qarşısının alınmasıdır.
Uşaqların istədiyi oyuncaqla oynamasına icazə
verilməməsi, anasının yanından uzaqlaşması kimi bir çox
səbəb hirs yarada bilər.
Yaranan vəziyyətin hirsə səbəb olub-olmamasını
müəyyənləşdirən digər bir əlamət isə yaşdır. Yaşa bağlı
olaraq uşaq öz dünyasında yeni bir şeyi kəşf edərkən
valideynin onu qorumaq məqsədi ilə etdiyi müdaxilə
uşaqda əngəllənmə hissi yaradır və nəticədə uğursuzluq
baş verdikdə uşaq əsəbləşir. Yaş artdıqca hirsin ortaya
çıxma tezliyi də azalır.
Hirsin göstəricisi olan ümumi ünsürlər var. Bunlardan
biri valideynlərin uşaq yetişdirmə stimullarıdır.
Valideynlərin uşaqlarına verdikləri cəzalar uşaqlardakı
hirsin şiddətini və ya aqressivliyin dərəcəsini
dəyişdirir. Uşaq işlətdiyi günahın arxasınca verilən
cəzanın səbəbini anlamalıdır. Əks təqdirdə, haqsızlığa
məruz qaldığını zənn edərək hirsin şiddətini daha da
artıracaq və kənara da əks etdirəcək. Belə hal da ruh
düşkünlüyünə səbəb olacaq. Cəzanın haqsız olduğunu
düşünən uşaq hirsini ya cəza verənin üstünə, gücü
çatmadığı halda isə özündən zəif insanların və ya
əşyaların üstünə tökəcək. Ayrıca valideynlərin
verdikləri cəzalar uşaqların reaksiyalarını və
şiddətlərini müəyyənləşdirir. Uşağın istəyinə qarşı
verilən cəzanın şiddəti cəzanın tipindən daha
əhəmiyyətlidir. Qüvvətli bir istək qarşısında yüngül
cəzaya məruz qalan uşaq oxşar hallarda da cəzaya
baxmayaraq, eyni halı təkrarlayır. Çünki alacağı cəza
istəyinin qarşısını ala bilməz.
Amma qarşılaşacağı cəzanın şiddəti istəyinin şiddəti ilə
eyni olarsa, bu hal təkrarlanmaz. Valideynlərin
stimullarının hirsin ortaya çıxmasına və şiddətinin
dərəcəsinə təsirli olan digər hal isə model seçməkdə
qarşımıza çıxır. Uşaqlar ilk olaraq hərəkətlərinə
istiqamət vermək üçün model olaraq valideynlərini
seçirlər və onları təqlid edirlər. Valideynlərin hirsli
vaxtlarında etdikləri hərəkətlər uşaqlar üçün bir model
təşkil edəcək. Beləliklə, valideynlər istəmədən də
uşaqlarına təcavüzkarlığı öyrədə bilərlər. Valideynlər
verdikləri cəzada çox sərt hərəkət etdikdə və ya
ortadakı halı qaldırmaq üçün sərt reaksiyalar verdikdə
uşaqdakı təcavüzkarlığın şiddəti daha da artar. Bunun
üçün də uşaqlara qayğı ilə yanaşmalıyıq.
Hirs fərqli şəkillərdə ortaya çıxsa da uşaqlarda ümumi
görülən reaksiya şəkilləri var. Körpələr hirs
reaksiyalarını ibtidai fiziki hərəkətlərlə göstərir.
Dörd yaşından əvvəl hirs məqsədə yönəlmiş olmaqdan daha
çox, bir "partlama" xarakterlidir. Dörd yaşından sonra
isə qazanılan təcrübələrə dayanaraq hirs saylarında
azalma görünür. Uşaq göstərdiyi reaksiyanın kənardakılar
tərəfindən təsdiqlənmədiyini gördüyü zaman hirsini
nəzarət altına alır və küsmə, sifət göstərmə, mızıldanma
kimi reaksiyalar göstərməyə başlayır və hirsləndiyi
zaman əşya ilə hadisədən intiqam almağa çalışır. Bunlara
dil də əlavə edilir. Uşaq hirsini bildirmək üçün dilini
də istifadə etməyə çalışır. Məktəb yaşına çatan
uşaqlarda dil daha təsirli bir ifadə şəklidir. Əvvəlcə
istifadə etdiyi fiziki təcavüzlərin çox reaksiyaya səbəb
olduğunu və təsdiqlənmədiyini görən uşaq söyüş söymək,
ya da lağ eləmək kimi sözlü təsirdən istifadə etməyi
seçə bilir.
Valideynlərin uşaqlarının hirs partlamalarının
öhdəsindən gəlmək üçün işlətdikləri bir çox yollar
vardır. Bu yolların müəyyənləşməsində hirslərin sıxlığı
və şiddəti rol oynayır. Diqqət çəkiləsi hal
valideynlərin uşağın hirsli zamanlarında son dərəcə
sakit və mülayim olmalarıdır. Mühafizəkar davranışlar
göstərərək uşaqların onları bir nümunə olaraq gördükləri
unudulmamalıdır. Bunların xaricində uşaq qorunmalı və
hər şeyi kəşf etmək istəyəndə əngəllərlə
qarşılaşmamalıdır. Ancaq aradakı balansı tənzimləmək
lazımdır.
Qısqanclıq
 Qısqanclıq
sevilən bir insanın itiriləcəyi qorxusu nəticəsində
ortaya çıxan bir hissdir. Bu hal ictimai həyatımızda
tez-tez rast gəlinən hisslərdən biridir. Bu ictimai
hadisənin içində, ən azı, üç insan vardır. Uşağın özü,
sevdiyi insan və son olaraq sevdiyini əlindən alacağına
inandığı insan. Bu prizmadan baxdıqda, ümumiyyətlə, uşaq
üçün sevilən insan ana və anasını əlindən alacağına
inandığı üçüncü insan - yeni doğulan qardaş-bacısıdır.
Ancaq yeni doğulan uşağın yaşı artdıqca, o da böyük
qardaş-bacısını qısqanacaq və ikitərəfli qısqanclıq
yaşanacaqdır. Uşaq hələ müstəqilliyini qazanmadığına
görə qayğıya, nəvazişə və sevgiyə möhtacdır. Öz işini
özü görə bilmir və ictimai əhatəsi də geniş deyil. Bütün
bunlar uşağın ananın qayğı və sevgisinə möhtac olduğunu
göstərir və uşağı anaya bağlayır. Ananın itirilməsi
ehtiyacların görülməməsi mənasına gəldiyi üçün uşaq
sahib olduqlarını itirəcəyi qorxusunun təhriki ilə
qısqanclıq hissini yaşayır. Azyaşlı uşaqlarda görünən
qısqanclıq, ümumiyyətlə, iki-beş yaş arasında ailəyə
yeni gələn körpə ilə ortaya çıxır. Uşaq əvvəlcə ona
ayrılan zamanın və sevginin bölünməsini, alışdığı ailə
həyatının dəyişilməsini qəbul edə bilmir. Uşağın
anlayışıyla zamansız və lazımsız gələn bu yeni uşaq onu
qısqanclığa aparır. Uşaq ailəyə gələn yeni uşaqla
rəqabətə girir. Uşağın yeni körpəylə quracağı əlaqə,
uşağın valideynləriylə, valideynlərin bir-birinə,
valideynlərin ailədəki digər uşaqlarla əlaqəsindən
təsirlənir. Yeni körpə dünyaya gəlməzdən əvvəl uşağın
anası ilə olan münasibəti də uşaqlar arasında yaşanan
qısqanclığa səbəb olur.
Uşaqların münasibəti çox zaman da valideynlərin
ayrı-seçkiləriylə əlaqəlidir. Valideynlərdən biri, ya
da hər ikisi bəzən uşaqlardan birini özlərinə daha yaxın
hiss edirlər və ya birinin daha ağıllı, daha
qabiliyyətli olduğunu düşünürlər. Bu düşüncələr bilərək,
ya da bilmədən uşaqlarla olan münasibətlərdə öz əksini
tapa bilər. Bu hallarda uşaq bacı və ya qardaşının daha
çox sevildiyi hissinə qapılacaq və bu düşüncə bəzən
təcavüzlə nəticələnəcəkdir. Bu ayrı-seçkiliyin uşaqlar
tərəfindən başa düşülməsinə səbəb olan hərəkətlərdən
biri də uşaqların bir-biri ilə müqayisə edilməsidir. Ola
bilsin ki, valideyn uşaqların "yaşlarına görə"
davranmalarını və ya daha çox çalışmalarını istədiyi
üçün bu üsula müraciət edir. Ancaq məqsəd nə
olursa-olsun, uşaq bu qarşılaşdırılmanı digər uşağın
daha çox sevildiyi, seçildiyi mənasında başa düşəcək. Bu
da uşaqlar arasında qısqanclığın yaranmasına və getdikcə
böyüməsinə səbəb olacaq. Valideynlər arasındakı
münasibət və yaşanan problemlər də uşaqların
münasibətinə təsir edir. Belə ki, valideynlərdən birinə
xarakter, ya da görünüş cəhətdən oxşayan uşaq qısqanclıq
səbəbkarı kimi görünə bilər. Valideynlər arasında baş
verən problemlər zamanı sui-istifadə olunan "onsuz da
uşaq bu xasiyyətini səndən götürdü", "uşağı da özünə
oxşatdın" kimi ifadələr uşağa sevilmədiyi, istənilmədiyi
mesajını çatdıraraq, digər uşağın qısqanılmasına səbəb
ola bilər. Digər mənada, valideynlərdən onu rədd etməkdə
olanın sevgi göstərdiyi o biri uşaq onun üçün rəqib
halını alar.
Uşaqlar arasındakı münasibəti valideynlərin, ya da elə
uşaqların özlərinin xarakterləri də müəyyənləşdirə
bilər. Həssas bir ana uşağını qorumaq üçün onun üstündə
çox titrəyərsə, yeni uşağın doğulmasıyla bu əlaqə
kəsiləcək və uşaq bunda yeni körpəni günahlandıracaq.
Əvvəllər hər ehtiyacı anası tərəfindən qarşılanan uşaq
yeni körpə dünyaya gələndə ehtiyaclarını qarşılamaqda
aciz qalacaq və qardaş-bacısına nifrət bəsləyəcək.
Valideynlər qədər uşaqların xarakterləri də münasibətə
təsir göstərir. Zidd xarakterlərə malik uşaqlar arasında
dalaşmalar çox ola bilər. Bu da qısqanclığa yol aça
bilər. Uşaqlar arasındakı yaş fərqi qısqanclığa səbəb
olan amillərdəndir. Böyük uşaq balacaya görə daha çox
imtiyaz sahibi olmaq istədiyi halda, balaca da böyüyün
sahib olduqlarına yiyələnmək istəyir. Bu da onların
aralarında qısqanclığa yol aça bilər. Valideynlərin
müdaxiləsi burada vacib olsa da uşaqlar arasında bu
ədavət böyüdükdə yoxa çıxar. Məktəb yaşına çatan uşaq
üçün yeni bir qısqanclıq səbəbi ortaya çıxır. Hər gün
məktəbə gedən uşaq anası ilə yeni körpəni evdə tək
buraxır. Bu hal uşağın anası ilə evdəki körpənin daha
çox bir yerdə olacağı və aralarında daha çox sevgi
yaranacağı qorxusuna qapılmasına yol açır. Bu düşüncələr
uşağın hirslənməsinə və təcavüzkar olmasına səbəb ola
bilər. Bu düşüncəni uşaq məktəbə də daşıyaraq
təcavüzkarlığını yoldaşları və müəllimlərinin üstünə
tökər, amma vaxt keçdikcə bunun doğru olmadığını anlasa
da bu dəfə yoldaşlarını və müəllimlərini qısqanmağa
başlayar. Həsəd uşağı qısqanclığa aparan səbəblərdəndir.
Uşaq özünün sahib olduğu imkanlardan daha çox imkanlara
və ya daha böyük, daha gözəl oyuncaqlara, əşyalara sahib
olan yoldaşlarını və qardaş-bacısını qısqana bilər.
Qısqanclıq təzyiq ilə daha da böyüyər. Bunun əsasında
duran hiss isə özünü təhlükədə hiss etməsidir.
Göstərilən reaksiyaların əsası özünü və haqlarını
qorumaqdır. Qısqanclıq fərqli zamanlarda yüngül
narahatlıqdan başqalarına zərər verməyə qədər fərqli
şəkillərdə ortaya çıxa bilər. Bununla yanaşı, eyni
insanlar və eyni hadisələr qarşısında reaksiyalar fərqli
ola bilər. Reaksiyalar zamanı vurmaq, təpikləmək,
qardaş-bacısını sevmədiyini söyləmək, valideyn və
körpəyə sözlü (söz gəzdirmək, lağ eləmək) və fiziki
təcavüzlər kimi birbaşa yollardan istifadə edə biləcəyi
kimi, öncədən qorxmadığı əşya və hadisələrdən qorxmaq,
altını islatmaq, duru olmayan yeməkləri yeməyi rədd
etmək, barmağını əmmək kimi əvvəlcə elədiyi hərəkətlər
kimi bilvasitə yollardan da istifadə edə bilər.
Davranışlar rəqib kimi görülən insana, ya da sevgisinə
ehtiyac duyulan insana qarşı da yönəldilə bilər. Bu
davranışların arxasında gizlənən məqsəd sevginin
itirilməsinə səbəb olan insandan bunları geri almaq və
ya diqqət çəkməyə çalışmaqdır. Uşaq əvvəl reaksiyalarını
birbaşa göstərsə də, anasından gələn reaksiyalardan
sonra hədəfinə çata bilməyəcəyini zənn edərək bilvasitə
başqa yollara əl ata bilər. Həsəd zamanı baş vurduğu
yollar isə bir az fərqlidir. Əvvəl gördüyü və daha yaxşı
olduğuna inandığı əşya və ya imkanlara sahib olmağı
tələb edər. İstəyi həyata keçmədiyi zaman isə köçürmək,
oğurlamaq kimi yollara baş vurar. Ancaq ictimai olaraq
bunların yaxşı qarşılanmadığını görəcək və müəyyən
müddətdən sonra reaksiyalarını dəyişərək əslində
istifadə etdiyi bu üsulların çox da yaxşı olmadığını
düşünüb özünü sakitləşdirməyə çalışacaq.
Qısqanclığı tam olaraq ortadan qaldırmaq mümkün deyil.
Ancaq şiddətini azaltmaq və ailə içində buna şərait
yaradan mənfi halları ortadan qaldırmaq üçün valideynlər
bəzi yollara baş vura bilərlər. Ailədə baş verən
dəyişikliklər xüsusilə uşaqlara təsir edir. Yeni gələn
uşağın səbəb olacağı dəyişikliklər uşağa çox az bir
şəkildə təsir etməlidir. Bunun üçün istifadə ediləcək
çıxış yollarından biri uşağı bu hala əvvəlcədən
hazırlamaqdır. Ancaq uşağın gözündə çox xoşbəxt bir ailə
mənzərəsi yaratmaqdansa ona anlaya biləcəyi bir şəkildə
düzünü başa salmaq lazımdır. Doğulacaq olan uşağın
sadəcə bir oyun yoldaşı olacağını başa salmaqdansa, həm
mənfi, həm də müsbət cəhətlər başa salınmalıdır.
Doğuşdan sonra isə uşağa mühafizəkar və yerində
davranmaq, düşüncəli olmaq, yeni uşağın gəlməsi ilə ona
qarşı olan sevginin heç də azalmadığını hiss etdirmək
lazımdır.
Valideynlərə
tövsiyələr
*
Yeni bir uşaq dünyaya gəlməzdən əvvəl, uşaq qardaşı və
ya bacısının olacağına psixoloji olaraq hazırlanmalıdır.
*
Son ana qədər gözləmədən ona ailəyə yeni bir üzvün
qatılacağı izah edilməli, evdə buna görə bəzi
dəyişikliklərin ola biləcəyi deyilməlidir.
*
Ata və ana uşağa körpənin doğulmasıyla ona qarşı
sevginin dəyişməyəcəyini bildirən sözlərlə birlikdə,
bunu davranışlarında da göstərməlidir. Onunla
edilən əvvəlki fəaliyyətlər yenə də təkrar
olunmalıdır.
*
Yeni doğulan körpəyə istər ailə üzvlərindən, istərsə də
qonaqlardan kimsə həddindən artıq sevgi və maraq nümayiş
etdirməsin.
*
Körpəyə zərər verməsinə icazə verilməyəcəyi qəti bir
şəkildə izah edilməlidir.
*
Hər iki uşağa fərdi vaxt ayrılmalıdır.
*
Uşaqlardan biri göz bəbəyi olaraq seçilməməlidir.
Valideynlər bunu hiss etdirməməyə çalışsalar da, digər
uşaq vəziyyəti başa düşəcək.
*
Doğulacaq körpəyə edilən hazırlıqlara onu da dəvət
etməli, körpənin əşyalarını birlikdə hazırlamalı və
körpəyə əşyalar alarkən ona da hədiyyələr alınmalıdır.
*
Əgər körpəyə onun geyimləri veriləcəksə, bu ona
deyilməlidir.
Eynək alarkən nələrə diqqət etməli?
İqtisadi İnkişaf Nazirliyi yanında Antiinhisar Siyasəti
və İstehlakçıların Hüquqlarının Müdafiəsi Dövlət Xidməti
tövsiyə edir: "Keyfiyyətsiz eynəklər sağlamlığınız üçün
təhlükəlidir"
Hazırda ölkənin əksər ticarət obyektlərində, eləcə də
səyyar şəkildə eynəklər satılmaqdadır. İnsan
orqanizminin ən zərif orqanı olan gözün mühafizəsi üçün
istifadə edilən eynəklərin necə gəldi satılması isə
ciddi təhlükə mənbəyidir. Eynək həvəsində olan
alıcıların əksəriyyəti harada satılmasından asılı
olmayaraq öz zövqlərinə uyğun seçim edir və onları
alırlar. İstehlakçıların yalnız xarici görünüşünə və
ucuz qiymətinə üstünlük verərək seçib aldığı bu
eynəklərin keyfiyyəti, yaratdığı fəsadlarla bağlı
məlumatları isə kifayət qədər məhduddur. Ona görə də bu
yazıda istehlakçılara eynək alarkən nəyə diqqət edilməsi
ilə bağlı bəzi zəruri məlumatları çatdıracağıq.
Eynək alarkən mütəxəssislərlə məsləhətləşin. Bilin ki,
keyfiyyətsiz eynəklərin satışı göz xəstəliklərinin
artmasına səbəb olur. Belə ki, bu eynəklər gözün
bülluruna pis təsir edir, gələcəkdə kataraktanın
yaranmasına səbəb olur, insanda yorğunluğun yaranmasına
yol açır. Eynək gözə düşməyəndə isə ilkin əlamətlər
gözün qızarması, sulanması, quruması kimi mənfi
əlamətlərlə özünü büruzə verir. Nəticədə gözə ağırlıq
düşür. Eynəyin rəngi tünd olanda isə göz bəbəyi genəlir
və gözün dibinə düşən işıq sahəsi artır. Bu da gözün
qıcıqlanmasına, iltihaba səbəb olur. Sonrakı prosesdə
göz bülluru bulanır və görmə zəifləyir. Yaşa dolduqca
keyfiyyətsiz gün eynəklərinin fəsadları daha qabarıq üzə
çıxır və görmə üçün problemlər yaradır. Ona görə də
eynəklərin ixtisaslaşmış mağazalardan alınması daha
məsləhətlidir. Əgər qeyd olunan problemlərlə rastlaşmaq
istəmirsinizsə küçədə, antisanitar şəraitdə satılan,
mənşəyi məlum olmayan eynəkləri almayın.
 Eynək
alarkən mütləq onun etiketinə diqqət yetirin. Nəzərə
alın ki, gün eynəyinin etiketində ultrabənövşəyi
şüaların hansı qisminin buraxılmaması göstərilməlidir.
Eynəyin təlimatında linzanın günəş şüalarını hansı
dərəcədə - zəif, orta və ya güclü udduğu da qeyd
olunmalıdır.
Eynək alarkən birinci növbədə onun rənginə və çəkisinə
fikir verin. Eynəklər nə tünd, nə də açıq rəngdə,
yüngül, rahat və göz çuxuruna uyğun olmalıdır. O
həmçinin qoruyucu xüsusiyyətinə malik, gün şüalarını
qıran, gözü qamaşdırmayan, gözləri rahatladan və onlara
istirahət verən olmalıdır. Eynəyin şüşəsi cızıldığı
zaman, o, öz keyfiyyətini itirir. Belə ki, cızılmış
yerlərdən ultra-bənövşəyi şüalar gözə təsir edir. Buna
görə eynək alarkən buna diqqət edin və cızılmış eynəkdən
istifadə etməyin.
Eynəyin keyfiyyətli olub-olmamasını müəyyən etmək xeyli
çətindir. Amma qeyd olunanlarla yanaşı bəzi
xüsusiyyətlərinə görə bunu təyin edə bilərsiniz.
Məsələn, qəhvə rəngli eynək taxmısınızsa və əgər eynək
keyfiyyətlidirsə, onda siz ətrafda olan əşyaları öz
rənglərində görəcəksiniz. Amma əgər eynək
keyfiyyətsizdirsə, onda siz ətrafda olan əşyaları
qəhvəyi rəngdə görəcəksiniz. Sağlamlığınızın qayğısına
qalmaq istəyirsinizsə eynək alarkən qeyd olunan
məsələlərə diqqət edin.
Eynəklər iki növ materialdan - plastik və şüşədən
hazırlanır. Şüşənin də öz növləri vardır ki, bunlara
adi, xameleon və s. misal göstərə bilərik. Plastik
materialdan olan eynəklər yüngül və rahat olmasına
baxmayaraq tez sınıb çatlayır. Ona görə də şüşədən
hazırlanan eynəklər daha keyfiyyətli hesab olunur.
Eynəklərin istifadə məqsədi müxtəlifdir. Ondan görmə
pozğunluğunu aradan qaldırmaq, gözlərin daha yaxşı
görməsini təmin etmək, günəş şüasından, xarici
təsirlərdən müdafiə etmək, elektromaqnit şüalanmalardan
qorunmaq üçün və ya sadəcə aksessuar kimi istifadə
olunur. Şüşə, polikarbonat plastikdən və akril
plastikdən düzəldilən eynəklər ən təhlükəsiz və istifadə
üçün yararlıdır. Mövsümi olaraq daha çöx istifadə olunan
gün eynəkləri isə əsasən ultrabənövşəyi şüaları udan
xüsusi materialdan hazırlanmalıdır. Lakin satışda olan
eynəklərin bir qismi plastmasdan, adi tünd şüşədən
hazırlanır ki, bu materiallar günəş şualarını udmaq
qabiliyyətinə malik deyillər və insan sağlamlığı üçün
təhlükəlidir.
Eynəklər müxtəlif təyinatlar (optik, qoruyucu, gün
eynəkləri və s.) üzrə istifadə olunur.
Optik eynəklər
Optik eynəklər görmə qabiliyyəti zəif olan insanlar üçün
nəzərdə tutulur. İlk eynək elə optik eynək olmuşdur. O,
1280-ci ildə İtaliyada ixtira olunmuşdur və bu ixtiranın
müəllifi Salvinio Delli Armati olmuşdur.
Yüksək müdafiəli eynəklər isə ilk növbədə hündür dağlıq
ərazi, qütbarxası ərazilər, ozon anomaliyalı regionlar
üçün nəzərdə tutulub. Onlar həm yay, həm də qış mövsümü
üçün vacibdir.
Gün eynəkləri
Gün eynəklərinin elə kateqoriyası var ki, xüsusi olaraq
sürücülər, idmanın su və qış növləri ilə məşğul olanlar
üçün nəzərdə tutulub. Bu polyarlaşmış linzalı
eynəklərdir. Onlar təkcə ultrabənövşəyi şüaları deyil,
həm də islanmış yola, qar və suyun üzünə düşən işıq
şəfəqlərini də neytrallaşdırırlar. Məhz belə eynəklərdən
həm dənizdə, həm də qarlı dağlarda istirahət zamanı
istifadə edə bilərsiniz.
Eynək seçərkən ən əsas prinsip müxtəlif modellər
arasından özünüzə ən rahatını tapmaqdır. Gün eynəkləri
almazdan əvvəl göz həkiminə müraciət edin. Əgər sizin
görmə qabiliyyətinizdə problemlər varsa o, sizə düzgün
diopteriyalı gün eynəyi seçməkdə kömək edər.
Xameleonlar
"Xameleonlar" adlanan fotoxromlu şüşə isə çox zərifdir.
Onlar göz üçün rahatlıq və optimal müdafiə yaradaraq
işıqlandırmadan asılı olaraq, rənglərini dəyişirlər.
Yüksək keyfiyyətli eynəklər qrupuna aid edilən
"xameleonlar" müxtəlif cür - güclü və ya zəif dərəcədə
tutqunlaşırlar.
Keyfiyyətli eynək necə olar?
Eynək alındığı zaman mütləq keyfiyyət sənədi
soruşulmalıdır. Bu keyfiyyət sənədində eynəyin
ultrabənövşəyi şüalardan 99 faiz qoruması, yaxud 400
nanometrdən az şüaları keçirmədiyinə dair məlumat
olmalıdır. Keyfiyyəti yoxlamağın bir başqa yolu da
eynəyi taxdıqdan sonra şaquli bir xəttə baxmaqdır. Bu
bir pəncərə kənarı da ola bilər. Eynəyi yüngülcə yuxarı
aşağı, sağa-sola hərəkət etdirəndə bu xətdə oynama ya da
qırılmalar olursa, o eynək uyğun deyil deməkdir.
"Tünd rəngli şüşələr ultrabənövşəyi şüanı qoruyar" demək
səhv olar.
|
