|
 Hörmətli
qurultay iştirakçıları, əziz müəllimlər!
Sizin hər birinizi bu gözəl gün münasibəti ilə təbrik
edir, qurultayın işinə və gələcək fəaliyyətinizdə hər
birinizə uğurlar arzulayıram.
Memarı və qurucusu ümummilli liderimiz Heydər Əliyev
olan müstəqil Azərbaycanda bu günlər quruculuq işləri
davam edir və Azərbaycan öz müstəqilliyini daha da
möhkəmləndirərək dünya arenasında özünə layiq,
özünəməxsus bir yer tutmuşdur. Xüsusilə qeyd etmək
istərdim ki, Azərbaycanda son 10 ildə həyata keçirilmiş
uğurlu daxili və xarici siyasət Azərbaycan
iqtisadiyyatını daha da sürətləndirmiş və öz bəhrələrini
verməkdə davam edir.
Bu günlər Prezident İlham Əliyevin uğurlu xarici
siyasəti Azərbaycanın beynəlxalq aləmdə özünə layiqli
yer tutmasına və dünyada ən etibarlı tərəfdaş olmasına,
nəhayət, keyfiyyətcə yeni mərhələyə qədəm qoymasına
imkan yaratmışdır.
Təhsilin modernləşdirilməsi üçün hər il dövlət
büdcəsindən kifayət qədər vəsait ayrılır. Ayrı-ayrı
layihələr həyata keçirilir və Heydər Əliyev Fondunun
prezidenti, YUNESKO-nun və İSESKO-nun xoşməramlı səfiri,
Milli Məclisin deputatı Mehriban xanım Əliyevanın
"Yeniləşən Azərbaycana yeni məktəb" layihəsinin və digər
layihələrin həyata keçirilməsi nəticəsində həm
məktəbəqədər təhsil müəssisələri, həm də orta
məktəblərin siması günü-gündən dəyişir və mükəmməl
maddi-texniki bazaya malik olaraq Azərbaycan xalqının
xoşbəxt gələcəyinə xidmət edir. Bütün bunlar təhsildən
olan gözləntilərin geniş miqyasından xəbər verir. Cənab
Prezidentin bu gün qurultay iştirakçılarına ünvanladığı
təbrik məktubunda da qeyd edildiyi kimi, Azərbaycan
müəlliminin qarşısında çox böyük vəzifələr durur.
Təsadüfi deyil ki, bu qurultay qəbul edilmiş Dövlət
Strategiyasından sonrakı dövrə təsadüf edir.
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham
Əliyevin 24 oktyabr 2013-cü ildə imzaladığı "Azərbaycan
Respublikasında təhsilin inkişafı üzrə Dövlət
Strategiyası"nda təhsilin ən mühüm məsələləri, onun
inkişaf istiqamətləri dəqiq və aydın
müəyyənləşdirilmişdir. Bütün bunlar bir daha göstərir
ki, biz təhsil işçilərindən gözləntilər olduqca
böyükdür.
Qeyd etmək lazımdır ki, hələ də Azərbaycanda təhsilin
beynəlxalq rəqabətə davamlılıq göstəriciləri və ali
təhsil müəssisələrinin reytinq səviyyəsi heç də arzu
etdiyimiz səviyyədə deyildir. Statistik məlumatlar
göstərir ki, ali təhsil müəssisələri məzunlarının
tərkibi bu gün sürətlə inkişaf edən iqtisadiyyatımızın
tələbatlarına və tələblərinə tam cavab vermir. Əlbəttə,
biz bu barədə düşünməliyik. Bəs bunun səbəbi nədir?
Bəlkə ali məktəblərimizin sayı azdır? Amma təhlillər
göstərir ki, müasir dövrün tələbləri baxımından bəlkə də
Azərbaycanda ali məktəblərin sayı kifayət qədər çoxdur.
Belə olan halda problemlərin kökü nədədir? Bir neçə
fakta diqqəti cəlb etmək istəyirəm. Burada da
Azərbaycanın ali məktəblərində tələbələrin sayı
səsləndirildi. Nisbətlə götürəndə hər bir ali məktəb
müəlliminə 10 nəfər tələbə düşür. Görəsən, bu çoxdur, ya
azdır? Beynəlxalq standartlarla müqayisə edəndə bu rəqəm
olduqca azdır. Bəs bunun səbəbi nədir? Təhlil göstərir
ki, dövlət ali məktəblərində ümumi tələbələrin,
təxminən, 130 mini təhsil alır. Yerdə qalan, təxminən,
20 min tələbə özəl, yəni qeyri-dövlət təhsil
müəssisələrinin payına düşür. Orta hesabla hər bir
qeyri-dövlət təhsil müəssisəsinə 1300 tələbə düşür. Bu
çoxdur, yoxsa az? Amma biz buna təhsilin idarə
edilməsi, maliyyələşdirilməsi nöqteyi-nəzərindən
yanaşsaq, hər halda narahatedici və düşündürücü bir
məsələdir.
Bazar iqtisadiyyatının tələblərinə və dövlətin iqtisadi
inkişaf konsepsiyasına uyğun olaraq mülkiyyət
formasından asılı olmayaraq ali məktəblərin bərabərliyi
və onlara qarşı tələbkarlıq təmin edilməlidir. Bu
problemin həlli və dövlətin təhsil xərcləri yükündən
tədricən azad olmasını təmin etmək məqsədi ilə ali
məktəblərə planlı qəbul qaydalarına yenidən
baxılmalıdır. Hesab edirik ki, bəzi ixtisaslar və
istiqamətlər üzrə dövlət sifarişi saxlanılmalı, yerdə
qalan planlar, ümumiyyətlə, ləğv edilməli və bu
məsələdə ali məktəblərə tam sərbəstlik verilməlidir.
Onsuz da hər 100 min nəfərə düşən ali məktəb tələbəsinin
sayına görə Azərbaycanın göstəriciləri beynəlxalq
göstəricilərdən xeyli geridədir. Əgər biz bu layihəni
həyata keçirsək, bölgələrdə gənclərimizin təhsilə
yollarını açmaq və təhsili əlçatan etmək imkanı yaranar
və eyni zamanda, burada vurğulandığı kimi, bölgələrdə,
ucqar kəndlərimizdə kadr çatışmazlığı problemi də öz
həllini tapa bilər.
Ali təhsildə özəl sektorun rolu gücləndirilməli və
dövlət maliyyələşdirilməsi tədricən özəl sektorun
öhdəsinə buraxılmalıdır. Burada söhbət qeyri-dövlət
təhsil müəssisələrindən yox, məhz Azərbaycanda fəaliyyət
göstərən özəl sektordan gedir. Hansı ki, bu Azərbaycan
iqtisadiyyatının 85 faizini təşkil edir, onlar sifarişçi
rolunda çıxış etməli və ali məktəblər bilavasitə bu
sifarişlə işləməli, onlarla qarşılıqlı əməkdaşlıq
qurmalıdırlar.
Strategiyanın məqsədi ölkədə səriştəli təhsilverənlərə,
ən yeni texnologiyalara əsaslanan infrastruktura,
keyfiyyət göstəricilərinə malik yeni təhsil sisteminin
yaradılmasıdır. Hesab edirik ki, artıq universal
biliklər universitetindən yeni nəsil universitetlərə,
tədqiqatçı universitetlərə keçidin əsası qoyulmalıdır.
Burada elmlə təhsilin vəhdəti məsələsi səsləndi. Hesab
edirik ki, universitet tədqiqatlarında elmə geniş yer
verilməli və hər bir səy dəstəklənməlidir. Bu gün tələbə
bilavasitə tədris prosesində özü bu elmi nailiyyətləri
əldə etməli və gələcək mütəxəssis kimi artıq bunun
tətbiqinə də özü hazır olmalıdır.
Təhsilin idarə edilməsində mərkəzləşdirmə və
mərkəzsizləşdirmə prinsipi bir-birini harmonik şəkildə
tamamlamalıdır. Təhsil Nazirliyinin müstəqilliyindən
tutmuş məktəbəqədər və ali təhsil müəssisələrinə qədər
bütün təhsil qurumlarının müstəqilliyi tam təmin
edilməlidir. Çox təəssüflər olsun ki, bu gün təhsil
qurumlarının müstəqilliyi kifayət qədər buna imkan
vermir ki, o öz işini günün tələbləri səviyyəsində geniş
qura bilsin. Bəzi hallarda isə, ümumiyyətlə, bu hüquqlar
olduqca məhduddur.
Təhsil müəssisələrinin ictimai özünüidarəetmə
orqanlarının yaradılması və real bir idarəetmə orqanı
kimi işləməsi günün tələbidir. Bunsuz irəli getmək artıq
mümkün deyil. İstər orta məktəblərdə, istərsə də ali
məktəblərdə bu mexanizmlər işlək hala gətirilməlidir.
1999-cu ildə qəbul edilmiş islahat proqramında bu işin
islahatın I pilləsi kimi 1999-cu ildə başa çatdırılması
nəzərdə tutulduğu halda, bu günə qədər bu məsələ
mülahizə və təkliflər səviyyəsində qalmaqdadır.
Məlumdur ki, təhsil müəssisəsində kadr hazırlığının
keyfiyyət səviyyəsi məzunların milli və beynəlxalq əmək
bazarında rəqabət qabiliyyəti, ölkənin sosial və
iqtisadi inkişafındakı rolu ilə müəyyən olunur. Amma biz
bu gün nə ilə rastlaşırıq? Orta məktəb şagirdlərimiz ali
məktəblərə qəbul üçün repetitor yanında hazırlaşır və
çox təəssüf ki, cəmiyyət bunu normal qəbul edir. Ali
məktəbi yenicə bitirmiş məzunlar dövlət qulluğuna, iri
şirkətlərdə işə düzəlmək üçün yenidən hazırlığa
gedirlər. Amma bu biz müəllimlərin göstəricisidir. Bu
göstərici nə qədər ürəkaçandır? Biz bu barədə
düşünməliyik. Yəni dövlətin bizə göstərdiyi etimad və
qayğıya biz yəqin ki, öz əməli işimizlə tamamilə başqa
şəkildə cavab verə bilərik.
Ali məktəblərə qəbul üçün şagirdlərimizin hazırlıq
səviyyəsi, əlbəttə, günü-gündən yaxşılaşır. Bir faktı
qeyd etmək lazımdır ki, dünya fənn olimpiadalarında
azərbaycanlı məktəblilər birinci yerləri tutaraq
dünyanın ali məktəblərinə birbaşa qəbul olunurlar.
Əlbəttə, bu faktlara görə biz yenə də təhsil sistemimizə
daim diqqət və qayğı göstərən cənab Prezidentimizə öz
minnətdarlığımızı bildiririk.
Fikrimizcə, bir tərəfdən təhsilin idarə olunmasının yeni
modeli, digər tərəfdən isə bilik universitetindən yeni
nəsil universitetlərinin yaradılması və eyni zamanda bu
işi həyata keçirəcək müəllim hazırlığına diqqət
artırılmalıdır.
Müəllim kadrlarının hazırlanması bizim ən ağrılı
yerimizdir. Burada bu fikir səsləndi. Bu gün
Azərbaycanda müəllim hazırlığının bitkin modeli yoxdur.
Hesab edirəm ki, bu layihə üzərində düşünməliyik.
Müəllim necə hazırlanmalı, müəllimə hansı tələblər
verilməli? Bunlar barədə biz ətraflı düşünməli və bu işi
köklü şəkildə yerinə qoymalıyıq. Yeni müəllim hazırlığı
modeli hazırlanmalıdır. Peşəkarlığa əsaslanan
stimullaşdırıcı əməkhaqqı sisteminin olmaması, təhsil
müəssisəsi səviyyəsində idarəetmənin qeyri-effektivliyi,
müəllim hazırlığı uzrə infrastrukturun zəif olması
müəllimin fəaliyyətinə təsir göstərən amillər
sırasındadır. Bu baxımdan müəllimin peşəkarlığının
inkişafı üçün yeni stimul mənbələrinin axtarılıb
tapılması və bu stimulların yaradılması günün əsas
tələblərindəndir. Bunların son nəticəsi müəllim
nüfuzunun, nəhayət ki, müəllimə qaytarılmasıdır. Bu gün
bu bir sosial sifarişdir, cəmiyyətin tələbidir və əgər
biz irəliləyişə nail olmaq istəyiriksə, müəllimə öz
müəllim nüfuzunu qaytarmalıyıq.
Fikrimizcə, islahatların uğurla həyata keçirilməsi həm
də psixoloji xidmətin təşkilindən asılıdır. Çox
təəssüflər olsun ki, bu gün məktəblərimizdəki mövcud
psixoloji xidmət bir çox hallarda formal xarakter
daşıyır. Düşünürük ki, Təhsil Nazirliyi yanında yeni bir
metodik mərkəz yaradılmalı və şagirdlərin, tələbələrin
yeni mühitə alışması, onların yaradıcılıq potensialının
aşkar edilməsi, gerçəkləşdirilməsi, pedaqoji kollektivdə
sağlam psixoloji iqlimin yaradılması üçün psixoloji
xidmətin əhəmiyyəti önə çəkilməlidir.
Burada xüsusi olaraq vurğulamaq istərdik ki, təhsil
mühitinin yaradıcı təlim mühitinə çevrilməsi yaradıcı
təfəkkürə malik tələbələrin və şagirdlərin
hazırlanmasını tələb edir və bunun üçün də, ilk növbədə,
biz yaradıcı, prioritet təlim mühitinin yaradılmasında
səylərimizi artırmalıyıq.
Sonda deyilənləri ümumiləşdirərək bir neçə konkret
təklifləri bir daha səsləndirmək istərdik.
Birincisi, yeni nəsil universitetlər yaradılmalı, elm və
təhsilin vəhdəti təmin edilməli və onların
tədqiqatçı-innovasiya mərkəzlərinə çevrilməsinə dəstək
verən, rəqabətqabiliyyətli mütəxəssis hazırlığını təmin
edən mexanizmlər hazırlanmalıdır.
İkincisi, ali təhsil müəssisələrinə təhsilin məzmununun
tətbiqi, idarəetmə, akademik, maliyyə və təşkilati
müstəqillik verilməlidir. Mülkiyyət formasından asılı
olmayaraq bütün təhsil müəssisələrinə öndənişli təhsil
üzrə qəbul planı ləğv edilməli və dövlət sifarişi
istisna olmaqla, tələbələrin qəbulu və yerləşdirilməsi
mexanizminə yenidən baxılmalıdır.
Nəhayət, müəllimin nüfuzunu artırmaq, sosial müdafiəsini
təmin etmək üçün ona dövlət qulluqçusuna bərabər status
verilməsi haqqında fikrə bir də qayıdılmalıdır. |
