|
 Müasir
məktəbdə kimya fənni üzrə kurikulumun tətbiqi təlimin
fəal interaktiv metodlarının sistemli şəkildə tətbiq
olunmasını, şagirdlərdə yaradıcılıq qabiliyyətlərinin,
müstəqillik, fəallığın inkişaf etdirilməsini, onlara
təşəbbüskarlığın aşılanmasını mühüm vəzifə kimi qarşıya
qoyur. Müasir mərhələdə şagirdlərə həyati bacarıqlar
aşılanması zəruri tələb kimi irəli sürülür. Fənnyönümlü,
elmyönümlü təlimdən fərqli olaraq müasir təlim prosesi
şəxsiyyətyönümlü, şagirdyönümlü olmalıdır. Bu baxımdan
kurikulumda şagirdlərə kimyanın tədrisi prosesində
tədqiqatçılıq, analiz və sintez, təsnifetmə,
sistemləşdirmə, qruplaşdırma, ümumiləşdirmə və
konkretləşdirmə, mühakiməyürütmə, məntiqi düşünmə,
müqayisə bacarıqlarının aşılanması diqqət mərkəzində
saxlanılır.
Kurikulum təlimin praktik istiqamətinin
gücləndirilməsini nəzərdə tutur. Məktəblilər kimya üzrə
təcrübələr yerinə yetirməli, modelləşdirmə, hesablama
əməliyyatları aparmalıdır ki, bu da nəticə etibarilə
onlarda mühüm psixi keyfiyyətlər-çətinliklərin
öhdəsindən gəlmək, iradə, əqli fəallıq, tədqiqatçılıq,
müstəqillik, təşəbbüskarlıq keyfiyyətləri formalaşdırır.
Kurikulumun qarşıya qoyduğu məqsəd və vəzifələr hər bir
şagirdin kimya fənni üzrə əldə etdiyi bilik və
bacarıqları başqa fənlər üzrə bilik və bacarıqlarla
əlaqələndirməsini nəzərdə tutur. Burada belə bir cəhət
də nəzərə alınıb ki, kimyadan minimum səviyyədə bilik və
bacarıqları olmayan müasir insanın təhsilini daha yüksək
pillədə inkişaf etdirib onu mühəndis, texnik, psixoloq,
iqtisadçı, fizik, biznesmen, kimyaçı və s. ixtisas
sahibi kimi formalaşdırmaq çətindir.
Fəal interaktiv metodlar şagirdlərdə özünüinkişaf
bacarığının aşılanması baxımından çox əhəmiyyətlidir.
Şagirdin inkişafının təməlində tədqiqatçılıq,
yaradıcılıq qabiliyyətləri əsas rol oynayır. Erkən
dövrlərdən başlayaraq şagirdlərin tədqiqatçılıq, axtarış
qabiliyyətlərinin öyrənilməsi və inkişaf etdirilməsi
müasir məktəbin başlıca hədəflərindəndir.
Elmi-tədqiqatçılıq fəaliyyəti, öz növbəsində,
şagirdlərin yaradıcılıq qabiliyyətlərinin formalaşmasına
kömək edir.
Şagirdlərin elmi-tədqiqatçılıq fəaliyyətinə cəlb
edilməsi üçün layihələşdirilmiş fəaliyyət sistemi
lazımdır. Layihələşdirilmiş fəaliyyət sistemi
şagirdlərin yaradıcılıq qabiliyyətlərinin aşkar edilməsi,
onların intellekt səviyyəsinin inkişafı üçün münbit
zəmin, şərait formalaşdırır.
Mən 17 ildir ki, kimya müəllimi kimi fəaliyyət
göstərirəm. Bu illər ərzində şagirdlərin kimya elminə
həvəsləndirilməsi və kimyanın insan həyatında
əhəmiyyətini dərk etmələrinə nail olmaq üçün iş planı
tərtib etmişəm. Bu planın tərtibində əsas məqsədim
diaqnostik üsulla tədqiqata həvəs göstərən, elmi
araşdırmalarda iştirak etmək istəyən şagirdləri seçmək
olub.
Təcrübə göstərir ki, şagirdlərin bir qismi elmi
tədqiqata həvəs göstərmirlər. Onlarda kimya elminə
maraq yaratmaq üçün ardıcıl, sistemli iş aparmaq,
şagirdlərlə ünsiyyət qurmaq, hər birinin bacarıq və
qabiliyyətlərini aşkar etmək lazımdır. Bunun üçün elə
ilk kimya dərslərindən şagirdləri elmi-kütləvi
ədəbiyyatla tanış etmək, onlara müstəqil mütaliə üçün
tövsiyələr vermək məqsədəuyğundur. Bu elmin nə qədər
vacib olduğunu, müasir dövrdə əhəmiyyətini şagirdlərə
çatdırmalıyıq. Bu məqsədlə M.V.Lomonosovun kimya
haqqında mülahizəsini şagirdlərə çatdırırıq: "Kimyanın
əlləri çox geniş şəkildə insanın işlərinə müdaxilə
edir". Beləcə dərs prosesində addım-addım faktların
toplanmasından ümumiləşdirməyə doğru gedərək kimyəvi
anlayışlar və qanunlar mənimsənilir.
Elmi-tədqiqat işinə qoşulan şagirdlərdə tədricən kimya
elmi üzrə axtarışa, eksperimentə maraq oyanır. Müəllim
tərəfindən düzgün istiqamətləndirilmiş iş şagirdlərdə
elementar bilikləri sərbəst şəkildə araşdırma bacarığı
aşılayır. Şəxsi təcrübəm əsasında deyə bilərəm ki,
araşdırma layihələri şagirdlərə axtarış və tapıntı
sevinci gətirir, onlarda özünə inam yaradır, elm
dünyasını öz gözləri ilə görməyə kömək edir. Bu yolla
şagirdlər kimya fənnini sevməyə başlayır.
Əgər insan davranışına nəzər yetirsək görərik ki, onun
hər sahədə yaradıcılığı iki davranış növünə ayrılır.
Davranış növlərindən birini müşahidələr əsasında
ərsəyə gətirmək olar, bu növ fəaliyyət açıq şəkildə
bizim yaddaşımızla bağlıdır. Onun həqiqiliyi odur ki,
insanın daha öncə istifadə etdiyi və gördüyünü
xatırlayaraq etdiyi davranışdır. Bu fəaliyyətdən başqa
insan davranışında yaradıcı fəaliyyət də var ki, o da
insanın yaddaşından, təcrübəsindən deyil, əqli
yaradıcılığından irəli gəlir və bunun əsasında da
yaradıcılıq qabiliyyəti durur. Yaradıcılıq
qabiliyyəti insana xas olan elə bir keyfiyyətdir
ki, bu keyfiyyət insan müvəffəqiyyətinin fərqli
yaradıcılıq fəaliyyətində aşkara çıxır.
Yaradıcılıq qabiliyyəti yalnız rəssam yaradıcılığında
deyil, elmi yaradıcılıq qabiliyyətində və texniki
yaradıcılıq fəaliyyətində, o cümlədən kimya sahəsində
olan fəaliyyətdə də mühüm rol oynayır. Şagirdlərin hər
bir fənn üzrə yaradıcılıq qabiliyyətinə pedaqoqlar və
psixoloqlar tərəfindən nəzər yetirilməlidir. Mən bir
kimya müəllimi kimi çalışıram ki, şagirdlərdə kimya
fənninə dərin maraq oyadım, onların yaradıcılıq
qabiliyyətini inkişaf etdirim. Şagirdlərin kimyanın
qanunlarını mənimsəməsi, həmin qanunlardan düzgün
nəticə çıxarması və kimya elminin başqa elmlərlə
inteqrasiyasını dərk etməsi bu baxımdan mühüm
əhəmiyyət kəsb edir.
Könül MƏMMƏDOVA,
Kürdəmir şəhər M.Rəsulzadə adına 2 nömrəli
məktəb-liseyin kimya müəllimi |
