|
Əməkdar müəllim, Prezident təqaüdçüsü, professor
İmamverdi Əbilovla söhbət
 İmamverdi
Əbilov 1927-ci ildə Neftçala rayonunun Qoltuq kəndində
anadan olub. Əvvəlcə pedaqoji məktəbi, sonra isə
Azərbaycan Dövlət Universitetinin filologiya fakültəsini
bitirib. 1955-ci ilə qədər pedaqoji fəaliyyətlə yanaşı
Neftçala Rayon Partiya Komitəsinin 2-ci katibi, 1953-cü
ildən təqaüdə çıxana kimi Neftçalada ədəbiyyat müəllimi
işləyib. Azərbaycan müəllimlərinin 1946-cı ildən
başlayaraq bütün qurultaylarında nümayəndə kimi iştirak
edib. Azərbaycan Ağsaqqallarının təsis və sonrakı
qurultaylarında, həmçinin Türk Yazarlarının 3-cü
qurultayında nümayəndə olub. Filologiya elmləri doktoru,
professor, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin və Türk
Dünyası Araşdırmaları Beynəlxalq Elmlər Akademiyasının
həqiqi üzvüdür. "Rəsul Rza", "Azərbaycan ədəbiyyatında
yeni insan", "Siyasi lirikanın tədrisi", "Tvorçeskiy put
Rasul Rzı", "Könül dünyamıza səyahət", "Xatirələr
işığında", "Uzaq keçmişimizdən uzaq gələcəyə", "Şəhidlər
mehrabı. Rəhmət duası", "Ömrün anları", "Əsrlər...
nəsillər...əməllər", "Ömrün dan qızartısından qürub
şəfəqlərinədək", "Zamanla vaxt arasında", "Təbiətin və
təfəkkürün möcüzəsi. Xudu Məmmədov", Bəxtiyar Vahabzadə
barədə "Xatirələrin ay işığında" kitablarının
müəllifidir. Əsərlərinin 15 cildliyi nəşr olunub. "Əməkdar
müəllim" fəxri adına layiq görülüb. Prezident
təqaüdçüsüdür.
- İmamverdi müəllim, bir ömür Neftçalada keçdi...
- Biz əslən Neftçaladanıq. Burada doğulmuşam. Burada
böyümüşəm.
- Kimlərlə dostluğunuz, yoldaşlığınız, ədəbi
əlaqələriniz olub?
 -
Gördüyünüz bu evdə kimlər olmayıb? Mustafa Topçubaşov,
Yusif Məmmədəliyev, Səməd Vurğun, Süleyman Rüstəm,
Məmməd Rahim, Əbülhəsən, Mirzə İbrahimov, Qılman Musayev,
İsmayıl Şıxlı, Mirvarid Dilbazi, Süleyman Rəhimov, Balaş
Azəroğlu, Mədinə Gülgün, Əli Kərim, Rəsul Rza, Nigar
Rəfibəyli, Anar, Səməd Vurğunun övladları - Yusif, Vaqif...
1951-ci ildə Kamran Hüseynov Neftçalaya raykom katibi
təyin olundu. Rayona gəlməyi ilə məni tapmağı bir oldu.
Necə nurlu insan idi Kamran Hüseynov!
- Yadınızdan çıxmayan dost...
- Bəxtiyar Vahabzadə dünyadan gedəndən sonra mən elə
bildim ki, dünyanın yükü azaldı. Yerin məhvərində bir
yüngüllük əmələ gəldi. Bəxtiyar misilsiz bir insan idi.
Onun mənə həsr elədiyi nə qədər şeiri var: kitablarında,
məktublarında...
İsmayıl Şıxlı ilə də 50-ci illərdən dostluq etmişik.
Həmişə bizə gəlib gedərdi. Çox səmimi dost idik.
 -
Həyat yoldaşınız necə?
- Həyat yoldaşım Cəmilə xanım evdar qadın olsa da,
təbiətən çox ziyalı insan idi. Gözünü açıb evimizdə
ədəbiyyat xadimlərini görmüşdü. Bizə gələn yazıçılar
deyirdilər ki, bu adam elə bil universitet təhsili
görüb. 2005-ci ildə dünyasını dəyişəndən sonra, var ikən
yox oldum sanki.
- İndi sizə kim baxır?
- Qızlarım Səadət də, Sürəyya da Neftçalada yaşayırlar.
Səadət həyat yoldaşını itirdikdən sonra ailə üzvləri ilə
birlikdə mənim yanıma köçüb. Sizi qarşılayan onun oğlu
idi. Adı Samirdi. O da Azərbaycan dili və ədəbiyyatını
tədris edir.
- İmamverdi müəllim, qibtə ediləcək kitabxananız var.
- Bu kitabxananı 1944-cü ildə yaratmışam. Dünya mənim
üçün bu kitabxanadakı kitablardadır. Müasir dünya da
buradadır, klassik dünya da. Hətta ölən dünyalar,
imperiyalar da burada, bu kitablardadır.
On yeddi, on səkkiz yaşım olardı. Neftçalanın bünövrəsi
qoyulmuşdu, amma hələ binalar tikilməmişdi. Anam
rəhmətlik mənə otuz manat verib dedi ki, get bazarlıq
elə, pulun qalığını da qaytar gətir. Kasadlıq illəri idi...Gəldim
gördüm kitabxana açıblar, yaxınlaşdım, bax gördüyünüz
bu kitabı- Nizaminin "Yeddi gözəl"ini götürüb
vərəqlədim. Vuruldum kitaba. Soruşdum neçəyədir, dedilər
25 manata. Dedim o kitabı verin mənə. Evə alıb
gətirdiyim ilk kitabım bu olub.
- Unudulmaqdan qorxmursunuz?
- Əslində yaddan çıxmamışam. Hər zaman mənə hörmət
ediblər. Bu yaxınlarda BMT tərəfindən mənə ən yüksək
orden verildi: "İnam və sədaqət" ordeni.
- Qələmi əlinizə alanda ən çox sabahı yazmaq
istəyirsiniz, yoxsa dünəni?
- Dünən ona görə mənim üçün daha əzizdir ki, dostlarımın,
doğmalarımın, əzizlərimin hamısı dünəndədir. İndi qərib
bir adada yaşayan bir sakinə dönmüşəm. Yaşıdlarımdan
demək olar ki, heç kəs qalmayıb. Onlarsız elə bil yetim
uşağam.
Amma bədbin də deyiləm, nikbinəm. Gələcəyə ümidlə baxıb
yazıram.
- Ulu öndər Heydər Əliyevlə də görüşünüz olub...
- Bu gün bizim dövlətimizin sükanı etibarlı əldədir.
Rəhbərdən çox şey asılıdır. Mən Heydər Əliyev haqqında
kitab da yazmışam. Onu şəxsən tanıyırdım. Heydər Əliyev
əzəmətli insan idi. O, birinci katib, prezident olmaqla
yanaşı, həm də ən böyük azərbaycanlı idi. Bütün insani
keyfiyyətlərin hamısı onda cəmləşmişdi. Bir vaxt
haqqında bəzi ədalətsiz işlər görüldü. Həmin dövrdə mən
ona məktub yazdım. Sonra fikirləşdim ki, məktubu hara
göndərim. Zəng elədim Bəxtiyara. Dedim Heydər Əliyevə
bir məktub yazmışam, hara göndərim, bilmirəm.
Dedi, kimə göndərəcəksən, Həsən Əliyevə ver, böyük
qardaşına. Elə də elədim, məktubu Həsən Əliyevə
göndərdim. Aradan xeyli müddət keçdi.
Azərbaycan Yazıçılarının IX qurultayı keçirilirdi. Bir
az gecikmişdim. İçəri girəndə gördüm yer yoxdu. Birinci
sırada kimsə pencəyimdən dartdı. Baxdım ki, rəhmətlik
Nəbi Xəzridir. Yanlarında bir nəfərlik yer vardı,
əyləşdim orda.
Bir də gördüm göy rəngli kostyumda Heydər Əliyev
tribunaya gəldi, başladı çıxış etməyə: "Siz bilirsiniz
ki, mən daim yuxarıda oturub aşağıdakıları
fikirləşmişəm. Həmişə də ürəyimdən keçib ki, bir dəfə də
kaş mən o zalda əyləşəydim, yuxarıları dinləyəydim. İndi
o imkan mənə verilib. Mən xahiş edirəm, müzakirəyə
qoymadan, mənim təklifimi qəbul edin. Mənə icazə verin,
aşağıda oturum, sizi dinləyim". Zaldakılar əl çaldılar
və o böyük insan keçib zalda oturdu. Fasilədə Bəxtiyarla
mən yaxınlaşıb Heydər Əliyevlə görüşəndə, o dedi ki,
İmamverdi mənə məktub da yazıb. Məni qucaqladı. "Yaxşı
bir məktub yazmısan, hardan tapmısan o sözləri"- dedi.
Dedim: "Ürəyimdən gəlib, yazmışam". Dedi: "Yox, orada
qəribə bir ifadə var, o ifadələri mən yadımda saxlamağa
çalışdım: "Böyük adam dərənin dibində də böyükdür,
kiçik adam dağın başında da kiçikdir" (O cümlənin
davamı belə idi: "Siz təbiətin bütün zaman məqamlarında
yuxarıdasınız, ucadasınız, millətinin başının
üstündəsiniz. Millət sizi bu qədər sevir. Buna tam əmin
ola bilərsiniz" -İmamverdi Əbilov). Sonra girdi qoluma,
başladı söhbət eləməyə.
Heydər Əliyev təkrarsız şəxsiyyət idi, ağıllı, uzaqgörən
siyasətçi idi, ədalətsizliyə dözümsüz, halallığa meyilli
idi. İnsanlara həssaslığı, gənclərə qayğıkeşliyi sonsuz
idi. Onun yaddaşı sanki bir maqnitdi, hər şeyi özündə
saxlayırdı.
- Yadınızda qalanların hamısını qələmə ala bilmisiniz?
- Hələ ürəyimdə yazılası çox şeylər var.
- İmamverdi Əbilov bu gün yazıçıdı, publisistdi, yoxsa
müəllim? Sizi oxucularımıza necə təqdim etməyimizi
istərdiniz?
- Allah mənə bura qədər ömür veribsə, mən bu gün hər
şeydən əvvəl bir ağsaqqalam. Özüm də Neftçala
Ağsaqqallar Şurasının sədriyəm. Eyni zamanda, haqsız
yerə harada əzilən varsa, onu müdafiə eləməyə qadirəm.
- Paytaxtda yaşamaq haçansa ürəyinizdən keçibmi?
- Heç vaxt paytaxtda yaşamağa can atmamışam. Bu can
atmamaq da mənə rəhmətlik anama bağlılığımdan keçib.
Anamın məndən başqa da oğlu, qızı vardı. Qardaşım
dünyasını çox erkən dəyişmişdi.
Anam 1959-cu ildə həyatdan köçəndə, təxminən üç ay
işə-gücə gedə bilmədim. Özüm də dörd il idi ki, ailə
qurmuşdum. Hələ anamın sağlığında dəfələrlə məni başqa
rayonlara katib göndərmək üçün Mərkəzi Komitəyə
çağırmışdılar. Hamısında da təvazökarlıqla razılıq
verməmişdim. Axırıncı dəfə də çağıranda dedim, çox sağ
olun. Mənim anam xəstədir. Mən də anamın nəfəsilə
yaşayan adamam. Mən müəllim işləmək istəyirəm. Çünki
əsas sənətim müəllimlikdir.
Ondan sonra qayıtdım doğma rayonumuza, başladım yenə də
müəllimliyə.
- Müəllim işlədiyiniz ilk dövrdə dərs dediyiniz
şagirdlərlə sonradan rastlaşdığınız vaxtlar olub?
- Əlbəttə. Lap bu yaxınlarda yanıma beş nəfər qadın
gəlmişdi. Ən yaşlısı soruşdu ki, müəllim, məni
tanıyırsan? Mənim göz yaddaşım yaxşıdı. Baxdım üzünə,
dedim hamınız əyləşin. Bir çay süfrəsi də düzəltdirdim
bunlara. Diqqətlə bir az baxdım, dedim Güllər deyilsən?
Qalxdı üzümdən öpdü. Dedim: "Ay Güllər, sənin indi neçə
yaşın var?" Dedi ki, yetmiş səkkiz. Dedim: "Bəs bu
qadınlar kimdi?" Dedi: "Biri qızımdı, o birilər də
nəvələrimdi. Buradan keçirdik, dedim gələk, müəllimimə
də bir salam verək".
O gün bir kağız götürüb, birinci sinifdə bir yerdə
oxuduğum uşaqların adını, soyadını yazmaq istədim.
Birini yazdım, gördüm 23 uşağın hamısının adını,
soyadını, atasının adını xatırlayıram, xülasə, hamısını
yazdım.
Bugünkü günüm üçün Allahımdan çox razıyam. Ona görə ki,
bu yaşımda yaddaşımı saxlayıb. Özüm də çox şeylərdə
özümə qadağalar qoymuşam. Nə siqaretin, nə də arağın
dadının necə olduğunu bilməmişəm. İki dəfə ziyarətdə
olmuşam- Kərbəlada, bir də Məkkədə.
- Sizin məktəb illəriniz zamanın ən keşməkeşli dövrünə
təsadüf edib.
- Özüm 1927-ci ildənəm. Ancaq ad günümü, doğulduğum ayı
bilmirəm. O vaxt sənədlərə düşməyib. Anam deyərdi ki,
cüt ayda dünyaya gəlmişəm.
1941-ci ildə müharibə başlayanda mən dördüncü sinfi
bitirmişdim. Müharibə illərindən yadımda elə əzabverici
şeylər qalıb ki... Məktəb yoldaşım vardı- adı Rəfiqəydi,
anasının da adı Gülyəz. Bir gün dərsə gedəndə gördüm ki,
qızcığaz buzun üstündə uzanıb, yer də qardı. Yaxınlaşdım
gördüm bələnib qara. Sonra dedilər ki, acından
yıxılıbmış, qalxa bilməyib, canın tapşırıb.
O illərlə bağlı yadımdan çıxmayan başqa bir lövhə:
Burada dənizkənarında Xoll deyilən yerdə "qaraquş" adlı
vətəgə vardı. Qardaşım demişdi ki, gələrsən vətəgəyə.
Mən də getdim. Bir gün əvvəl bura əsgər də
göndərmişdilər. Həm sərhəd kimi buranı qorusunlar, həm
də balıqdan- kilkədən tutub yaşasınlar deyə.
Amerikan maşını vardı- "studbekker". Günortadan bir az
keçmiş, saat iki- üç arası, bir də gördüm həmin
maşınlardan biri gəlib vətəgədə dayandı, başladılar
maşından yerə nə isə tullamağa, boz-boz, yumaq kimi
şeylərdi. Dedilər, donuz balalarıdı, gətiriblər bura.
Yaxınlaşıb gördük balaca-balaca uşaqlardı. Sərəncam
veriblər ki, evlərdə nə qədər ata-anasız, tək uşaqlar
qalıb, yığın aparın atın vətəgələrə. Balıqçılar balıq
tutanda onlara da verərlər ki, acından ölməsinlər...
Camaat ac idi, ac da qılınca çapar, neyləsinlər?! O
mənzərə bütün ömrüm boyu heç vaxt yadımdan çıxmadı.
Mən özüm də 1943-cü ilin sentyabrından 1945-ci ilin
mayına kimi balıq vətəgəsində işlədim. Bir dəfə balığa
getmişdik. Tor qurduğumuz zaman bir dənə kefal balığı
uçub gəldi, sinəmi zədələdi. Onun yeri indiyə kimi
qalır.
- Uşaqlıq dövrünüzün çətinliklərinə baxmayaraq, heç nə
sizin təhsilə doğru gedən yolunuzu əngəlləyə bilməyib.
- Bəxtiyar deyirdi ki, İmamverdi, sənin təhsil almağını
mən möcüzə adlandırıram. Bu qəhrəmanlıqdır. Mənə savad
almağa, elm öyrənməyə həvəsi oxuduğum kitablar, həmişə
yol yoldaşım olan mütaliə verirdi. O vaxt
oxuduqlarımın, demək olar ki, hamısı yadımdadır. Təhsil
yollarında mənə ancaq özüm dəstək olmuşam. Atam 1935-ci
ildə dünyasını dəyişib. Anam da bizi çox çətinliklə
böyüdüb.
- Hansı dilləri bilirsiniz?
- Elə də çox dil bilmirəm. Amma yanımda farsca
danışılanda bilirəm nə danışırlar. Ərəb əlifbasını da
özüm öyrənmişəm.
- İmamverdi müəllim, hərdən adama elə gəlir ki,
internetin kəşfi kitabı arxa plana atıb. Bu fikrə
münasibətiniz?
- Bəşəriyyətin iki böyük kəşfi olub. Birincisi kitab
çapıdı, bu böyük proqres idi, ikincisi internetdi. Amma
kitab insanda bir çox yaxşı dəyərləri yaşatdısa,
internet o dəyərlərin çoxunu öldürdü. Oxuduğum
kitabların vərəqləri hələ də gözümün qabağındadır. Bəs
internet?
- Özünüz özünüzü necə xarakterizə edərdiniz?
- Ürəyim çox yumşaqdır. Bu dünyada kim ətrafındakılara
hörmət edirsə, özünə hörmət edir. Bu yaşıma qədər kimsə
məndən bir acı söz eşitməyib. Mənim fikrimcə, qəlb
sındırmaqdan böyük, ağır cinayət yoxdur. İnsan insana
ürək-dirək verməli, yaşamaq üçün stimul yaratmalıdır.
Kəmfürsətlik, insafsızlıq, qəlb sındırmaq nəyə yarar?
- Qonaqpərvərliyiniz barədə çox yerdə oxumuşam. Özünüz
də qonaq gedirdiniz?
- Adlarını sadaladığım dostlarımın hamısının evinə haçan
ürəyim istəyib, getmişəm.
- Bəxtiyar Vahabzadə ilə dostluğunuza kitab da həsr
etmisiniz.
- Bəxtiyar mənə çoxlu şeirlər və məqalələr həsr edib.
Mənə həsr etdiyi sonuncu məqaləsində yazıb ki, mən
İmamverdi Əbilovu başıma qızıl tac edərdim.
- Bəxtiyar müəllimlə daim məktublaşmısınız.
- Bəxtiyar Vahabzadənin 115 ədəd məktubu var məndə. Bu
dəftərə baxırsanmı, qızım? Fərman Kərimzadənin, Məmməd
Arazın, neçə-neçə dəyərli insanların xatirə sözləri var
bu dəftərdə.
- Övladlarınızdan ən çox kim ürəyinizə yaxındır?
- Hamısının üstündə əsirəm. Altı övladım var: Etibar,
Şahin, Azər, Səadət, Sürəyya, Həcər, bir də nəvələrim -
hamısı əzizimdi... Amma sonbeşiyim, görən gözlərimin
işığı Azərdir. Mənə sual versəniz ki, bu yaşda işığı
haradan tapıram? Deyərəm ki, Azərdən.
- Azər Turanı ədəbi aləmdə Cavidşünas kimi tanıyırıq. O
yolda Azərə bələdçi sizmi oldunuz?
- Bilirsiniz, Azər gözünü açıb gördü ki, evdə Əlibəy
Hüseynzadədən, Hüseyn Caviddən söhbət gedir. Ədəbi
aləmdə izi, sözü olan şəxsiyyətlərin çoxunu Azər
evimizdə görmüşdü, tanıyırdı. Azər qəbul imtahanı günü
yolboyu piyada gedə-gedə Cavidin şeirlərini deyirdi.
- Respublika səviyyəsində tanınan yetirməniz?
- Hamısının adını sadalasam uzun bir siyahı olar.
- İmamverdi müəllim, qonaq-qaranız yenə də olurmu?
- Əlbəttə. Bu yaxınlarda Abel Məhərrəmov, Şəmsəddin
Hacıyev qonağım olub.
- Müəllimlikdən nə zaman ayrıldınız?
- Düzü, bu mənim öz arzumla olmadı. Məktəbdə Azərbaycan
dili və ədəbiyyatından dərs deyirdim. O zaman 65 yaş
məsələsı gündəmə gələndə, mən də yaşa görə təqaüdə
çıxmalı oldum.
- İmamverdi müəllim, yaşın elə müdrik çağındasınız ki,
yolunuzu davam etdirən gənc nəslə tövsiyə etməyə, yol
göstərməyə mənəvi haqqınız var.
- Mənim müəllimlərə - öyrədənlərə həm arzum, həm də
tövsiyəm budur ki, peşələrini sevsinlər, peşələrinə
vurğun olsunlar. Öyrətməli olduqları materialları dərs
demək xatirinə əzbərləməsinlər. Danışdıqları sözdə
yanğı olsun, lətafət olsun, Azərbaycan dilinin
gözəlliyi olsun. Ürəklərinin odunu peşələrinə qatsınlar.
Onların dərs dediyi uşaqlar öz müəllimlərini yerin,
göyün yaranmışlarının əşrəfi kimi tanısın.
Müəllim gərək öyrətdiyi elmi əməkhaqqının
azlığı-çoxluğu prizmasından öyrətməsin. Şagirdin beyni,
yaddaşı ağ kağızdır. Onun bir gününü yazılmamış
ötürsək, gələcəyimiz hara gedər? Dərs deyən müəllim
gərək hər zaman öz üzərində işləsin. Müəllim həmişə öndə
gedəndir, öyrədəndir. Öyrədən isə hər şeydən əvvəl özü
oxumalı, özü öyrənməlidir ki, şagirdlərini də öyrədə
bilsin.
Uşaqlarımıza da istəyim budur ki, tale onların bəxtini,
naxışını həmişə uğurlu etsin. Onların həyatı, gələcəyi
valideynlərinin və özlərinin istədiyi kimi qurulsun.
Allah körpələrə, uşaqlara işıqlı həyat nəsib etsin. Qoy
bizim uşaqlar millətini sevindirən, millətinin başını
ucaldan fəaliyyət sahibi olsunlar. Seçdikləri peşə
başlarının tacı, ürəklərinin vurğusu olsun.
- Hansısa kitabı oxumaqda çətinlik çəkmisiniz?
- Qızım, ən çətin oxunan kitab insandır. Mən hər kəsə
onu arzu edirəm ki, çətin oxunan kitaba rast düşəndə
onların üzünə tərs baxmasın, onlara səbrlə, təmkinlə,
qayğı ilə yanaşsın, onların xilaskarı kimi hərəkət etsin.
- Şagirdin həyatında müəllim əsas rol oynayır, yoxsa
valideyn?
- Hər ikisinin rolu danılmazdır. İnsan gərək onu həyata
gətirən valideyni, ona tərbiyə verən müəllimı alicənab,
vətəndaşlıq səviyyəsinə yüksələn bir şəxsiyyət kimi
tanısın.
- İmamverdi müəllim, maraqlı söhbətə görə sağ olun.
İnşallah, bu müsahibədən birini də qəzetimizə 90
illiyinizdə verərsiniz.
- Ya qismət! Siz də zəhmət çəkib gəldiyinizə görə sağ
olun. Bu evi özünüzə doğma bilin. Məndən qəzetinizin
kollektivinə salam deyin. Bir də, sizdən xahiş edirəm ki,
qəzetiniz vasitəsi ilə cənab nazirimizə də mənim salam
və dualarımı yetirin. İndiki yeni nazirimizin bir
cəhətindən xoşum gəlir ki, nazir təyin olunan gündən bu
yana təhsilimizin səviyyəsini qaldırmaq yolunda
əhəmiyyətli işlər görür. Tarixin yaşlı bir övladı kimi
mən ona çətin işində uğurlar arzulayıram.
Ellada UMUDLU,
"Azərbaycan müəllimi" |
