|
 Vətənini,
xalqını, millətini dəyərləndirmək, sevmək, qorumaq,
dilini, adət-ənənəsini yaşatmaq kimi müqəddəs hissləri
şagirdlərə aşılayarkən məhz Milli Kurikulumun tərkib
hissəsi olan fəal təlim metodlarından istifadəyə
üstünlük verilməlidir. Təlim həmişə fəallığa
əsaslanmışdır. O, qeyri-fəal ola bilməz. Əgər dərsdə
sual-cavab, axtarıb-tapma, düşünmək, fikirləşmək,
fəaliyyətə qoşulma, nəticə çıxarma vardırsa, deməli
fəallıq da vardır.
Müasir, yeni dövrün tələblərinə cavab verən dərs
müstəqil və məsuliyyətli pedaqoji ustalığa əsaslanır.
Pedaqoji ustalığa gedən yol isə olduqca gərgin iş, yeni
pedaqoji təfəkkür, yeniliyə meyil etmə, təlim prosesinə
novator yanaşma tərzi tələb edir. "Pedaqoji innovasiya"
adı ilə pedaqogikaya daxil olan yeniliklər pedaqoji
prosesin gedişini və nəticəsini yaxşılaşdırmaq,
keyfiyyətini yüksəltmək məqsədilə həyata keçirilən
yenilik kimi məktəbin və müəllimlərin qarşısında durur.
Belə dərsləri təşkil etmək müəllimdən ciddi elmi-metodik
hazırlıq və böyük zəhmət tələb edir.
Son illərdə məktəbimizdə qabaqcıl müəllimlərin "açıq
dərs"ləri videolentə alınır, müsbət və səmərəli
tərəfləri dəyərləndirilib müəllimlər arasında
yayılmasını təşkil edirik.
Məktəbin fəal (interaktiv) təlim metodlarından istifadə
edən qabaqcıl Azərbaycan dili və ədəbiyyat müəllimi
Günay Qəmbərovanın IX sinifdə X.R.Ulutürkün "Mənim
dilim" şeirinin təhlili üzrə təşkil etdiyi "açıq dərs"
inin nümunəsinə nəzər yetirək:
Mətnin növü:
Bədii
Məqsəd:
şagird
1.
Ana dilinin xalqın taleyindəki rolunu dərk edir
2.
Onun əbədiliyinə dair inamını ifadə edir
3.
Bədii təsvir və ifadə vasitələrini
seçir
4.
Lüğət tərkibini zənginləşdirir
İnteqrasiya:
Musiqi, tarix, Azərbaycan dili, coğrafiya
Standartlar:
2.1.2, 1.2.3
Resurslar:
Dərslik, proyektor, kompüter, iş vərəqləri, Azərbaycan
dilinin izahlı lüğəti, marker, flipçat
Dərsin gedişi
Motivasiya
Müəllim şagirdlərə Cənubi Azərbaycanla Şimali Azərbaycan
əks olunmuş xəritə nümayiş etdirir və şagirdlərin
fərziyyələrini almaq üçün aşağıdakı suallarla sinfə
müraciət edir.
M:
Şimali Azərbaycanla Cənubi Azərbaycanın ortaq
xüsusiyyətlərindən hansını qeyd edə bilərsiniz?
Ş:
Adət-ənənələrimiz,dilimiz, milli mənsubluğumuz.
M:
Bunlardan hansı unudularsa, əlaqəmiz zəifləyər?
Ş:
Sözsüz ki, dilimiz.
M:
Dil haqqında hansı şeirlərlə tanışıq?
Ş: B.Vahabzadənin "Latın dili", X.R.Ulutürkün "Mənim
dilim" şeirləri ilə.
M:
"Mənim dilim" şeirini kim ifadəli şəkildə söyləyər?
Şeir dinlənir. Mövzu üzrə 2-ci dərs olduğunu nəzərə alan
müəllim şagirdləri təhlilə istiqamətləndirmək üçün
dilimizi sevib qorumağın vacibliyini vurğulayır. Daha
sonra tədqiqat sualı lövhədə nümayiş etdirilir.
Tədqiqat sualı: Şair şeirdə öz dilinin qüdrətini necə
izah edir?Dilimizi nə üçün sevib qorumalıyıq?
Daha sonra əvvəlcədən bölünmüş qruplara suallar
yazılmış iş vərəqləri paylanır.
İşçi vərəqi
№1
1.
Əsərdə M.Füzuli, M.Ə.Sabirlə bağlı hansı fikir söylənir?
2.
Şairin şanlı keçmişimizi xatırlaması təsadüfüdürmü?
(Cavabınızı əsaslandırın)
3.
"Mənim dilim" şeirini şair hansı dövrdə qələmə alıb?
4.
Sizcə, şairi bu şeiri yazmağa vadar edən nə ola bilərdi?
İşçi vərəqi №2
1.
Qərbə, Şərqə işıq saçan
Füzulini sən qala bil! - cümləsində şairin çatdırmaq
istədiyi fikri necə izah edə bilərsiniz?
2.
Lirik qəhrəman dilim-dilim doğransa da, dilinə xəyanət
etməyəcəyini söyləyir. Bunun səbəbini əsərdən çıxış
edərək əsaslandırın.
3.
Əsərdəki hansı sözün mənasını anlamaqda çətinlik
çəkirsiniz?
İşçi vərəqi
№3
1.
Şeirdə şairin fəxarət hissi əks olunub, bunun səbəbini
həmin misralardan nümunə gətirməklə izah edin.
2.
Hansı misralarda inversiya işlənmişdir?
İşçi vərəqi
№4
1.
"Öz dilini sən qala bil! "-misrasında şair nə üçün
dilimizi qalaya bənzədir?
2.
Bu qala kimdən və nədən qorunmalıdır?
3.
İkiyə bölünmüş Vətən üçün ana dilinin əhəmiyyətini siz
necə izah edə bilərsiniz?
4.
Şeirdə neçə yerdə bədii sual işlənib?
İşçi vərəqi
№5
1.
Şair öz dilinə xor baxanlara, onu sevməyənlərə necə
münasibət bildirir?
2.
İndi də belə hallarla qarşılaşırıqmı?
3.
"O sahili bu sahilə birləşdirən
Polad körpüm,qılıncımdır, Günəşimdir mənim dilim!"
misraları özündə hansı fikri cəmləyib?
Tədqiqat işi bitdikdən sonra təqdimat zamanı fikir
mübadiləsi aparılır. Zəif bəndlərə digər qruplar
əlavələr edirlər. Dərs boyu qiymətləndirmə davam
etdirilir. Daha sonra böyük qruplarla işə başlanır. Bu
zaman əsərdə işlənən bədii təsvir və ifadə vasitələri
seçilir, işlənmə məqsədinə izahat verilir. Böyük
qruplarla iş aşağıdakı suallar əsasında qurulur:
Şeirdə işlənən bədii təsvir və ifadə vasitəsini
müəyyənləşdirin.
Anladım ki, sinəmdəki sözlər deyil,
Babaların nəfəsidir.
Dizlərimə taqət, qüvvət ,
Gözlərimə işıq verən,
Çənlibeldə at oynadıb,
Şimşəklərlə qoşa gedən
İgidlərin nərəsidir.
Cavab:
metafora, epitet, mübaliğə.
Misralarda işlənən bədii təsvir və ifadə vasitələrini
tapaq.
Layla axır, cocuq baxır.-?
Düzgün cavab:
metafora, bədii sual.
Yelləndikcə kiçik yürük
Gedib dəyir bu ulduzdan o ulduza.
Düzgün cavab:
mübaliğə, inversiya.
Böyük qrupların işi təqdim olunur, səhvlər təshih
edilir.
M:
Bədii təsvir və ifadə vasitələrindən dilimizdə nə
məqsədlə istifadə edilir və hansı üslublarda daha çox
rast gəlinir?
Mənası çətin anlaşılan bəzi sözlər "Azərbaycan dilinin
izahlı lüğəti"nin köməyi ilə aydınlaşdırılır.
Əsərdə çətin anlaşılan sözlərin izahı Kəhkəşan
-is.(fars.) Gecələr göy üzündə ağ yol şəklində görünən
ulduzlar şəkli Şəhd-is.(ərəb) Şan balı, şirə
Kəhkəşan şəkli nümayiş etdirilir.
Daha sonra akvarium üsulu ilə şagirdlər Venn diaqramı
üzrə işlədilir.
"Mənim dilim" şeiri ilə "Latın dili"
şeirinin müqayisəsi
Venn diaqramı üzrə iş zamanı şagirdlərin verdiyi
cavablar:
X.Rza şeirini rəmzi məna daşıyan səhnə ilə başlayır.
Əsərdəki rəmzi məna ana ruhunun körpənin özünüdərkini
təmin etməsidir.
B.Vahabzadə öz əsərində hiss və düşüncələrini oxucuya
müxtəlif taleli dilləri müqayisə edərək çatdırır.
Hər iki əsərdə ana dilinin qorunmasına milli qeyrət və
vətəndaşlıq borcu kimi yanaşılıb. Hər iki əsərdə ana
dilinin taleyi ilə Vətənin və xalqın taleyi qoşa
təqdim olunub.
Dərsin ümumiləşdirici hissəsində əsərin sovet
hakimiyyəti dövründə yazıldığı qeyd edilir. Keçmiş
ittifaqın bütün ərazisində, o cümlədən Azərbaycanda da
milli dilə ögey münasibət bəsləndiyi, sıxışdırıldığı
vurğulanır. Şeirin lirik qəhrəmanı kimi şair təəssübkeş,
milli dəyərlərə bağlı ziyalı obrazı kimi təqdim olunur.
Sonda tarixi haqsızlıq üzündən ikiyə bölünmüş xalqın
Vətən dərdi yaşaması, bu dərdə özünəməxsus çılğınlıq ilə
yanaşan şairin dilimizi polad körpü ilə müqayisə etməsi,
Günəşə bənzətməsi onun əbədiliyinə və xalqımızın ayrılıq
dərdinə son qoyacağına inamının əks olunduğu açıqlanır.
Bir xalqın taleyində dilin əhəmiyyətinin böyüklüyü
göstərilir. "Mənim dilim " şeiri bitkin hissələrə
bölünərək bir neçə şagirdin ifasında dinlənilir. İfa
zamanı orfoepik norma pozuntuları qeyd edilir.
Ardınca müəllim aşağıdakı sualla sinfə müraciət edir:
- Sizcə, biz hamımız ana dilində ilk dəfə nə eşitmişik?
Bunun ardınca laylanın xüsusiyyətləri sadalanır. Daha
sonra Zeynəb Xanlarovanın ifasında layla dinlənilir.
Dərsdə inteqrasiya məqsədilə şəkillər əks olunmuş slayd
təqdim olunur.
Əziz şagirdlər, söhbət nədən gedir?
Dil sözünün həm omonim, həm də çoxmənalı söz qrupuna
aidliyi xatırlanır. Yekun olaraq dil haqda aşağıdakı
suallar təqdim olunur:
Dünyada ən şirin və ən acı şey ?
Bütün elmlərin açarı riyaziyyat, bəs bütün elmləri
öyrənməyin açarı nədir?
Sonra aşağıdakı cədvəl əsasında qiymətləndirmə aparılır.
Təhlil zamanı Günay müəllimin "açıq dərs"ində nümayiş
etdirdiyi yüksək yaradıcılıq, pedaqoji və psixoloji
metodik ustalıq, müasir dərsə verilən tələblərin tam
nəzərə alındığı, İKT-dən böyük məharətlə istifadə
olunduğu olduqca maraqlı bir dərs nümunəsi kimi qeyd
edildi.
O.MƏMMƏDOV,
Saatlı şəhər S.Vurğun adına 1 nömrəli
tam orta məktəbin direktoru, respublikanın əməkdar
müəllimi,
pedaqoji elmlər üzrə fəlsəfə doktoru |
