|
 Nobelçi
alim Fərid Muradın kəşfi milyonlarla insanın həyatını
xilas etmişdir
XX əsrdə ürək-damar xəstəliklərinin öyrənilməsi və yeni
dərman preparatlarının hazırlanması sahəsində bir sıra
parlaq elmi kəşflər baş vermişdir. Bu kəşflər sayəsində
milyonlarla insanın həyatını xilas etmək, onları normal
həyat fəaliyyətinə qaytarmaq mümkün olmuşdur. Bu
kəşflərdən danışanda nitroqliserinin ürək-damar
sisteminə təsirini tədqiq etmiş amerikalı tibb və
farmakologiya professoru, mənşəcə alban, həm Amerikada,
həm də Albaniyada çox böyük qürurla adı çəkilən Fərid
Murad yada düşür.
Hazırda Amerikanın Texas Universitetinin və Hyüstondakı
Tibb Elmləri Mərkəzinin professoru olan Fərid Murad
1998-ci ildə fundamental tədqiqatlarına görə tibb və
fizilogiya sahəsində Nobel mükafatına layiq görülmüşdür.
O, 1996-cı ildə Amerika Milli Elmlər Akademiyasının Meri
və Albert Lasker mükafatını almışdır. 1997-ci ildən
Amerika Milli Elmlər Akademiyasının üzvüdür. 1998-ci
ildə Amerika Ürək Assosiasiyasının mükafatı ilə təltif
olunmuş, Amerika Tibb Elmləri Akademiyasının üzvü
seçilmişdir. 2000-ci ildə biotibbi tədqiqatlar sahəsində
nüfuzlu Blekster mükafatını almışdır. Bir sıra ölkələrin
elmi cəmiyyətlərinin üzvüdür. Fərid Murad dünyanın
334-dən artıq tibb jurnalı ilə əməkdaşlıq etmişdir.
Uşaqlıq
illəri
 Fərid
Murad 1936-cı il sentyabrın 14-də Amerikanın İndiana
ştatının Uaytinq şəhərində anadan olmuşdur. Nobel
Mükafatları Komitəsinin saytında yerləşdirilmiş
tərcümeyi-halından göründüyü kimi, onun uşaqlıq illəri
çox çətin keçmişdir.
Valideynlərinin olduqca kasıb həyat sürməsi və
savadsız olması gələcəkdə məşhur alim olacaq Fərid
Murad və onun kiçik qardaşlarının ali təhsil almasına və
peşə seçimi etməsinə çox böyük təsir göstərmişdir.
Qardaşlardan biri diş həkimi, digəri isə antropologiya
üzrə doktor olmuşdur. Beləliklə də Fərid Murad
gələcəkdə bir alim kimi formalaşmasında ailəsinin
üzləşdiyi çətinliklərin, sıxıntların xüsusi rol
oynadığını qeyd etmişdir.
Fərid Murad kiçik qardaşları Con Əbdülrəhman və Turhon
Allenlə birlikdə tez-tez valideynlərinin İndiana
ştatında işlətdikləri restorana gedirdilər. O, bu barədə
yazırdı: "Restoran biznesi mənim və qardaşlarımın
gələcəyinə böyük təsir etmişdir. Əllərim hələ qabyuyana
çatmırdı, buna görə də ayağımın altına kətil qoyaraq
qab-qaşıqları yuyur və bununla da valideynlərimə az da
olsa kömək etməyə çalışırdım. Eyni zamanda restorana
gələn qonaqlara da nəzarət edirdik. Mən bu işi ibtidai
və orta məktəbdə təhsil aldığım illərdə dərsdən sonra
hər axşam və istirahət günlərində davam etdirirdim.
Mən müştərilərin verdiyi bütün sifarişləri və yemək
haqlarını hafizəmdə saxlamağa çalışırdım. Bu mənim üçün
bir növ riyazi oyun idi. Mən müxtəlif peşə sahibləri -
yerli neft emalı zavodlarının işçiləri, bankirlər,
biznesmenlər, müəllimlərlə rastlaşırdım. Atam gün
ərzində 16-18 saat restoranda işləyirdi. Anam isə qalan
saatlarda bizimlə məşğul olurdu".
Beləliklə də Fərid Murad restoranda qab yumaqla həm
təhsil xərclərini ödəyir, həm də apardığı tədqiqatlar
üçün pul tapırdı. "Mən müştərilərin sifarişlərini və
onların borclarını kağıza yazmırdım, bütün detalları
yaddaşımda saxlayırdım ki, bu da gələcəkdə, belə
düşünürəm ki, mənim elmi karyeramda mənə kömək
etmişdir".
Anası Fərid Murada insanların digərlərin dərdinə şərik
çıxmaq və mərhəmət göstərmək kimi insani keyfiyyətlərdən
çox danışardı,
 bu
isə onun gələcəkdə həkim kimi yetişməsində öz təsirini
göstərmişdir. Anası onu bir sıra işgüzar vərdişlərə
alışdıra bilmişdir.
İlk
təhsil illəri
"Mən başa düşürdüm ki, hökmən təhsil almalıyam, əks
halda valideynlərimin yaşadıqları çətinlikləri mən də
yaşamalı olacağam. Mən hələ 12 yaşım olanda özlüyümdə
həkim olmağı müəyyən etmişdim. Valideynlərim məni
hərtərəfli dəstəkləyir, mənim və qardaşlarımın yaxşı
təhsil almalarını arzulayırdılar", - deyə Fərid Murad
sonralar yazırdı. O, ibtidai məktəbə İndiana ştatında
getmişdir. Kimya və biologiya onun ən sevimli fənləri
idi.
Fərid Murad 8-ci sinifdə oxuyarkən müəllimləri
şagirdlərə ən yaxşı 3 peşə seçimi barədə esse yazmağı
təklif etmişdir. "Mənim seçimim belə idi: 1. həkim, 2.
müəllim, 3. provizor (1948-ci ildə tibbi farmakologiya
tibbdə ayrıca fənn deyildi). Mən sonda həkimliyi
seçdim. İbtidai və orta təhsil illərini mən asanlıqla
keçdim, müəllimlərim mənim biliklərimin universitet
tələbələrinin biliyi ilə eyni olduğunu
bildirirdilər".
Fərid Murad dərslərlə yanaşı, idmanın müxtəlif növləri
- qaçış, futbol, qolf, basketbola da maraq göstərmişdir.
Kollecdə oxuduğu illərdə isə Fəridi daha çox elmi
tədqiqatlar cəlb etmişdir.
Ali
təhsil dövrü
Fərid Murad 1958-ci ildə De Pou Universitetini (İndiana
ştatı), 1965-ci ildə isə Ohayo ştatındakı Klivlend
Universitetini başa vurmuşdur. 1965-ci ildə eyni
zamanda iki sahədə - tibb və farmakologiya üzrə
elmlər doktoru elmi dərəcələrini almışdır.
 1967-1970-ci
illərdə Fərid Murad Virciniya Universitetində kliniki
farmakologiya departamentində professor köməkçisi
vəzifəsində çalışmışdır. 1970-ci il sentyabrın 1-dən
endokrinologiya üzrə müstəqil tədqiqatlara başlayan
Fərid Murad bir sıra maddələrin hormonal effektini
öyrənməyə çalışmışdır. 1970-1975-ci illərdə Fərid Murad
ən gənc professor kimi Kliniki Tədqiqatlar Mərkəzinin
direktoru seçilmişdir. O, eyni zamanda farmakologiya
mərkəzinə də rəhbərlik etmişdir. Alim hazırladığı
xüsusi proqram əsasında kliniki və farmakoloji
tədqiqatlara rəhbərlik etmişdir. O, dünyanın bir sıra
elm mərkəzlərindən ən istedadlı tələbələri və
aspirantları öz laboratoriyasına işləməyə cəlb edə
bilmişdir. Laboratoriyada 82 həmkarı və tələbəsi ilə
Fərid Murad 22 professorun iştirakı ilə ən genişmiqyaslı
elmi tədqiqatlara başlamışdır. "Heç şübhəsiz mənim üçün
ən böyük uğur rəhbərlik etdiyim laboratoriyaya dünyanın
ən istedadlı gənclərini cəlb etməyim, eləcə də yüzlərlə
istedadlı tələbə və tibb sahəsində çalışan tədqiqatçı
yetişdirməyim, elmi karyera qurmaqda onlara kömək
etməyimdir", - deyə Fərid Murad bildirmişdir.
1971-1981-ci illər ərzində o, Virciniya Universitetində
Kliniki Tədqiqatlar Mərkəzinə rəhbərlik etmişdir.
1981-ci ildə Fərid Murad elmi və pedaqoji fəaliyyətini
Stenford Universitetində davam etdirmişdir. Tibb və
farmakologiya professoru tezliklə burada öz ətrafında
30-a yaxın istedadlı tədqiqatçı toplaya bilmişdir.
Fərid Muradın yanında təcrübə keçmiş bir sıra istedadlı
gənc sonradan dünyanın bir çox iri elmi-tədqiqat
mərkəzində fəaliyyətlərini davam etdirmişdir.
1986-1988-ci illərdə Stenford Universiteti Tibb
Mərkəzinin icraçı direktoru olan Fərid Murad tezliklə
dərman preparatlarının istehsalı və tətbiqi ilə məşğul
olan "Abbott Laboratories" şirkətinə rəhbərlik etməyə
başlamışdır. 1997-ci ildən Texas Universitetində
birləşmiş biologiya, farmakologiya və fiziologiya
departamentinə rəhbərlik etmişdir.
1997-2011-ci illərdə Texas Universitetində Molekulyar
Təbabət İnstitutunun direktoru işləmişdir. 2011-ci ilin
aprelindən isə Corc Vaşinqton Universitetində biokimya
və molekulyar biologiya kafedrasının professorudur.
"İlin
molekulu"
100 il ərzində fizioloqları qan damarlarının
genişlənməsi mexanizmi çox maraqlandırmışdır. Alimlər
israrla bu prosesləri nizama salan maddəni axtarmışdır.
Belə ehtimal olunmuşdur ki, bu maddə damarların daxili
səthindəki hüceyrələr tərəfindən buraxılır. Bu sirrin
açılması prinsipial əhəmiyyət kəsb etmişdir, çünki XX
əsrin bir sıra ən ağır xəstəlikləri - ateroskleroz,
infarkt və insult məhz damarların genişlənmə
funksiyasının pozulması ilə birbaşa bağlıdır.
1970-ci illərin ortalarından Fərid Murad əsrin ən sirli
tapmacalarından olan nitroqliserinin ürək-damar
xəstəliklərinin müalicəsində rolunun öyrənilməsinə
başlamışdır. Alim bu problemin həllinin nitroqliserinin
tərkibinə daxil olan azot oksidlə bağlı olduğunu müəyyən
etmişdir. O, nitroqliserinin orqanizmdə parçalanaraq
azot oksidinə çevrilməsini və onun da öz növbəsində
fermentləri stimullaşdırdığını və ürək əzələsini
yumşaltdığını tapmışdır. "Tam yüz il ərzində qan
dövranını artırmaq üçün bu maddədən istifadə olunmuşdur,
lakin heç kim bilmirdi ki, bu maddə necə işləyir", -
deyə Fərid Murad bildirmişdir.
Fərid Muradın tədqiqatlarının nəticələri belə bir fikrə
gətirmişdir ki, orqanizm özü azot oksidi hasil edə
bilər. Elmi dairələrdə uzun illər ərzində bu fikir
etimadsızlıqla qarşılanmışdır. "Hətta mənim ən yaxın
dostlarım və həmkarlarım buna inanmır və skeptik
yanaşırdılar",- deyə Fərid Murad sonralar xatırlayırdı.
90-cı illərin əvvəllərində aparılmış tədqiqatlar
göstərmişdir ki, avtomobillərin işlənmiş qazlarının
tərkibinə daxil olan sadə birləşmələrdən azot oksidi
(NO) qan təzyiqinin nizama salınmasında fəal iştirak
etməklə orqanizmdə çox mühüm rol oynayır. Məhz qaz
halında olan azot oksidi hüceyrələrin membran qatından
tam keçməklə qanın orqanlar arasında bölüşdürülməsində
orqanizmə kömək edir. Tezliklə sildenafil-sitrat adlı
preparat ürək dərmanı kimi klinikalarda sınaqdan
keçirilməyə başlamışdır. Lakin tədqiqatçılar müşahidə
etmişdilər ki, dərmanın sınağında iştirak etmiş insanlar
artıq qalan həbləri təhvil verməkdən imtina etmişlər.
Tədqiqatlar şokedici nəticələrə gətirmişdir - yeni
dərman təcrübədə iştirak etmiş bütün könüllülərin
əhvali-ruhiyyəsinin yaxşılaşmasına kömək etmişdir.
Nyu-York Universitetindən farmakoloq Robert Furçqott,
Kaliforniya Universitetinin tibb fakültəsindən Luis
İqnarro tərəfindən azot oksidinin əldə olunması və
onların tədqiqatlarının nəticələrinin eksperimental
olaraq Texas Universitetinin professoru Fərid Murad
tərəfindən sübuta yetirilməsi bir sıra beynəlxalq elmi
konfranslarda dərhal sensasiya yaratmışdır. Fərid Murad
nitroqliserin və ona oxşar damargenəldici dərmanların
təsirini öyrənərək müəyyən etmişdir ki, onların
parçalanması zamanı orqanizmdə azot oksid əmələ gəlir
ki, bu da ürəktutmalarını azaldır, yumşaq əzələ
hüceyrələrini boşalmağa məcbur edir.
Alimlər azot oksidinin təsirinə dair 130.000 akademik
məqalə dərc etdirmişdilər. 1998-ci ildə azot oksidi
"Sciense" jurnalı tərəfindən "İlin molekulu" adına
layiq görülmüşdür.
1998-ci il oktyabrın 13-də İsveçin Karolina
Tibb-Cərrahiyyə İnstitutunda Fərid Murad və onun
həmkarları Robert Furçqott və Luis İqnarroya tibb və
fiziologiya sahəsində Nobel mükafatı təqdim olunmuşdur.
Nobel komitəsinin rəsmi açıqlamasında qeyd olunmuşdur
ki, alimlər "azot oksidin siqnal molekulları kimi
ürək-damar sisteminin tənzimlənməsindəki rolunun kəşfinə
görə" mükafata layiq görülmüşlər.
Haşiyə.
Çox maraqlı haldır ki, 120 il əvvəl həkim dostu Alfred
Nobelə ürək nahiyəsində baş qaldıran ağrıları azaltmaq
üçün nitroqliserin yazmışdır. Bir qədər əvvəl isə
nitroqliserinin dinamitin tərkibində güclü partlayış
xassəsi Nobelin özü tərəfindən kəşf olunmuşdur. Lakin
böyük Alfred nitroqliserini qəbul etməkdən imtina
etmişdir. A.Nobel nitroqliserinin müalicəvi təsirinə
əhəmiyyət verməmişdir. O, heç ağlına gətirə bilərdimi
ki, nitroqliserinin tərkibinə daxil olan bu maraqlı,
milyonların həyatını xilas etmiş müalicəvi maddənin
kəşfinə görə mükafaf məhz onun adı ilə veriləcək?
"...Həyatımda ən həyəcanlı anlar yaşadım"
...1998-ci il oktyabrın 8-i səhər saat 04:00-də telefon
zəngi onu yuxudan oyatdı. Telefondan gələn səs
"Təəssüflər olsun ki, sizi narahat edirəm" dedi. O,
özünü Nobel komitəsinin üzvü Nils Rindcers kimi təqdim
edərək "təbriklərimi qəbul edin, siz Nobel mükafatı
aldınız" dedi. "Xahiş edirəm, biz Stokholmda bu barədə
rəsmi press-reliz yayana qədər yaxın 30 dəqiqə ərzində
bu barədə heç kimə bir söz deməyin". "Öz-üzümə düşündüm
ki, səhər saat 4-də kimi qaldırıb bu xəbəri verim?".
Narahat və sevinc dolu gecədən sonra özünü bu xəbərdən
dolayı çox gümrah hiss edən alimi evinin qapısı önündə
jurnalist ordusu, yaxınları, dostları gül çələngi ilə
gözləyirdi. "İlk gün doğrudan da həyatımda ən
həyəcanlı anlar yaşadım". Alim bu günü 10 ildir ki,
gözləyirdi.
"Bu, çox qəribə hissdir. Sizin sevincli xəbəri bütün
reallığı ilə qavramağa belə vaxtınız yoxdur". Nobel
mükafatı aldıqdan sonrakı bir il ərzində Fərid Murad
dünyanın saysız-hesabsız ölkələrində keçirilmiş elmi
konfranslara dəvət olunmuşdur, çoxsaylı mühazirələr
aparmış, bir sıra ölkələrin dövlət başçıları ilə
görüşmüşdür. "Bu çox həyəcanlı və qürurlu dövrdür, sizin
qələbənizdən təklikdə zövq almağa vaxtınız yoxdur".
Ali elmi mükafata layiq görülməsi onu yeni tədqiqatlara
ruhlandırmışdır. Fərid Murad tezliklə işlədiyi
universitetin nəzdində biokimya və molekulyar biologiya
sahəsində yeni laboratoriyanın yaradılmasına nail ola
bilmişdir. Hələlik tibb sahəsində çalışan heç bir alimə
2 dəfə Nobel mükafatı almaq nəsib olmamışdır. Lakin
Fərid Murad ümid edir ki, ikinci Nobel mükafatını ala
biləcək. O, "niyə də birinci olmayım" deyir.
Gün ərzində 16-18 saat iş başında olan Fərid Murad Nobel
mükafatına layiq görülməsindən sonra dünyanın bir sıra
aparıcı elmi tədqiqat mərkəzlərindən əməkdaşlıq barədə
çoxsaylı təkliflər almasını təəccüblə qarşıladığını
demişdir. "Mən əvvəllər ayda 5 və ya 10 təklif
alırdım, indi isə həftədə orta hesabla 15 təklif
alıram".
Həkim, müəllim, alim...
Doktor Fərid Murad De Pou Universitetində oxuduğu
illərdə gələcək həyat yoldaşı Kerol Enn Leopold ilə
tanış olmuşdur. Kerol ingilis və ispan dillərini
öyrənirdi. O, xəstələri müalicə edən həkim, öz ətrafında
istedadlı gəncləri toplayan və onlara dərs keçən
müəllim, tibb və farmakologiya sahəsində tədqiqatlar
aparan alim kimi elmi karyerasında bütün pillələri
keçmişdir. Alim öz tələbələrinə ilk baxışdan ən
maraqsız görünən problemləri diqqətlə araşdırmağı
tövsiyə edir. "Dalana düşmədən tədqiqatlar aparmağın
hər hansı üsulu yoxdur. Bəzən geri çəkilmələr və təslim
olmaq da olacaq. Lakin əgər siz geri çəkilirsinizsə,
mümkündür ki, bir neçə ildən sonra yeni texnologiyalar
əldə edərək tədqiqatlarınızı yenidən başlaya
bilərsiniz". Doğrudan da 90-cı illərin əvvəllərində
Fərid Murad uzun illər ərzində xərçəng xəstəliklərinin
tədqiqi ilə məşğul olmuş, lakin konkret elmi nəticələrə
gələ bilmədiyindən işlərini yarımçıq qoymuşdur. O, bu
dövrü belə xatırlayırdı: "Biz geri çəkildik, çünki bir
çox suallara cavab vermək üçün əlimizdə ciddi
texnologiyalar yox idi". Buna görə də bədxassəli
şişlərin təsirinə qarşı effektiv müalicə metodu
axtarışlarından imtina etməli olan Fərid Murad bütün
diqqətini ona ali elmi mükafat qazandırmış azot oksidi
molekulunun tədqiqinə yönəltmişdir.
Lakin 2000-ci illərin əvvəllərində Fərid Murad yeni
texnologiyalar və metodların təkmilləşdirilməsi ilə bir
daha rəhbərlik etdiyi laboratoriyada xərçəng üzərində
tədqiqatlara başlamışdır. O, azot oksidi molekulu
vasitəsilə xərçəngin bəzi növlərinə, məsələn, beyin
xərçənginə qalib gəlməyin mümkün olduğunu bildirmişdir.
Beyin şişi yeridilmiş siçanlar üzərində aparılmış
tədqiqatlar göstərmişdir ki, azot oksidinin köməyi ilə
onların ömrünü 21 gündən 81 günə qədər uzatmaq mümkün
olmuşdur. Bu metodun insanlara nə vaxt tətbiq oluna
biləcəyini alim söyləməkdə hələlik çətinlik çəkir.
Lakin onun laboratoriyasında bu istiqamətdə tədqiqatlar
günü-gündən genişlənir. Alim inanır ki, yeni
texnologiyalar və müalicə metodları vasitəsi ilə yaxın
vaxtlarda Parkinson, Alsmeyger və infarkt miokardı kimi
ən ağır xəstəlikləri sağaltmaq mümkün olacaq. Bu, yalnız
zaman məsələsidir.
O, tələbələrinə elmi tədqiqatlarını sona qədər davam
etdirməyi məsləhət görür. "Elmi araşdırmalarınızın bir
gün Nobel mükafatına layiq görüləcəyini göstərə biləcək
bir üsul yoxdur. Bu, 20 il sonra tam gözlənilməz surətdə
baş verir".
Haşiyə:
Qeyd edək ki, Fərid Murad Rusiya hökumətinin elan etdiyi
meqaqrantın qalibi olmuşdur. Layihəyə uyğun olaraq
amerikalı alim Moskva Tibb-Stomatologiya Universitetində
tibb və farmakologiya sahəsində tədqiqatlar aparmalı
idi. Onun Moskvaya gəlişini Rusiya tibb elmi
ictimaiyyəti çox gözləyirdi. Lakin Fərid Murad qalib
olduğu meqaqrantdan imtina etdi. O, Rusiya mətbuatına
verdiyi müsahibəsində bunun səbəbini belə izah etmişdir:
"Mən doğrudan da meqaqrantın qalibi olmuşam, lakin
müxtəlif təşkilati səbəblərə görə ondan imtina etməli
oldum. Fikrimcə, Rusiyada birgə elmi tədqiqatlar
proqramlarının və qrantların kifayət qədər
təkmilləşdirilməsinə ehtiyac var. Onların strukturu
yaxşı düşünülməmişdir və ifrat dərəcədə müxtəlif dövlət
orqanları tərəfindən nəzarət olunur... Statistikaya
baxın: Nobel mükafatları laureatlarının tam yarısı
Amerikadandır. Bu, ABŞ-da elmi tədqiqat fondlarının
çoxluğu, əldə olunmuş qrantlara görə bürokratik
nəzarətin, aparılan tədqiqatların gedişinə
müdaxilələrin, qrantların bölüşdürülməsi sistemində
korrupsiyanın olmaması ilə izah olunur".
"...İstəyirəm ki, ən istedadlı tələbələr qapımı döyərək
mənim yanıma gəlsinlər"
"Mən öz laboratoriyamda 150 tələbə hazırlamışam.
Tələbələrimin hər birinə deyirəm ki, onlardan biri
hökmən ali mükafat almalıdır. Düzdür, bu, hələ baş
verməyib. Mən istəyirəm ki, ən istedadlı tələbələr
qapımı döyərək mənim yanıma gəlsinlər. Mən onlarla
əməkdaşlıq etməyə və birikdə işləməyə hazıram".
"Düşünürəm ki, mənin gənc tələbələrə təklif edə
biləcəyim şeylər var. Mən tədqiqatları, ən çətin
suallara cavab verməyi sevirəm. İnsanların müalicəsi
üçün kliniki təbabətdə hər hansı məlumatların faydalı
olmasını öyrənməyi çox sevirəm", - deyən Murad gənc,
istedadlı alimləri ciddi elmi yaradıcılığa dəvət edir.
Fərid Murad 2011-ci ilin aprelindən Corc Vaşinqton
Universiteti nəzdində yaradılmış biokimya və molekulyar
biologiya laboratoriyasına rəhbərlik edir. Professor
Muradın dünyanın müxtəlif ölkələrində minlərlə tələbəsi
var. Onun magistr, aspirant və doktorant hazırlığında
xüsusi əməyi vardır.
"Professor Murad təkcə gözəl həkimliyi və alimliyi ilə
seçilmir. O, bir çox istedadlı tələbələri himayə edir.
Onların elmi tədqiqat işlərinə istiqamət verir. Yüzlərlə
tələbə onun yanında mükəmməl ixtisas kursu keçmişdir. O,
öz nüfuzu, alimliyi ilə tələbə və həmkarlarının
yaddaşında dərin iz buraxmışdır. Fərid Murad kimi
səviyyəli, peşəkar və dünya şöhrətli alimin yanında
təcrübə keçmək, ondan öyrənmək bizim universitetin
tələbələrinə gözəl təhsil almaları üçün müstəsna
əhəmiyyət daşıyır", - deyə Corc Vaşinqton
Universitetinin prezidenti Stiven Knap bildirmişdir.
Hazırladı: Oruc MUSTAFAYEV
Yazıda Nobel Mükafatları Komitəsinin, Corc Vaşinqton
Universitetinin və Texas Universitetinin
materiallarından istifadə olunmuşdur. |
