|
 Qarşımda
1945-ci ildə Londonda nəşr olunmuş "Məhəmməd peyğəmbərin
kəlamları" adlı kitabdan Azərbaycan dilinə tərcümələr
var. Diqqətlə və eyni dərəcədə heyrətlə oxuyuram.
Bir-birindən maraqlı, ibrətli fikirlər məni alimin,
elmin, xalqın, millətin inkişafındakı rolunu yenidən
qiymətləndirməyə istiqamətləndirir: "Bir saat elmlə
məşğul olmaq, bir il sitayiş etməkdən savabdır."
"Həqiqətdə Allah elmi öz bəndələrinin əlindən almır,
savadlı, alim adamları onun əlindən alır. Beləliklə, bir
nəfər alim belə qalmayanda, cahil, nadan iş başına
keçəcək, işlər onların çıxardıqları qərarlara tabe
ediləcəkdir. Onlar elmsiz qərar çıxaracaq, həm özləri
günaha batacaq, həm də özgələrini buna sürükləyəcəklər"
. ...Alim gücü çatdığı qədər elmin bu və ya digər
sahəsi üzrə tədqiqatlar aparan, gəldiyi nəticələrlə onu
daha da zənginləşdirən insandır, alimlik çox qiymətli
fəaliyyət sahəsidir. Bəs alim həm də müəllimdirsə,
gözünün nurundan, qəlbinin istisindən, təfəkkürünün
məhsulundan səxavətlə başqalarına da pay verirsə, onda
necə? Yəqin, ehtiramlı oxucu belə insanların əvəzsiz
olduğunu, zəhmətləri ilə xalqın gələcəyi sayılan
gəncləri daha da irəli apardıqlarını təsdiqləyər. Belə
insanlardan biri ilə üz-üzəyəm: professor Atamoğlan Əli
oğlu Həsənov.
Arzusu kiçik yaşından, hələ ibtidai siniflərdə oxuyarkən
ürəyində cücərməyə başlayıb. Demirəm ki, arzusunu dilə
gətirirdi. Bəlkə heç özünün bu "sevdaya" düşməyindən
xəbəri də yox idi. Amma ibtidai siniflərdə müəllimi
olmuş Veysəl Axundovu heyranlıqla dinləyir, hətta evdəki
bir sıra "problemləri" də onun "ölçüləri" ilə
nizamlamağa çalışırdı: müəllimim belə deyib. Yox,
müəllimim belə tapşırıb və s. Bəlkə elə bu nümunə
Atamoğlanı natamam orta məktəbi bitirəndən sonra
Bakıya yola düşməyə istiqamətləndirdi, sənədlərini
pedaqoji texnikuma verməyə həvəsləndirdi. Bu nümunənin
təsirini Atamoğlan Həsənov indi də öz üzərində duyub
hiss eləyir. Əks halda, monoqrafiyalarından birini ali
məktəbdə müəllimi olmuş görkəmli dilçi alim professor
Məmməd Tağıyevə ithaf etməsinin səbəbi nədir? Özü indi
adlı-sanlı alim, müəllim olsa da, yalnız və yalnız
müəllimləri qarşısında dərin ehtiramın ifadəsi kimi
qiymətləndirilə bilər bu nəcib hərəkət!
Ömür-gün yollarından, buna tərcümeyi hal da deyirlər.
1938-ci ildə Dəvəçi - indiki Şabran rayonunun Ağalıq
kəndində doğulub. Karvan yolu boynuna dolanan Şabran.
Oxumağa, öyrənməyə həmişə diqqət verib Ağalıq kəndinin
adamları. Təhsildə fərqlənənlərə, yüksək uğurlar qazanan
gənclərə yaxşı münasibət göstərilib burada. Atamoğlan da
belə gənclərdən olub. Hər bir insanın həyatı, o da ola
alim-müəllim ömrü yaşayan insanın, ailə mühiti gələcək
nəsillərə nümunədir. İndi onu tanıyanlar tərəfindən
ehtiramla müəllim deyə çağrılan bu şəxs- Atamoğlan
Həsənov həyatda qazandığı, əldə edə bildikləri üçün
özünü həm də ailəsinə borclu sayır. Daha çox hansı
cəhətə görə? İlk növbədə valideynlərinin
zəhmətsevərliklərinə, əməyə münasibətlərinə görə. Ona
görə ki, ata və ana uşaqlarında da əməyə düzgün
münasibət yarada biliblər, onlara çətinliyə sinə gərməyi
öyrədiblər. Söhbət zamanı Atamoğlan müəllim kövrəlsə də,
atası Əli kişinin bu keyfiyyəti üzərində xüsusi dayandı.
Dedi ki, məhz işlədiyi tərəvəzçilik sahəsində qazandığı
uğurlara görə atam Moskvada SSRİ Xalq Təsərrüfatı
Nailiyyətləri Sərgisində nümayəndə kimi iştirak edib.
Qeyd edək ki, adıçəkilən sərgidə iştirak etmək üçün
nümayəndələr ciddi ölçülər əsasında, respublikanın yüz
minlərlə zəhmətkeşi arasından seçilirdi.
Hiss etmədən təsirinə düşdüyü müəllim və ailə amilləri
gənc Atamoğlanı çətin bir sahəyə yönəltdi. Pedaqoji
texnikuma qəbul olundu. Həmin texnikumu fərqlənmə
diplomu ilə bitirdi. Müharibənin qan-qadasının
ağırlığını hələ də daşımaqda olan bir dövrdə işləmək,
ailəyə kömək göstərmək arzusu təhsilini davam etdirmək
istəyini üstələyə bilməyib. M.F.Axundov adına Azərbaycan
Pedaqoji Rus Dili və Ədəbiyyatı İnstitutuna imtahansız
qəbul olunub. Qısa bir vaxt ərzində təhsilə münasibəti,
ali məktəb həyatındakı rəngarəng tədbirlərdə fəal
iştirakı ilə seçilib, diqqəti cəlb edib. Ali təhsilini
fərqlənmə diplomu ilə bitirdikdən sonra bir müddət doğma
kəndində - Ağalıqda müəllim işləyib. Özünü yaxşı müəllim
kimi, elin-obanın həyatına qaynayıb-qarışan gənc
mütəxəssis kimi tanıdıb. Rayondakı müxtəlif təhsil
müəssisələrində rəhbər vəzifələrdə çalışmaq təklifləri
alıb. Lakin elmlə məşğul olmaq, elmi mühitin təsirini
daim duymaq istəyi onu yenidən doğma M.F.Axundov adına
APRDƏİ-yə gətirib. Bu dəfə aspirant kimi. Hələ tələbəlik
illərindən Atamoğlanı işgüzar, elmə maraq göstərən bir
gənc kimi tanıyan görkəmli dilçi, xeyirxah insan,
professor Məmməd Tağıyev ona rəhbərlik etməyə
məmnuniyyətlə razılıq verib. Rus dilçiliyinin aktual
problemlərindən biri üzərində tədqiqat aparmağı
A.Həsənova məsləhət görüb. Beləliklə, "Müasir rus
dilində hissələrinin frazeoloji bağlılığı olan mürəkkəb
cümlələr" mövzusu üzərində işləməyə başlayıb. Məlumdur
ki, professor M.Tağıyev frazeologiyada məşhur "Əhatə
nəzəriyyəsi"nin banisidir və bu nəzəriyyə keçmiş SSRİ
məkanında frazeologiya probleminə müasir yanaşmanın
əsasını qoymuş, yeni-yeni tədqiqatların aparılmasına
istiqamət vermişdir. A.Həsənovun namizədlik
dissertasiyası da həmin problemin mürəkkəb cümlələrdə
frazeoloji bağlılıq aspektinin müəyyənləşdirilməsinin
elmi əsaslarının işlənilməsi baxımından tanınmış
dilçilər tərəfindən maraqla qarşılanmışdır.
Dissertasiya əsərini vaxtında tamamlayan A.Həsənov onu
uğurla müdafiə edib və filologiya elmləri namizədi
alimlik dərəcəsi qazanıb.
Qeyd etdiyimiz kimi, A.Həsənov müəllimliklə
tədqiqatçılığı vəhdətdə həyata keçirən
alimlərimizdəndir. Vaxtilə dərs dediyi tələbələr həmişə
onu fəxrlə xatırlayır, qarşılarına çıxan çətinlikləri
aradan qaldırmaq üçün keçmiş müəlliminə müraciət
etməkdən çəkinmirlər. Atamoğlan müəllim də heç vaxt
köməyini əsirgəməyib,əl tutmağı özünə borc bilib. Yeri
gəlmişkən qeyd edək ki, Atamoğlan müəllimin işgüzarlığı,
çalışdığı ali məktəbin mövqeyini həmişə qətiyyətlə
qoruması rəhbərliyin diqqətindən yayınmayıb. Az vaxt
ərzində M.F.Axundov adına APRDƏİ-də, 2000-ci ildən isə
indiki Bakı Slavyan Universitetində müxtəlif vəzifələrə
irəli çəkilib. Keçən əsrin 70-ci illərində iki seçki
müddətində dekan vəzifəsinə seçilib. Etimadı da
doğruldub, fakültədə işgüzar bir mühitin yaranmasına
nail olub. Tələbələri ali məktəbin həyatında yaxından
iştirak etməyə həvəsləndirib. Onun dekan işlədiyi dövrdə
əlaçı tələbələrin sayı xeyli artıb. Gənclər tələbə elmi
cəmiyyətinin işində fəal iştirak etməyə başlayıblar.
A.Həsənov ayrı-ayrı vaxtlarda müasir rus dilinin
fonetikası və müasir rus dili kafedralarının müdiri
vəzifələrində çalışıb, institutun partiya təşkilatının
katibi kimi məsuliyyətli bir işə rəhbərlik edib, müdafiə
şuralarının üzvü olub. İndi də Bakı Slavyan
Universitetinin nəzdində fəaliyyət göstərən Müdafiə
şurasının üzvüdür. Harada çalışmasından asılı olmayaraq,
həmişə işgüzarlığına, obyektivliyinə, baş verən
hadisələrə düzgün qiymət verdiyinə görə onu tanıyanların
hörmətini qazanıb. Elmsevərlər onu bacarıqlı tədqiqatçı
alim, iş yoldaşları isə öz sözü, vətəndaş mövqeyi olan
bir insan kimi qiymətləndirirlər.
Dekan kimi 1900-ə yaxın tələbəsi olan bir fakültəni
uğurla idarə etməklə yanaşı, elmi fəaliyyətini də davam
etdirib. "Müasir rus dilində sözün fonetik quruluşu
(sintaqmatik aspekt)" mövzusunda doktorluq
dissertasiyası üzərində çalışıb. Doktorluq işini də
uğurla müdafiə edib. Professor A.Həsənovun doktorluq
dissertasiyasının rəsmi opponentləri - Rusiya EA-nın
Dilçilik İnstitutunun professoru V.A.Vinoqradov, Rusiya
EA-nın Rus Dili İnstitutunun professoru S.N.Dmitrenko,
M.F.Axundov adına APRDƏİ-nin professoru L.M.Qranovskaya
tədqiqatdan alınmış nəticələri yüksək qiymətləndirərək
onun dilçilik elmini zənginləşdirdiyini vurğulamışlar.
Aparıcı müəssisə kimi Rusiya Xalqlar Dostluğu
Universiteti dissertasiyaya yüksək qiymət vermişdir.
A.Həsənov elmi-pedaqoji fəaliyyəti dövründə filologiya
üzrə 17 namizədlik və doktorluq dissertasiyalarının
rəsmi opponenti olmuş, yenə filologiya üzrə 4 namizədlik
dissertasiyalarına elmi rəhbərlik etmiş, 2 elmlər
doktoru dissertasiyasına elmi məsləhətçi kimi istiqamət
vermişdir. Yüzdən çox elmi məqalənin, 4 dərs
vəsaitinin müəllifi olan professor A.Həsənov indi də
elmi fəaliyyətini uğurla davam etdirir. Onun "Seçilmiş
əsərləri"nin elmi redaktoru olmuş görkəmli dilçi
professor Həbib Zərbəliyevin yazdığı kimi, Atamoğlan
Həsənov öz tədqiqatlarına məsuliyyətlə yanaşan, tənqidə
yer qoymayan dəyərli alimlərimizdəndir.
Professor A.Həsənovun fəaliyyətində müəllimliklə
tədqiqatçılıq həmişə vəhdət təşkil edib. İştirak etdiyi
onlarla ölkə və beynəlxalq miqyaslı konfranslarda
çıxışları maraqla qarşılanıb, məqalələri nüfuzlu
jurnallarda dərc olunub. Bu öz yerində. Amma bir cəhəti
də heç vaxt yaddan çıxarmayıb. Nüfuzlu alimlərin
fikirlərinə münasibət bildirməklə yanaşı,
öyrəndiklərinin faydalı cəhətlərindən təlim-tərbiyə
prosesində istifadə edib. Çalışıb ki, dərs dediyi
tələbələr dilçilik sahəsindəki yeniliklərdən xəbərsiz
qalmasınlar. Bəlkə elə bunun nəticəsidir ki, Atamoğlan
müəllimin vaxtilə dərs dediyi tələbələr indi elmlər
namizədləri, elmlər doktorları kimi onunla çiyin-çiyinə
çalışırlar. Atamoğlan müəllimin tələbələrinin
uğurlarından qürur duyduğunu onlara olan həssas
münasibətindən asanlıqla görmək olur. Tələbələri olmuş ,
indinin adlı-sanlı alimləri də Atamoğlan müəllimə xüsusi
bir məhəbbətlə yanaşır, onu özlərinə ömürlük müəllim
sayırlar.
İnsanın peşəsinə vurğunluğunun olduqca etibarlı bir
göstəricisi var: bu insan özünün çalışdığı sahəyə ailə
üzvlərindən kimisə cəlb edibmi, etməyə çalışıbmı?
Atamoğlan müəllimə bu sualı verməyə ehtiyac duymadım.
Çünki mən - bu sətirlərin müəllifi Atamoğlan müəllimin
qızı Yeganə xanımla eyni universitetin əməkdaşıyıq və
təsadüf elə gətirib ki, onun dərs dediyi tələbələrə mən
də dərs demişəm. Bu tələbələrin Yeganə xanımdan necə
ürəklə danışdıqlarının, onu bir müəllim kimi necə yüksək
qiymətləndirdiklərinin şahidi olmuşam. Maraqlıdır ki,
Atamoğlan müəllimin nəvəsi Fərid də müəllimlik peşəsinə
yiyələnib. Onun da müəllimi olmuşam. Hiss etmişəm ki,
gənc Fəridin bu peşəyə istiqamətlənməsində babası
Atamoğlan müəllimin əməyi az olmayıb. Atamoğlan
müəllimin qardaşı Babək müəllim böyük qardaşı üçün doğma
olan Ağalıq kəndindəki orta məktəbdə direktor
vəzifəsində çalışır.
Professor A.Həsənov peşəsinin vurğunudur. İndi müdriklik
çağında olan, amma gənclik həvəsi ilə fəaliyyət
göstərən Atamoğlan müəllimə öz adımdan, tələbələrinin
adından cansağlığı, pedaqoji və elmi fəaliyyətində daha
böyük uğurlar arzulayıram.
Oqtay ABBAS,
dosent, Yazıçılar Birliyinin üzvü |
