|
Azərbaycan Respublikasının təhsil sistemində
islahatların aparıldığı müasir zaman kəsiyində
coğrafiyanın tədrisi metodikasına olan münasibət xeyli
dəyişmişdir. Müasir coğrafiya mürəkkəb quruluşa malik
olub "Təbiət-cəmiyyət-insan" qarşılıqlı sistemini əhatə
edir. Coğrafiyanın tədrisi prosesində müxtəlif aparıcı
ideyalar nəzərə alınmalıdır.
1. Fiziki-iqtisadi-coğrafi biliklərin inteqrasiyası, hər
hansı ərazinin kompleks öyrənilməsi.
2. Şagirdlərdə kartoqrafik təsvir vasitələrinin köməyilə
coğrafi biliklərin formalaşdırılması.
3. Şagirdlərin məntiqi düşüncəsində məkan anlayışının -
yerli, regional və qlobal miqyasda öyrənilməsinin təmin
edilməsi.
4. Nəzəri biliklərin praktik olaraq tətbiq edilməsi
coğrafiya fənninin bütün mövzularında aparıcı rola
malik olmasının əsaslandırılması.
Azərbaycan Respublikasının orta ümumtəhsil məktəblərinin
coğrafiya proqramında baş verən əsaslı dəyişikliklər və
xüsusilə hazırda həyata keçirilən kurikulum islahatı
respublikanın dünya ölkələrinə inteqrasiyası tədris
prosesində yeniliklərin tətbiqini labüdləşdirir.
Müəllim yaradıcılığı pedaqoqun şəxsi keyfiyyətlərinə
davranış və həssaslığına əsaslanan pedaqoji fəaliyyətin
əsas elementlərindən biridir. Müəllim yaradıcılığının
əsas mənbəyi müəllimin şəxsi təcrübəsi şagirdlər ilə
ünsiyyəti, kollektivin təcrübəsi, ümumi mütəxəssis
hazırlığı, mövqeyi və müşahidəsidir. Coğrafiya
tədrisinin ümumi məqsədi aşağıdakı təlim məqsədləridir:
1. Təhsilverici məqsəd - fənnin məzmununun öyrənilməsi.
2. İnkişafetdirici məqsəd - idraki fəallığın
artırılması.
3. Tərbiyəedici məqsəd - iqtisadi təfəkkür, ekoloji və
coğrafi mədəniyyətin inkişafı.
Coğrafiya fənninin əsas vəzifəsi şagirdlərdə yaradıcı və
müstəqil düşünmə qabiliyyəti, müstəqil olaraq biliklərə
yiyələnmək bacarığını formalaşdırmaqdır.
Coğrafiya müəlllimi coğrafiya elminin bütün tədqiqat
metodlarından xəbərdar olmalıdır (müqayisəli,
kartoqrafiq, statistik və s.). Müəllimin peşəkarlığı
onun davranışında əks olunur. Pedaqoji ünsiyyət
müəllimlə şagirdlər arasındakı birgə fəaliyyətin məqsəd
və məzmunları əsasında qurulmuş qarşılıqlı təsir
prosesini özündə əks etdirir.
Pedaqoji ünsiyyətin əsasında pedaqoji tapşırıq durur ki,
onun həlli zamanı məlumatların ötürülməsi, şagirdlərin
onu qavramaq və dərk etməyə sövq edilməsi, onların
emosional dəyərlərinin yaradılması və fəaliyyətinin
qurulması baş verir.
Ənənəvi dərsdən fərqli olaraq müasir dərsin tələbləri
şagirdlərin idrak fəaliyyətinin formalaşmasına
yönəldilir. Müasir dərsin ən vacib göstəricilərindən
biri dərsin məqsədinin qoyuluşudur. Dərsin məqsədi
coğrafiyanın məzmununa dair bilik və bacarıqlar əsasında
şagird şəxsiyyətinin formalaşdırılmasına istiqamətlənir.
Bütün bunları nəzərə alaraq bu sahədə topladığım
təcrübəni bir dərs nümunəsində oxuculara çatdırmaq
istəyirəm.
Mövzu: Hidrosfer
1. Təlimin məqsədi - hidrosferin tərkibinə daxil olan
suların izahını vermək, hidrosferə aid bilikləri
ümumiləşdirmək.
2. İnkişafetdirici məqsəd - suyun böyük və kiçik
dövranının yaranmasını təhlil etmək, quruda şirin
suların yaranmasını izah etmək, suyun dövranının sxemini
qurmaq.
3. Tərbiyəvi məqsəd - suyun insan həyatında dəyərini
qiymətləndirməyi başa salmaq.
4. Tədris əhəmiyyəti - Praktik təlim
a) Ən mühüm su mənbələrini xəritədə göstərmək
b) Fiziki xəritələrdə dərinlik şkalasına əsasən
okeanların dayaz və dərin yerlərini müəyyən etmək.
Təlim üsulları: "beyin həmləsi", açar sxem, təsvirlər,
nəticənin üzə çıxarılması, çıxış kartları.
Dərsin gedişi:
Dərs yeni mövzunun elan edilməsi ilə başlayır.
İKT-dən istifadə etməklə şəkillər nümayiş olunur və
şagirdlərə həmin şəkillərə baxıb öz fikirlərini
bildirmələri təklif olunur.
Bu üsulla mövzunun adı şagirdlərdən alındıqdan sonra
onlarda hidrosferin tərkibi haqqında təsəvvür yaratmaq
üçün sxem göstərilir.
Şagirdlərə belə bir tədqiqat sualı verilir. "Sizcə
təbiətdə olan sular təzələnirmi və bu təzələnmənin
səbəbi nədir". Tədqiqat sualından sonra yönəldici
fikir yaratmaq üçün suyun dövranını əks etdirən
animasiya göstərilir.
Təqdimatın aparılması
Şagirdlər qrup şəklində əyləşirlər, qruplara tapşırıqlar
verilir.
Tapşırıq
1. Suyun bir haldan digər hala keçməsinin səbəbi nədir?
2. Okean sularının tərkibi duzlu olduğu halda nə üçün su
buxarı şirin olur?
3. Okeandan buxarlanan su hara gedir?
1. Təsəvvür edin ki, təbiətdə suyun böyük dövranı
dayanıb. Sizcə bu zaman nə baş verərdi?
2. Nəyə görə Hidrosferə Yer kürəsində istiliyin
tənzimləyicisi deyirlər?
3. Suyun insanın təsərrüfat fəaliyyətində əhəmiyyəti
nədən ibarətdir?
Belə qrup halında tapşırıqların yerinə yetirilməsi
şagirdlərin bir-birləri ilə əməkdaşlıq etmələrinə və
bir-birləri qarşısında öz məsuliyyətlərini dərk
etmələrinə imkan yaradır. Şagirdlərin birgə fəaliyyəti
problemləri bir yerdə həll etməyi onlara öyrədir. Qrupda
iş biliyi sərbəst əldə etmək bacarıqlarının inkişaf
etməsi üçün şərait yaradır. Şagirdlərin özlərinə
inamının artmasını, özlərini tam şəxsiyyət kimi dərk
etməsini, eyni zamanda şagirdin müstəqil şəxsiyyət kimi
inkişafını təmin edir.
Məlumat mübadiləsi və müzakirəsi
Qrupların işləri təqdim olunur. Bu mərhələdə şagirdlərin
tədqiqatın gedişində əldə etdikləri yeni
informasiyaların mübadiləsi aparılır. Təqdimat yeni
biliklərin dairəsini cızır və şagirdləri bir-birlərinin
təqdimatını fəal dinləməyə sövq edir.
Ümumiləşdirmə və nəticə
Şagirdlər əldə etdikləri bilikləri ümumiləşdirirlər,
suyun dövranının sxemini qururlar və sonda verilən
tədqiqat sualına yenidən qayıtmaqla əldə etdikləri
nəticələri təhlil edirlər. Qiymətləndirmə qrup şəklində
aparılır.
Refleksiya
- Siz bu gün nə öyrəndiniz?
- Ən çox xoşunuza gələn
- İstərdim ki...
- Xoşuma gəlmədi
Ev tapşırığı
Ev tapşırıqları şagirdlərin müstəqil tədqiqat
aparmasına, sərbəst və yaradıcı düşünmə qabiliyyətinin
formalaşmasına kömək edir. Evə hidrosferin tərkib
hissələrini əhatə edən krossvord qurmaq tapşırılır.
Şəfiqə HÜMBƏTOVA,
Bakıdakı 258 nömrəli məktəbin coğrafiya müəllimi,
"Ən yaxşı müəllim" müsabiqəsinin 2011-2012-ci il üzrə
qalibi |
