|
"2008-2012-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında təhsil
sisteminin informasiyalaşdırılması üzrə Dövlət Proqramı"
Azərbaycan Respublikası Prezidenti cənab İlham Əliyevin
10 iyun 2008-ci il tarixli sərəncamı ilə təsdiq edilib.
Bu strateji əhəmiyyətli sənədin nəinki təhsil sektoru,
hətta bütün Azərbaycan üçün əhəmiyyəti olduqca böyükdür.
Belə ki, təhsil sistemi hər bir ölkənin inkişaf
strategiyasının əsasıdır. Hazırda təhsildə İKT-nin
tətbiqi bütün dünyada geniş vüsət alıb. İKT-nin tədrisə
tətbiqi nəticəsində şagirdlərin bilikləri müstəqil
şəkildə əldə etməsi, məhz bir çox təhsil həllərinin
əsasıdır.
Belə olduqda gəlin, müəllimlərin də dəyişən roluna
toxunaq: müəllim tədris əvəzinə məsləhət verir və
şagirdlərə fənnin dərinliklərinə varmaqda yardım edir.
Yeni fənn kurikulumları da İKT-dən istifadəyə geniş
imkanlar yaradır. İKT- nin istifadəsi təlim prosesini
həm əyaniliyi ilə zənginləşdirir, həm də bilikləri
praktik şəkildə tətbiq etməyə sövq edir. Bugünkü
şagirdləri texnologiyanın vasitəsilə düşünməyə,
təsəvvür, tətbiq, təhlil etməyə, fikir mübadiləsi və
yaradıcılığa həvəsləndirmək zəruridir. Bu baxımdan hər
bir dərsin təşkilində İKT-dən istifadənin böyük
əhəmiyyəti vardır.
Biologiya dərslərində İKT-ni tətbiq edərkən
müəllim-şagird, şagird-şagird münasibətləri ardıcıl və
uyğun şəkildə təşkil olunmalıdır ki, müəllim qarşıya
qoyduğu məqsədə nail ola bilsin. Təbii ki, bunun üçün,
ilk növbədə, xüsusi mühit yaradılmalıdır. Bu mühiti
yaratmaq üçün aşağıdaki şərtlər vacibdir:
- İKT ilə təchiz olunmuş kabinet olmalıdır;
- Müəllim İKT-ni dərsdə tətbiq etməyi bacarmalıdır;
(kompüter tapşırıqlarını tərtib etməyi bacarmalıdır)
- Müəllim müvafiq bilik və bacarıqlara malik olmalıdır;
- Müəllim və şagirdlərin İKT-dən istifadə bacarığı
olmalıdır;
- Müəllim texniki nasazlığa hazır olmalıdır (hər zaman
ehtiyat planı olmalıdır).
Biologiya dərslərini İKT əsasında qurmaq həm maraqlıdır,
həm də çox səmərəlidir. Belə keçilən mövzular daha yaxşı
mənimsənilir. Bu zaman ən zəif şagird belə fəallaşır,
hətta ola bilsin ki, onların bu sahədə olan bacarıqları
digər şagirdlərdən daha üstün olur, bu isə özünə inam
hissini gücləndirir. Qrup fəaliyyətində belə şagirdlərlə
daha savadlı şagirdlərin işi birləşəndə dərsin
səmərəliliyi artır.
İndi isə İKT-nin biologiya dərslərinə tətbiqi ilə bağlı
fikirlərimi həmkarlarımla bölüşmək istərdim.
Biologiya dərslərinin ayrılmaz hissəsi olan laborator
işləri həyata keçirmək üçün işlədiyim məktəbdə lazımi
şərait yoxdur. Lakin bu heç də demək deyil ki, müəllim
belə bir vəziyyətlə razılaşmalıdır. Bu zaman müəllimin
köməyinə İnternet çata bilər. Real dərslərdə həyata
keçirə bilmədiyim laborator və praktik işləri mən böyük
müvəffəqiyyətlə virtual laboratoriyalarda həyata keçirə
bilirəm. Virtual laboratoriya saytında istənilən mövzuya
aid təcrübələr aparmaq mümkündür. Bu o deməkdir ki,
şagird elmi, yalnız kitab səhifələri ilə deyil, İnternet
xidmətləri vasitəsi ilə də əldə edə bilər.
İndi isə "Zoologiya" dərsində "Quşlar" və "Məməlilər"
sinfinin tədrisinin tətbiqi ilə bağlı "Məlumat bazası"
layihəsindən istifadə edərək şəxsi təcrübəmi sizinlə
paylaşmaq istərdim.
Müəllim şagirdlərə məktəbin yaxınlığında müşahidə
etdikləri quşları və heyvanların siyahısını tərtib
etməyi tapşırır. Müəllim bu siyahıya ətrafda yaşayan,
lakin şagirdlərin heç birinin görmədikləri bir neçə quş
və heyvan adını da əlavə edir. Daha sonra siyahıda olan
canlıların quruluşu və həyat tərzi haqqında İnternetdən
məlumat toplamaq tapşırılır, toplanılan məlumatı
sistemləşdirərək şagirdlər kiçik məlumat bazası
yaradırlar. Növbəti dərs üçün ekskursiya planlaşdırılır,
bu zaman şagirdlər məktəbin 10 km. radiusunda (rayon və
ya kənd məktəbləri üçün -10 km., şəhər məktəbləri üçün -
şəhər kənarına ekskursiya) olan fauna haqqında müşahidə
apararaq yeni siyahı tərtib edirlər və müşahidə edilən
canlıların fotosu çəkilir. Ekskursiya rayon ekologiya
idarəsində davam edir. Bu zaman şagirdlər əsl
mütəxəssislərə müraciət edərək rayon (şəhər, kənd)
ərazisində yaşayan və yox olmaq təhlükəsi qarşısında
olan fauna nümayəndələrinin dəqiq siyahısını tərtib
edirlər. Həmin təşkilatın kitabxanasından, İnternet
xidmətlərindən və heyvanlar haqda videokasetlərin
seyrindən yararlanaraq canlıların xarici görünüşü,
yaşayış tərzi və qəribəlikləri haqda məlumatlar əldə
edirlər. Dərsin 3-cü saatı məktəbin kompüter otağında
davam edir, belə ki, şagirdlər həmin quş və heyvanların
xüsusiyyətləri haqqında məlumatları Power Point, Word,
Publişer, Movie Marker və s. proqramlarının vasitəsi ilə
kompüterə ötürürlər və yaşadıqları ərazinin Fauna
Məlumat bazasını yaradırlar. Daha sonra bu məlumat
bazasını İnternetdə yerləşdirməklə geniş auditoriyanın
istifadəsinə vermək olar.
Ətraf mühitlə sıx əlaqəli və texnologiyalarla zəngin
olan bu layihədə şagirdlər araşdırma aparan bir şəxs
rolunda çıxış edirlər. Fəaliyyət tamamlandıqdan sonra
şagirdlər haradan başladıqlarını və rayon ekosistemi
haqqında məlumatları tərtib edərkən nələri
öyrəndiklərini aydın görə bilir.
Layihə metodikası əsasında qurulan növbəti dərsim
"Həşəratlar sinfi" mövzusuna aiddir. Bu dərs nümunəsi
orta məktəb şagirdləri tərəfindən çox bəyənilir. Belə
ki, cücülər sinfinin dəstələrinin tədrisinə proqramla
7-8 saat vaxt ayrılıb. Mən isə hər bir cücülər dəstəsini
ayrı-ayrılıqda yox, bir layihə ətrafında birləşdirərək
tədris etdim. Aşağıda dərsin qısa tədrisini təqdim
edirəm.
"Həşəratların məhkəməsi"
Məqsəd:
- Bioloji anlayışları mənimsəyir; ekoloji bilikləri
sistemləşdirir və ümumiləşdirir; şagird biomüxtəlifliyin
məhvini törədən səbəbləri müəyyən edir; ekoloji
tarazlığı pozan amilləri araşdırır; müstəqil tədqiqat
işləri aparır; həşəratların qida zəncirində mühüm yer
tutmasına dair dəlil və sübütlar gətirir ki, bununla da
"məhkəmənin" düzgün qərar verməsinə nail olur; hər bir
canlının yaşamaq hüququ olmasını sübüt edir; canlıların
hüquqlarını qorumaqla öz hüquqlarını qorumaq bacarığı
formalaşır; biomüxtəlifliyin qorunmasını təbliğ edir;
təbiətə sevgi və onu qorumaq hissi dərinləşir; düzgün və
ədalətli nəticə çıxarır; İnternet xidmətlərindən elmi
istifadə vərdişi formalaşır.
Şagirdlərə təklif edirəm ki, ziyanlı hesab etdikləri
həşəratların siyahısını tutsunlar və onların ziyanverici
xüsusiyyətlərini sadalasınlar. Daha sonra şagirdlər
fikir bildirirlər ki, bunlar məhv olunsa, insanlar üçün
böyük fayda olardı (cücülər istirahətimizi,
rahatlığımızı pozur, bitkilərə ziyan vurur...)
M.- Siz bu cücülərin həqiqətən ziyanlı olmağını sübut
edə bilərsinizmi?
- Cücülərin kütləvi məhvi planetimizdə biomüxtəlifliyə,
maddələr dövranına necə təsir edər? Doğrudandamı
həyatımız bunlarsız rahatlaşar, yoxsa bu məsələnin
yalnız görünən tərəfidir?
Suallara cavab tapmaq və düzgün qərar vermək üçün
şagirdlərə təklif edirəm ki, həşəratlara məhkəmə
qursunlar. Bunun üçün onlara bacarıqlarına müvafiq
rollar verilir.
Məhkəmə prosesinə hazırlaşmaq üçün şagirdlərə iki həftə
vaxt verilir. Bu zaman kəsiyində hər kəs öz rolu
üzərində hazırlaşır. "Cücülər" öz xeyirli xüsusiyyətləri
haqda İnternetdən "dəlillər", "faktlar" toplayırlar.
Bu işdə "vəkillər" onlara kömək edərək əsaslandırıcı
"dəlillər" əldə edirlər.
Prokuror rolunda olan şagirdlər həmin həşəratların
ziyanlı xüsusiyyətləri haqqında faktlar toplayaraq öz
təqdimatlarını hazırlayırlar. Hakim rolunda olanlar
düzgün qərar vermək üçün toplanan faktlarla tanış
olurlar, cücülərin və vəkillərin çıxışları dinlənir,
təqdimatlarına baxılır, söz adlar şahidlərə verilir.
Daha sonra söz adları "Qırmızı kitab"a düşən həşəratlara
verilir. Bütün tərəflər dinləndikdən sonra hakimlər əsas
cinayətkara, yəni həşəratları qəddarcasına məhv edən
insana, sübut və dəlillərə əsasən cəza maddəsini
oxuyurlar. Sonda təbiətdə tarazlığın pozulmasına və
biomüxtəlifliyin qorunmasına dair şagirdlər tərəfindən
"Təkliflər paketi" hazırlanır və imzalanır.
"Məlumat bazasının" hazırlanması bacarığı öz növbəsində
təsnifat aparmaq, təşkil etmək, problemi həll etmək,
mühakimə yürütmək, müqayisə etmək, nəticə çıxartmaq,
əldə olunan faktları İnternet vasitəsi ilə daha geniş
auditoriyalara çıxartmaq, daha rasional düşünmə,
təkliflər planı hazırlamaq bacarıqlarını inkişaf
etdirir.
İkinci dərsdə isə şagirdlərdə mühakimələrini məntiqi
əsaslandırmaq, yazılı və ya şifahi nitqində fikirlərini
dəqiq, aydın və yığcam ifadə etmək; müstəqil tədqiqat
işi aparmaq; dərk etmək, analiz etmək, nəticə çıxartmaq,
ümumiləşdirmək; növündən, sinfindən asılı olmayaraq hər
bir canlının həyatını qorumaqla yanaşı, bunu təbliğ
etmək; təbiətdə mövcud olan hər bir canlının
əlamətlərini xarakterizə etmək; İnternetdən sərbəst və
təhlükəsiz istifadə etmə; şəxsi araşdırmalarını təqdim
etmək və inandırmaq; düzgün və ədalətli nəticə çıxarmaq;
auditoriya qarşısında sərbəst çıxış etmə bacarıq və
qabiliyyətləri yaranır.
Şəlalə MƏHƏRRƏMOVA,
Qazax şəhər 3 nömrəli tam orta məktəbin biologiya
müəllimi,
"Mədəd-Azərbaycan" MMC-nin təlimçisi |
