|
Ən gözəl fikir də pis ifadə edildikdə öz dəyərini
itirir.
(F.Volter)
Məni bu məqaləni yazmağa vadar edən səbəb 30.11.2012-ci
il tarixdə Azərbaycan dili və ədəbiyyat müəllimi
işlədiyim liseyə mənim üçün "Dərslik terroru, yaxud
ikimərhələli tenderlə başlayan ikipərdəli tragikomediya"
adlı kitabçanın göndərilməsi oldu.
İlk növbədə, kitabçanın adına münasibət bildirmək
istərdim.
Terror bəşəriyyətə və insanlığa qarşı yönəldilmiş ən
dəhşətli zorakılıq formasıdır. Yuxarıda adı çəkilən
kitabçanın 15-ci səhifəsindən başlayaraq təqdim edilən
"2012-2013-cü tədris ili üçün milli kurikulum (Yeri
gəlmişkən, müəlliflərin nəzərinə çatdırım ki, "Milli
Kurikulum" birləşməsi böyük hərflə yazılmalıdır.
Baxın:Azərbaycan dilinin orfoqrafiya lüğəti, Bakı 2004.
Mürəkkəb adların yazılış qaydaları, səh.11) əsasında
çap olunmuş 1-ci sinif "Riyaziyyat" dərsliyində olan
PLAGİAT FAKTLARI"nı terror adlandırmaq olarmı?
Əgər burada plagiat halı varsa, bunun üçün daha çox
xaricdə çap olunmuş dərslik və vəsaitlərin müəllifləri
narahatlıq keçirməli və münasibət bildirməlidirlər.
Digər tərəfdən, yəqin ki, sözügedən dərsliyin
müəllifləri də bu məsələyə bir aydınlıq gətirəcəklər.
Plagiat terror deyil! Terror yaranmış vəziyyətdən
bacarıqla istifadə edib cəmiyyətdə çaxnaşma yaratmaq və
eyni məqsədə xidmət edən insanları üz-üzə qoymaqdır!
Əgər siz, həqiqətən, bu millətin gələcəyini,
şagirdlərin taleyini düşünürsünüzsə, gəlin, öz
təkliflərinizi verin, yaxşı yazmağı bacaran müəllifləri
təqdim edin, "çətin" hesab etdiyiniz vəziyyətdən çıxış
yolu göstərin, xalq da sizə "çox sağ olun!" desin.
Bizim müəlliflərin inkişaf etmiş dövlətlərdən qabaqcıl
təcrübəni öyrənib öz işində tətbiq etməsini
tragikomediya adlandırmazlar. Kitabçanın 9-cu
səhifəsində yazırsınız: "Axı əcnəbi müəlliflər bu
kitablardakı şəkilləri öz mühitlərində, öz
milliliklərində,(!) öz adət-ənənələrində tərbiyə almalı
olan balaları üçün çəkiblər". (Sitat olduğu kimi
verilir.) Məgər ABŞ, İngiltərə, Almaniya, Türkiyə və
digər ölkələrdə sərçə, balıq, it, pişik, top, ev, alma,
armud və s. bir formada, Azərbaycanda başqa formada
olur?
2006-cı ildən tətbiq olunan fənn kurikulumları əsasında
yalnız ikinci dəfədir ki, 1-ci sinif üçün dərsliklər
yazılır. Hələ öyrənilməli məqamlar çoxdur. Öyrənmək,
görüb-götürmək isə ayıb deyil. Hesab edirəm ki, mövqeyi
aydın bəlli olmayan, kifayət qədər orfoqrafik, qrammatik
və üslub səhvləri ilə zəngin olan "Dərslik terroru"
kitabçasının redaktə edilməmiş, tez-tələsik,
əsaslandırılmamış faktlarla çap olunması tragikomediya
janrının xüsusiyyətlərinə daha çox uyğundur.
Millətin gələcək taleyi üçün "narahatlıq keçirib"
araşdırmalar aparan, araşdırmalarını kitabça halında
çap etdirən, yəqin ki, özlərini bu yolda "fədailər"
hesab edən İlham Tumas, Anar Məcidzadə və onları bu
yola sövq edənlər bir az diqqətli olsaydılar, ümid
edirəm ki, öz səhvlərini də görə bilərdilər.
İlk səhifədəki annotasiya xarakterli yazıda deyilir:
"Etiraf edim ki, bu araşdırmanı başlayanda (kaş ki
bu araşdırma (!), həqiqətən, inkişafa xidmət edəydi!)
belə reaksiya doğuracağını təxmin belə etməmişdim.
(Yəqin ki, müəlliflər "etiraf edək", "etməmişdik" demək
istəyiblər, çünki bu yazının altında iki nəfərin adı
vardır.) Araşqdırmadan (bu söz kitabçada
belə yazılmışdır) sonra olunan zənglər, münasibətlər
mövzunun, həqiqətən, millətin gələcək taleyi üçün ciddi
məsələ olduğunu ortaya qoydu. (Yəqin ki,
tələskənlik və cəmiyyətdə ŞOK!!! yaratmaq istəyi
"həqiqətən" sözünün modal söz olduğunu və modal sözlərdə
durğu işarələrinin işlənmə qaydasını hörmətli
jurnalistlərimizə unutdurub.)
Kitabçadan sitatlar:
Səh.3.
" Bu baxımdan xalqın övladlarını təhsilə, elmə
aparan kitablar üzərində para tamahlı
gəzişmələr eləmək (vergül qoyulmayıb)
insanların həyatları, naxoşluqları (!) (Bu
tipli mücərrəd isimlər, adətən, cəm şəkilçisi qəbul
etmir) bahasına var-dövlət yığmalarından çox-çox
qorxuludur". Tam təsadüfən əlimə düşən dərslikdə
diqqətimi çəkən yanlışlıq əcnəbi cizgi filmlərinin
personajlarına bənzərlərlə (!)dolu olan kitabı başdan
-ayağa vərəqləməyimə, ardından bir araşdırma yapmağıma
səbəb oldu" .
Səh.8.
"İndi siz bu bəladan həm bəndənizin, həm də
mütəxəssislərin nələr çəkdiyindən xəbəriniz olacaq".
Belə yerdə dahi sənətkar C.Məmmədquluzadənin "Anamın
kitabı" əsərindəki öz doğma analarının belə
danışıqlarını anlamadığı övladları- rus təhsilli Rüstəm
bəy (Həzərat, il hesabı barəsində keçən zasedaniyada
bir qədər razno-reçiya oldu), İran təhsilli Mirzə
Məhəmmədəli (Amma mənim əqidəmcə, bu barədə bizə əmr
buyurulubdur, o əmrdən kənara çıxmaq hər ayinə səzavar
deyil.), türk təhsilli Səməd Vahid
(İzdivaci-niyyət edib, toğrudan-toğruya mülaqatda
bulunmaq,zərrə qədər eyb törətməz,zənnindəyəm.) yada
düşür. Allah sənə rəhmət etsin, dahi sənətkar! Sənin
qəhrəmanların bu gün də yaşayır!
Kitabçadan götürülən cümlələrin hansı dilin qrammatik
normasına uyğun olduğunu, yəqin ki, müəlliflər özləri də
izah etməkdə çətinlik çəkərlər. Amma 23 illik pedaqoji
təcrübəyə malik olan müəllim kimi deyərdim ki, sizin
kitabcada dilimizin normalarına riayət edilməmiş,
təqdim etdiyim ikinci cümlədə mübtəda ilə xəbər arasında
şəxsə görə uzlaşma pozulmuş ("Siz...xəbəriniz
olacaq"), Azərbaycan dilinin sintaktik normasına
düzgün əməl edilməmişdir. Sözsüz ki, tələskənlik burada
da sizə mane olub. Necə deyərlər, "Tələsən təndirə
düşər".
Ümidvaram ki, növbəti yazılarınızda sırf Azərbaycan
dilinin qrammatik quruluşuna tabe olan cümlələrdən
istifadə edəcəksiniz.
1-ci sinif "Azərbaycan dili" dərsliyindəki
əsaslandırılmamış "yanlışlıqlar"ı az qala cinayət hesab
edən İ.Tumas və A.Məcidzadənin harada nəşr olunması
bəlli olmayan və sürətlə bir çox mötəbər yerlərdə
paylanılan, "dərsliklər ürəyimizin istəmədiyi qədər
(?!) kobud səhvlər, qüsurlar, plagiat faktları, hətta
savadsızlıqla doluymuş" (Sitat 8-ci səhifədən
götürülmüşdür.) kimi qərəzli fikirlər verilən bu
kitabçasında kifayət qədər səhv var. Kiminsə
yanlışlığını "cinayət" hesab edən müəlliflərin "öz
gözündə tiri görməyib, başqalarının gözündə tük
axtarması"nda, görəsən, məqsəd nədir?
1-ci sinif "Azərbaycan dili" dərsliyindəki
"yanlışlıqlar"ı öz havadarları vasitəsilə
"təsdiqlətdirən", söz azadlığından, jurnalistlərə
verilən toxunulmazlıq hüququndan istifadə edib söz
anarxiyası yaradan,"yaxşı müəllif qrupunun əlindən
çıxmış dərsliklər hazırlamaq iqtidarında olan iri
nəşriyyat sahibləri"nin (Bu ifadə "Dərslik terroru"
kitabçasının 6-cı səhifəsindən götürülmüşdür. Amma
inanıram ki, məni plagiatçı hesab etməyəcəksiniz.)
təəssübünü çəkənlər, görəsən, həmin sözügedən
nəşriyyatların tendərə təqdim etdiyi dərsliklərin və
oradakı mətnlərin məzmunundan, "yaxşı müəllif qrupu"
kimi təqdim etdiklərinin standartları mükəmməl
bilməməsindən xəbəri varmı?
Bir Azərbaycan jurnalistinə yaraşmayan ucuz və
səviyyəsiz sözlərdən ( bic tenderin bic nəticələri
sayəsində işıq üzü görən dərsliklər - sitat 8-ci
səhifədən götürülmüşdür) istifadə edib dərsliklərdəki
"cinayət səviyyəli qüsurlar"dan dad vuran müəlliflər,
heç olmazsa, düşünəydilər ki, haqqında söhbət açdıqları
şəxslər hər hansı bir xalqın yox, məhz Azərbaycan
xalqının nümayəndələridir.
"Sözün pis tərəfindən "dərs" verən
(səh.6.Yəqin ki, kitabçanız çapa hazırlanarkən sizə
maddi və mənəvi dəstək olan, həm də fikirlərinə istinad
etdiyiniz tanınmış simalar bu ifadənin leksik mənasının
izahında bizə köməklik göstərərlər) müəlliflər"i
qınayan İ.Tumas və A.Məcidzadələr! Heç olmazsa, bir
jurnalist kimi sözdən və söz mədəniyyətindən düzgün
istifadə edin. Mahiyyətini bilmədiyiniz məsələlər
haqqında araşdırma apararaq kitabça halına salıb
paylamaqdansa, gərək qüsur hesab etdiyiniz məqamlar,
kurikulum, standart və onun tətbiqi məsələləri haqqında
bu sahəni mükəmməl bilən mütəxəssislərdən öyrənəydiniz.
Bu yerdə sizə çox ciddi bir iradım da vardır.
Dərslikdəki "qüsur"lardan, sizin təbirinizcə desək,
"yanlışlıqlar"dan danışarkən bütün müəllimlərin yox,
sizin dəyirmanınıza su tökənlərin adından danışın. Çünki
bizim respublikamızda yeniliyi alqışlayan, onu öz işində
bacarıqla tətbiq edən, şagirdlərini hərtərəfli
dünyagörüşə və düşüncəyə malik həqiqi vətəndaş kimi
yetirən kifayət qədər mükəmməl müəllimlərimiz vardır.
Bu məsələlərin üzərində çox dayanmaq istəmirəm. İnanıram
ki, araşdırmanı çox sevən müəlliflərin tənqid hədəfi bu
dəfə tragikomediya janrına əyani sübut olan "Dərslik
terroru" kitabçası olacaq.
Sözsüz ki, riyaziyyat dərsliyi ilə bağlı həmin sahənin
həqiqi mütəxəssisləri öz sözünü deyəcəklər.
Mən "Azərbaycan dili" dərsliyində "təəssübkeş" müəllim
və kitabça müəlliflərin böyük zəhmət sərf edərək
apardıqları araşdırmaları nəticəsində kəşf etdikləri
"gələcəyə quyu qazan cinayət tərkibli yanlışlıqlar"a
bir ekspert kimi öz münasibətimi bildirmək istərdim.
"Dərslik terroru" kitabçasının 8-ci səhifəsində
oxuyuruq: "Altun Kitab"ın çap etdiyi "Azərbaycan
dili" dərsliyində uşaqları "düşündürən" elə "dərin"
mətnlərə rast gəldim ki, (Müəlliflər iki nəfər olduğu
halda hər yerdə 1-ci şəxsin adından danışılır, görünür,
bu elə bir nəfərin monoloqudur.) söyləməklə başa gəlməz.
Bircəciyini olduğu kimi təqdim edim, bu "dərinlik"dən
siz də xeyli"zövq" alın..."
"Bir gün Əhməd düşündü. Qurbağa... xoruz... Bəs görəsən
balıq necə səs çıxarır? Bu zaman anası mətbəxdə balıq
qızardırdı.Əhməd birdən qışqırdı:
- Bildim, balıq da tavada cızıldayır".
Müəlliflərin özlərinin nələr çəkdiyini xalqa göstərmək
üçün istinad etdikləri bu mətn 1-ci sinif "Azərbaycan
dili" dərsliyinin 95-ci səhifəsindədir.
Əvvəla, nəzərinizə çatdırım ki, verilən nümunə
tapşırığın içərisindədir. Tapşırığı dərslikdə olduğu
kimi təqdim edirəm.
Tapşırıq 3.
Sözləri müvafiq boşluqların yerində işlətməklə mətni
oxu.
mələyir banlayır
quruldayır
Balığın səsi
Bir gün Əhməd düşündü. Qurbağa..., qoyun...xoruz... Bəs
görəsən, balıq necə səs çıxarır?
Bu zaman anası mətbəxdə balıq qızardırdı. Əhməd birdən
qışqırdı:
- Bildim, balıq da tavada cızıldayır.
Burada qəbahətli nə var ki? Təkcə bu adi bir mətnlə
bacarıqlı müəllim şagirdə çox şey aşılaya bilər:
nöqtələrin yerinə buraxılmış sözləri əlavə edərək mətni
ta-mamlamaqla 1.2.1, 2.1.1; balığın səsi haqqında
düşünərkən ətraf aləmlə maraqlanmaqla 1.1.1; müəyyən
intonasiyadan istifadə etməklə 1.2.3 standartlarının
tələbindən irəli gələn bacarıqları formalaşdıra bilər.
Əhmədin düşüncəsinə görə, qızardılan zaman yaranan
cızıltı balığın səsidir. Əlbəttə ki, bu tapşırığın
yerinə yetirilməsi zamanı müəllimin yönəldici sualları
vasitəsilə şagirdi son məqsədə doğru - kiçik balıqların
əslində, xüsusi səsi olmaması fikrinə
istiqamətləndirməsi vacib şərtdir. Şagirddə məlumat
bolluğu yaratmaq məqsədilə müəllim bir az da irəli
gedərək dəniz məməlilərindən delfinin və akulanın xüsusi
səsi olduğu haqda da məlumat verə bilər. Heyvanların
çıxardığı səslərlə danışıq səslərini, təbiət səslərini
müqayisə edə bilər, adı çəkilənlərlə bağlı cizgi filmi,
bədii film (Delfinlərlə bağlı Avstraliyanın istehsalı
olan "Filipper" filminə baxsanız, yaxşı olardı.) nümayiş
etdirə bilər və s. Bu zaman artıq "Həyat bilgisi" fənni
ilə də inteqrasiya yaratmaqla şagirdlərdə ətraf aləm
haqqında kiçik təəssüratlar formalaşmış olar.
Həmin tapşırığın yerinə yetirilməsinin müəllim üçün
metodik vəsaitdə (MMV) müəlliflər tərəfindən təqdim
olunan nümunəsinə (səh.113), zəhmət olmazsa, bir
diqqətlə baxın. Vəsaitdə müəlliflər bu nümunənin lətifə
janrında olduğunu qeyd edir, həmin mətnin dinləyiciləri
güldürə biləcək tərzdə danışılmasını təklif edirlər və
bu zaman 2.2.4 (əsas fikri müəyyənləşdirir və sadə
formada ifadə edir), 1.2.3 (nitqini müəyyən jest və
mimikalarla müşayiət edir) alt standartlarından irəli
gələn bacarıqların formalaşmasını məqsədəmüvafiq hesab
edirlər.
Bir şeyi unutmayın ki, ən böyük kəşflər kimlərəsə adi,
bəlkə də gülünc görünən suallardan başlayır. Ağırlıq və
cazibə qanunlarının necə kəşf edildiyini yadı-nıza
salın. Birinci sinifdə kiçik balıqların səsinin olmayıb
delfinin səsə malik olmasını öyrənən şagird yuxarı
siniflərdə bunun səbəbini öyrənməyə çalışacaq. Bəlkə də,
gələcəyin alimi, fizioloqu, bioloqu və s. olacaq.
İxtisas seçimi də məhz belə adi maraqlardan formalaşır.
Yetər ki, şagirdi düzgün istiqamətləndirəsən.
Yalnız pis axtarıb yaxşını görməmək qəbahət, həm də
böyük ədalətsizlikdir!
Zəlzələ də dağıdıcı təsirə malikdir, ancaq Göy göl kimi
göllər incisi yaratdı...
Yəqin ki, mətləb aydındır.
Həmin kitabçanın 12-ci səhifəsində isə "Azərbaycan
dilində qüsurlar" yarımbaşlığı altında 25 illik
pedaqoji təcrübəyə malik Ləzifə xanım Rüstəmovanın
apardığı araşdırmalardan danışılır. Yeri gəlmişkən, onu
da qeyd edim ki, kitabçada adları çəkilənlərin hamısının
işlədiyi yer göstərilmişdir. L.Rüstəmovanın hansı
məktəbdə işləməsi barədə nə üçünsə məlumat yoxdur.
L.Rüstəmova 1-ci sinif "Azərbaycan dili" dərsliyinin
satışda olan "Oxumağı öyrənirik", "Yazmağı öyrənirik"
kitablarının təkrarı olduğunu göstərir. Amma unudur ki,
onlar kitab yox, vəsaitdir və hər üçünün müəllifləri
eyni adamlardır.
Daha sonra L.Rüstəmovanın müsahibəsində oxuyuruq: "6
saatdan sonra şagirdlər heç bir hərf elementini
öyrənmədiyi halda əlifba təliminə başlayır".
Hörmətli L.Rüstəmova! Əgər siz müəllim üçün metodik
vəsaitə diqqətlə baxsaydınız, elə ilk günlərdəcə
şagirdlərdə yazı bacarığı formalaşdırmaq məqsədilə
"Yazı" məzmun xəttinin 3.1.3 alt-standartını (Hərflərin
elementlərini və konfiqurasiyasını müəyyən olunmuş xətt
boyunca düzgün yazır və bitişdirir.) reallaşdırmaq üçün
tapşırıqların verilməsinin (səh.25 - Dərs 1, səh.
27-Dərs 2, səh.29 - Dərs 3, səh. 30 - Dərs 4, səh. 31 -
Dərs 5, səh. 32 - Dərs 6) şahidi olardınız.
Çin filosofu Konfutsinin məşhur bir kəlamı var:
"Qaranlığı lənətləməkdənsə, özünüz qaranlıqda bir şam
yandırın". Əgər dərslikdəki element və
konfiqurasiyalar müəllimi qane etmirsə, yəqin ki, 25
illik təcrübəsi ona 3.1.3 standartını əsas götürüb dərs
dediyi sinfin səviyyəsinə uyğun hərf elementlərindən
istifadə etmək imkanı verər.
Yenə də L.Rüstəmovanın sözlərinə istinad edirəm.
"Dərslikdə ad bildirən sözlərə aid tapşırığa rast
gəlməmiş səh. 32-də (bu artıq 17-ci dərsdir)
əlamət bildirən sözlərə aid tapşırıq verilib. Halbuki
nə ad, nə də əlamət bildirən sözlərin izahı verilməyib".
Bu sözlərin pedaqoji təcrübəyə malik bir müəllim
tərəfindən söylənməsi çox böyük təəccüb doğurur. Əvvəla,
ibtidai sinif dərsliyində qrammatik qaydalar verilməz.
İkincisi, əgər siz MMV-nin 23-cü səhifəsindəki I bölməni
əhatə edən mövzuların planlaşdırılması nümunəsinə
diqqətlə baxsaydınız, eyni zamanda standartları
mükəmməl mənimsəsəydiniz, görərdiniz ki, artıq 3-cü
dərsdən -"Zoopark" mətninin tədrisindən etibarən 4.1.5
(ad, əlamət, hərəkət bildirən sözləri tanıyır və
fərqləndirir) standartının reallaşması qarşıya məqsəd
kimi qoyulur. Həmin dərs nümunəsində müəllim ad, əlamət,
hərəkət bildirən sözləri oyunlar vasitəsilə şagirdə
anladır və bu sözlər haqqında müəyyən təsəvvür yaradır.
4.1.5 standartı Dərs 4 ("Turp" nağılı), Dərs11 ("Ə"
hərfinin tədrisi), Dərs 12-də ("L" hərfinin tədrisi)
tədricən reallaşır və şagirdlərdə bu sözləri
müəyyənləşdirmək üçün müəyyən bacarıqlar formalaşır.
Əlbəttə ki, təcrübəli, bacarıqlı və peşəkar müəllimin
sayəsində. Ona görə də hesab edirəm ki, 17-ci dərsdə
səh.32-də əlamət bildirən sözlərə aid tapşırığın
verilməsi böyük təcrübəyə malik müəllimdə təəccüb və
irad yox, belə məsələlərə yeni və daha rahat
yanaşmaların olmasından irəli gələn sevinc hissləri
doğurmalıdır.
Səh. 51-də tapşırıq 3-də qoyulan "hansı şəklin adında
"ka" hərfi var?" şərtinə etiraz edən müəllimə
bildirmək istərdim ki, Azərbaycan dilində [k`] səsinin
adı var -ka və bu, bütün lüğətlərdə, o cümlədən
dərsliklərdə məhz bu adla verilir.
Keçilməyən hərflərin iştirak etdiyi sözün verildiyi "Göy
göl" mətninin üzərində ayrıca dayanmaq istərdim. Həmin
mətndə keçilməyən hərf - "c" hərfi "Azərbaycan"
sözündədir. Mən bir müəllim kimi belə mənasız bir irada
nə cavab verəcəyimi bilmirəm. Kiçik yaşlarından
övladlarının qulağına "Biz böyük Ermənistan xalqının
nümayəndələriyik, düşmənimiz türklərdir, onların
torpaqları bizim tarixi ərazilərimizdir" deyən
ermənilər, görəsən, öz respublikasının adını uşaqlarına
yalnız əlifba təlimi başa çatdıqdan sonramı öyrədir, ya
oxudurlar?
Həftədə 9 saat Azərbaycan dili keçib 40-cı saatda ("Göy
göl" mətni 40-cı dərsdir) şagird "Azərbaycan" sözünün
tərkibindəki bütün hərfləri öyrənib, təkcə "c" samitini
bilmədiyi üçün bu sözü oxuya bilməzsə, bu zaman
müəllimin fasilitatorluq bacarığı şagirdin yardımçısı
olmalıdır. Neçə ildir, məktəbdə işləyən təcrübəli
müəllimin, ümidvaram ki, əvvəlki "Əlifba"larda verilən
sözlər yadın-dan çıxmayıb. Çünki bu "Əlifba"larda da
bəzən hərfi keçilməyən sözlər verilirdi və cari dərslə
növbəti dərs arasında bir körpü yaranmış olurdu.
Əlbəttə ki, qiymətləndiricilərin diqqətindən yayınan bu
"qorxulu" faktları (səh.38 - "ç" samiti keçilmədiyi
halda "göyərçin"; səh. 39 - "c" samiti keçilmədiyi halda
"Azərbaycan" sözlərinin verilməsi) aşkarlayıb cəmiyyətin
diqqətinə çatdırdığı üçün L.Rüstəmovaya təşəkkür
etməyə dəyər.
Nəhayət, "Azərbaycan dili" dərsliyində L.Rüstəmovanın
araşdırıb tapdığı son "qüsur": "Dərsliyə verilən 1.2
standartı (təlim materiallarının və faktların elmiliyi,
dəqiqliyi, etibarlılığı) tələbi dərslikdə tam
gözlənilməyib. Məsələn, "Xəzri nədir?" mətnində belə bir
cümlə var: "Xəzri küləyi olmasa, ləpə olmaz". Bu, dəqiq
fakt deyil".
Əvvəla, diqqətinizə çatdırmaq istəyirəm ki, dərsliyə
verilən 1.2 standart yox, meyardır. Bu halda meyar
dərsliyin qiymətləndirilməsi üçün müəyyənləşdirilmiş
ölçüdür. (Yəqin ki, leksik normanı pozmağınızın fərqinə
vardınız.)
İkincisi, dərslik dövlət tərəfindən təsdiq edilmiş
standartlar əsas götürülərək tərtib edilir, Dərslikləri
Qiymətləndirmə Şurası (DQŞ ) tərəfindən
müəyyənləşdirilmiş meyarlar əsasında qiymətləndirilir.
Üçüncüsü, faktın dəqiqliyinə şübhə edən xanım müəllimə
mətni bir daha diqqətlə oxumağı təklif edirəm.
Güman edirəm ki, həmin mətn ("Azərbaycan dili"
dərsliyi, səh.71) oxucular üçün də maraqlı olar.
Xəzri nədir
Xumarla Xalid dəniz kənarında oynayırdılar. Onlar qum
qalası düzəldirdilər.
Bu zaman Xəlil baba onlara yaxınlaşdı. O dedi:
- Bəsdir, oynadınız. Qalxın gedək. Axşam düşür.
- Baba, Xəzərin ləpələri qalamızı yuyub aparar axı.
- Qorxmayın, Xəzri olmasa, ləpə də olmaz.
- Xəzri nədir, baba?
- Xəzərdən əsən küləyə xəzri deyirlər.
Mətndən göründüyü kimi, burada məqsəd şagirdə dərin
coğrafi biliklər vermək - dənizdə ləpənin nə zaman
yarandığını və küləyin istiqamətindən asılı olaraq onun
dəyişməsini öyrətmək deyil. Müəlliflər dərslikdə belə
bir mətn verməklə həm şagirdə xəzri haqqında məlumat
verir, həm də zəhmət çəkərək palçıqdan "qala" tikən
uşaqlara babanın dili ilə sanki təskinlik verir.
Babanın dilindən deyilən "Xəzri olmasa, ləpə də
olmaz" ifadəsi ləpənin məhz xəzri əsən vaxt
yaranmasını bir hökm kimi təsdiqləmir. Əksinə, bu ifadə
axşam düşdüyü üçün uşaqları evə aparmağa çalışan babanın
qurduqları qalanın sevincini yaşayan və onun sahil
suları tərəfindən yuyulmasından həyəcanlanan
nəvələrinin əhvali-ruhiyyəsini pozmamaq məqsədilə
dediyi sözdür. Sinfin səviyyəsi imkan verərsə, yəni
informasiya bolluğu şagird üçün əlavə yük olmazsa,
müəllim Gilavar küləyi haqqında da ibtidai məlumat verə
bilər, küləklərə xas olan xüsusiyyətləri izah edər.
Əlbəttə ki, müəllimin yaradıcı olmasından, şagirdi
maraqlandırmasından çox şey asılıdır. Bir də yaxşı
olardı ki, iradı olanlar MMV-də təklif olunan dərs
nümunəsi ilə (səh.90-91) yaxından tanış olsunlar.
Çox təqdirəlayiq mətndir. Yetər ki, mətni qərəzsiz
oxuyasan. Həm kitabça müəllifləri, həm də təcrübəli
müəllim mətni oxu texnikasının tələblərinə uyğun (2.2
standartı) tərzdə oxusaydılar, həmin cümlənin
mahiyyətini tam başa düşərdilər.
Dilimiz çox zəngindir. Bir sıra sözlərimiz
çoxmənalıdır. Təəssüf edirəm ki, bu şəxslər dilimizə
məxsus çoxmənalılığın daha çox mənfi çalarlarına
üstünlük veriblər. Yeri gəlmişkən, kitabça
müəlliflərinin özləri də dilimizin ümumişlək sözlərini
və ifadələrini bəyənməyib onları digərləri ilə əvəz edib
(görəvli, araşdırma yapmaq, fəaliyyətdə bulunmaq,
kitab üzərində tamahlı gəzişmələr və s.). Bir dil
müəllimi kimi mənə bu söz və ifadələrin neologizm, nitq
istisnası, yoxsa plagiat olması qaranlıq qaldı...
18 nömrəli tam orta məktəbin ibtidai sinif müəllimi
Rəna Ağazadəyə isə "Azərbaycan dili" dərsliyi ilə bağlı
narazılıq yaradan məqamlara aydınlıq gətirməsini
məsləhət görərdik. Əgər dərslikdəki tapşırıqların
çətinliyi onu narahat edirsə, qoy Rəna xanım sinfinin
səviyyəsini nəzərə alaraq şagirdləri üçün daha sadə
tapşırıqlar hazırlasın. Tapşırıqların şagirdlərin
səviyyəsinə uyğun qruplaşdırılması üçünsə müəllim zəhmət
çəkməlidir. Dərslikləri qiymətləndirən bir ekspert kimi
o bilməlidir ki, dərslik resurslardan yalnız biridir,
digər vasitələrdən istifadə etməklə də müəllim standart
və onun tələbindən irəli gələn bacarıqları
formalaşdırmalıdır.
Bir məqama da kitabça müəllifləri üçün aydınlıq gətirmək
istərdim. Onların dərsliklə bağlı diskussiya açıb, ancaq
bu sahədə naşı olmaları şura üzvləri ilə
qiymətləndiriciləri ayıra bilməməsində də özünü
göstərir.
Kitabça müəlliflərinin nəzərinə çatdırım ki, sözlərinə
və müsahibələrinə istinad etdiyiniz şəxslər (S.Bəktaşi,
M.Əsgərov, R.Ağazadə) Dərslikləri Qiymətləndirmə
Şurasının yox, dərslikləri qiymətləndirən ekspert
komissiyasının üzvləridir. Qiymətləndirmə Şurası
ekspert komissiyasının üzvlərinin dərsliklərə verdiyi
rəyi müzakirə edərək onu təsdiq və ya inkar edən, 11
nəfərdən ibarət qurumdur. Bu qurumların üzvləri
ayrı-ayrı şəxslərdir. Adıçəkilən kitabçada DQŞ üzvü kimi
təqdim edilən E.Kazımzadə, əslində, DQŞ-nin sədri;
Akademik Zərifə Əliyeva adına liseyin tədris hissə
müdiri kimi təqdim edilən S.Bəktaşi isə həmin liseyin
sıravi müəllimi və ekspertdir.
Yazımın sonunda məndə belə bir sual da yarandı: Görəsən,
İ.Tumas və A.Məcidzadə, ümumiyyətlə, kurikulum və onun
mahiyyəti haqqında aydın təsəvvürə malikdirlərmi? Tam
əminliklə deyərdim ki, yox!!!
Hörmətli oxucu! Sözümü kitabça müəlliflərinin fil
haqqında təqdim etdikləri rəvayətlə bitirmək istərdim.
"Deyirlər, biri bazarda fil satıldığını görür.
Alverçidən soruşur: "Qardaş, bu fil nəyə yarayır ki?"
Filsatan cavab verir ki, bu fil həyət-baca işlərinə
kömək edir, ağacları sulayır,həyəti sahmana salır. Kişi
fili alıb evə gətirir. Ancaq bircə gün keçmir ki, fil
bunun həyətini dağıtmağa başlayır. Kişi başıalovlu
filsatanın yanına gəlib deyir:"Sənin satdığın fil bütün
həyəti bir-birinə vurdu, ağacları sındırdı". Fil
satan (Yeri gəlmişkən, "filsatan" sözü "Dərslik
terroru" kitabçasında bir abzas daxilində həm bitişik,
həm də ayrı yazılıb. Bu söz mürəkkəb isim olduğu üçün
bitişik yazılır. Onun söz birləşməsi şəklində yazılan
forması da var. Sizin mətndə isə o, "alverçi" sözünü
əvəz etdiyi üçün bitişik yazılmalıdır.) tövrünü
pozmadan cavab verir: "Dayan, ay kişi, elə danışma,
yoxsa onu sata bilməzsən".
Doğrudan da , satmaq üçün fili tərifləməyə,onun
qurub-yaratmaq bacarığından danışmağa nə var
ki?...(Sitat səh.17-dən götürülmüşdür.)
İ.Tumas və A.Məcidzadə! Bəlkə, elə sizin də öz yazınızı
ibarələrlə, təhqirlərlə zənginləşdirməyiniz, dərin
bilmədiyiniz məsələlər barədə qərəzli fikirlər yürüdüb
səs-küy qaldırmağınız məhz bununla bağlıdır?
Ancaq unudursunuz ki, hər təriflənən (sürətlə paylanan!)
və satılanın həmişə dəyəri olmur! Adətən, satılanın
istehsalçısı və keyfiyyəti alıcını daha çox
maraqlandırır.
Sizə növbəti araşdırmalarınızda uğurlar diləyi ilə
Samirə BƏKTAŞİ,
Akademik Zərifə Əliyeva adına liseyin
Azərbaycan dili və ədəbiyyat müəllimi,
Azərbaycan Respublikasının əməkdar müəllimi |
