|
 "Azərbaycan
müəllimi" qəzeti gənclərin xaricdə təhsilə, nüfuzlu
universitetlərə, dünya təhsilinə marağını nəzərə alaraq
artıq bir neçə ildir ki, "Dünya universitetləri", "Dünya
təhsili" və "Dünyanın təhsil yenilikləri" adlı layihələr
həyata keçirir. Bu layihələr çərçivəsində oxuculara
geniş və əhatəli məlumatlar, dolğun yazılar təqdim
olunur. Həmin yazılar ümumilikdə ölkə ictimaiyyətini,
xüsusən də gəncləri dünya ölkələrinin təhsil sistemində
baş verən yeniliklər, aparılan tədqiqatlar, qabaqcıl
texnologiyaların tətbiqi barədə məlumatlandırmağa xidmət
edir.
Bu gün Azərbaycan gənci daha yüksək təhsil almağın
əhəmiyyətini dərk edərək yeni imkanlar axtarışındadır.
Ali məktəblərə tələbə qəbulu ilə bağlı məsələlərin daim
ictimaiyyət tərəfindən maraqla qarşılanması da
insanların gələcəyə verdiyi dəyərin və sabaha inamının
təzahürüdür. Təsadüfi deyil ki, hər zaman ölkənin
kütləvi informasiya vasitələrində ali məktəblərə
qəbulla bağlı məsələlər müzakirə obyektinə çevrilir.
Bununla əlaqədar kütləvi informasiya vasitələrində
müvafiq ekspertlərin və təhsil işçilərinin fikirləri
işıqlandırılır, jurnalist araşdırmaları aparılır.
Bəs ali məktəblərə qəbul prosesi dünya ölkələrində necə
həyata keçirilir? Dünyanın nüfuzlu ali təhsil
müəssisələrinə tələbələrin qəbulu hansı prinsiplər
əsasında təşkil edilir? Bu və ya digər suallara cavab
tapmaq üçün qəzetimiz "Dünya ölkələrində ali məktəblərə
qəbul" layihəsini oxuculara təqdim edir. Bu layihə
çərçivəsində bir sıra dünya ölkələrinin ali təhsil
müəssisələrinə qəbul qaydaları ilə bağlı məlumat
veriləcək.
 Onu
da qeyd edək ki, təqdim olunan yazılar həmin ölkələrin
təhsil qurumlarının rəsmi saytlarının materialları
əsasında hazırlanıb.
Fransanın təhsil sisteminə nəzarət iki nazirlik - Milli
Təhsil Nazirliyi, Ali Təhsil və Elmi Tədqiqatlar
Nazirliyi tərəfindən həyata keçirilir. Ölkənin orta
təhsil sistemi ibtidai, kollec, lisey olmaqla üç
pillədən ibarətdir.
Orta təhsili bitirən şagirdlərə bakalavr diplomu (orta
təhsil haqqında attestat) verilir. Bakalavr diplomu
Fransa ali təhsil müəssisələrinə qəbul olmaq üçün əsas
sənəd hesab edilir.
Fransada ali təhsilə universitet və ali elitar
məktəblərdə yiyələnmək olar.
Universitetlərə qəbul
Fransada universitetlər hər kəs üçün açıqdır.
Universitetlərə daxil olmaq üçün qəbul imtahanları
keçirilmir və təhsil pulsuzdur. Orta təhsil haqqında
sənədi - bakalavr diplomunu alan hər kəs sənədlərini
istədiyi universitetə verə bilər. Əgər namizəd orta
məktəbdə yaxşı qiymətlərlə oxuyubsa, onu universitetə
qəbul edirlər. Bununla yanaşı, bakalavr diplomu olmayan
və orta təhsilini yarımçıq qoymuş fransızlar
universitetlərə qəbul olmaq üçün Universitet Təhsilinə
Qəbul Diplomu - DAEU (Diplome dTacces aux etudes
universitaires) almalıdırlar. DAEU diplomu
universitetlər tərəfindən verilir. Bu diplomu orta
təhsilini iki il müddətinə yarımçıq qoymuş və aşağıdakı
iki şərtdən birinə cavab verən namizədlər ala bilərlər:
 1.
Namizədin 20 yaşı tamam olmalı, iki il peşə fəaliyyəti
ilə məşğul olduğunu və vergi ödədiyini, yaxud Milli
Məşğulluq Agentliyində işsiz kimi qeydiyyata alındığını
təsdiqləyən sənədləri təqdim etməlidir.
2. Namizədin 24 yaşı tamam olmalıdır.
Qeyd edək ki, 24 yaşdan yuxarı namizədlərə heç bir şərt
qoyulmur. DAEU diplomu üzrə kursun rəhbəri bu
kateqoriyadan olan namizədlərin bilik səviyyəsini
yoxlamaq, məqsəd və planlarını öyrənmək üçün onlarla
müsahibə aparır.
Diplomun alınması üçün iki variantda - A (ədəbiyyat) və
B (elmi) variantlarında təhsil təklif olunur. Hər iki
variant 2 icbari və 2 əlavə fəndən ibarətdir. A variantı
üzrə diplom almaq istəyən tələbələr üçün fransız və
xarici dil fənləri icbaridir. Əlavə fənlər arasında isə
əsasən yeni tarıx, coğrafiya və riyaziyyatdan yalnız
ikisinə üstünlük verilir. B variantında icbari fənlərə
fransız dili və riyaziyyat, əlavə fənlərə isə əsasən,
fizika, kimya və təbiət elmləri üzrə seçilmiş iki fənn
daxildir. DAEU diplomu 6 həftə (225 saat) davam edən
intensiv təlimlərin sonunda keçirilən imtahanların
cavablarına əsasən təqdim olunur.
Dövlət universitetlərində təhsil üçpilləlidir. Üç il
davam edən birinci pilləyə (Licence - L1, L2, L3) orta
məktəb məzunları daxil ola bilərlər. İki il davam edən
ikinci pillə (Master) universitetdə ilk üç ildə
qazanılmış biliklərin genişləndirilməsi və
dərinləşdirilməsi üçün nəzərdə tutulub. Təhsilin sonunda
tələbələrə magistr diplomu verilir. Üç il davam edən
üçüncü pillənin (Doktorat) sonunda isə tələbələr
doktorluq diplomu alırlar.
Qeyd edək ki, universitetlərə qəbul imtahanları
keçirilməsə də, tələbələrin qəbulu ilə bağlı say
məhdudiyyəti mövcuddur. Məsələn, Parisin Sorbon
Universitetində riyaziyyat fakültəsinə 600 nəfərdən çox
tələbə qəbul edilmir. Bundan əlavə, universitetə daxil
olan tələbənin təhsil ocağını bitirmək şansı da təxminən
40-50 faiz təşkil edir. Tədrisin birinci ilində
tələbələrin təxminən yarısı, ikinci ilində isə 30 faizi
universitetdən kənarlaşdırılır.
Fransada universitet məzunları iş tapmaqda çətinlik
çəkirlər. Adətən onlar müəllim (tibb və hüquq
ixtisasları üzrə məzunları çıxmaq şərtilə) və ya az
məvacib alan mütəxəssis kimi çalışırlar.
Ali elitar məktəblərə qəbul
Universitetlərlə müqayisədə ali elitar məktəblərə
(Grandes Ecoles) qəbul fərqli qaydada aparılır. Bu
məktəblər Fransada yüksək nüfuzu ilə seçilir və ölkənin
ən məşhur alim və rəhbərlərinin yetişdiyi təhsil
müəssisələri kimi tanınırlar. Onların arasında 1829-cu
ildən fəaliyyətə başlamış Ali Mərkəzi Məktəbi (Ecole
Centrale), 1881-ci ildə yaradılmış Ali Kommersiya
Məktəbi (HEC), 1945-ci ildə təsis edilmiş Milli
İdarəetmə Məktəbi (ENA) və 1957-ci ildən fəaliyyət
göstərən Ali Biznes Məktəbini (INSEAD) qeyd etmək olar.
Bu məktəblərin məzunları hazırda iri şirkətlərə
rəhbərlik edir, həmçinin ölkənin siyasi elitasının
tərkibinə daxildirlər.
Ali elitar məktəblər yüksək səviyyəli peşə təhsili verən
təhsil müəssisələridir. Klassik universitetlərdən fərqli
olaraq bu məktəblər adətən müəyyən bir sahə üzrə,
məsələn, biznes (menecment, kommersiya, marketinq və
s.), arxitektura, mühəndislik işi, turizm və digər
sahələr üzrə mütəxəssis hazırlığını həyata keçirirlər.
Qeyd edək ki, Fransada 215 ali mühəndislik, 3 ali
pedaqoji, 4 baytarlıq, 190 ali kommersiya və idarəetmə
məktəbi fəaliyyət göstərir. Bunlarla yanaşı, digər
sahələrdə mütəxəssis hazırlayan ali elitar məktəblər də
var. Belə təhsil müəssisələri arasında Milli İdarəçilik
Məktəbinin, Siyasi Araşdırmalar İnstitutunun, Milli
Xartiyalar Məktəbinin və s. adlarını qeyd etmək olar.
Ali elitar məktəblər universitetlərdən fərqli olaraq
əmək bazarına daha yaxındırlar və onların tədris
proqramları əmək bazarının tələblərinə uyğun hazırlanır.
Bu səbəbdən həmin məktəblərin məzunlarının təhsili başa
vurduqdan sonra iş tapmaqla bağlı problemi olmur. Bundan
əlavə, ali elitar məktəblər universitetlərlə müqayisədə
kiçik olmasına (tələbələrinin sayına görə) baxmayaraq,
dövlət büdcəsindən daha çox maliyyə vəsaiti alırlar.
Belə ki, il ərzində ölkə üzrə tələbələrin təxminən 5
faizini öz sıralarına qəbul edən ali elitar məktəblərə
dövlət büdcəsindən ali təhsil müəssisələri üçün nəzərdə
tutulmuş vəsaitin 30 faiz ayrılır.
Fransanın ali elitar məktəblərində təhsil almaq
istəyənlər, ilk növbədə, orta təhsil haqqında sənədi
təqdim etməklə "Ali Məktəblərə Hazırlıq Sinifləri"
(Classes preparatoires aux grandes ecoles - CPGE)
adlanan ikiillik hazırlıq proqramına qəbul edilirlər.
Proqramın sonunda müsabiqə imtahanlarından uğurla
keçənlər ali elitar məktəblərə qəbul edilirlər.
Proqramın məqsədi orta məktəb məzunlarının müxtəlif
sahələrdəki biliklərini artırmaqla onları ali elitar
məktəblərə hazırlamaqdır. Ali elitar məktəblərə hazırlıq
ədəbiyyat, elm, iqdisadiyyat və kommersiya sahələri üzrə
aparılır. Hər sahə müəyyən kateqoriyaya bölünür. Hər
kateqoriya üzrə təhsil proqramı liseylərlə ali məktəblər
arasındakı əməkdaşlıq nəticəsində hazırlanan milli
qiymətləndirmə proqramı əsasında həyata keçirilir.
Proqram ərzində alınan biliklər sonda liseylərdə təşkil
olunan müsabiqə imtahanlarında yoxlanılır. İmtahanlardan
keçməyən namizədlərə təhsillərini universitetlərin III
kursundan davam etdirmək imkanı yaradılır. Qeyd edək ki,
bəzi ali məktəblərdə də ikiillik hazırlıq kursları
təşkil edilir.
Ədəbiyyat üzrə hazırlıq sinifləri tələbələri ali
pedaqoji, ali kommersiya və ticarət məktəblərinə və
Siyasi Araşdırmalar İnstitutuna (Instituts d'Etudes
Politiques) hazırlayır.
İqtisadiyyat və kommersiya üzrə hazırlıq sinifləri
məzunları Kaşan Ali Normal Məktəbinə (Ecole normale
superieure de Cachan), həmçinin biznes və idarəetmə
sahələri üzrə ixtisaslaşan digər ali məktəblərə
hazırlayır. Burada tələbələrə riyaziyyat, iqtisadiyyat,
xarici dil və tarix üzrə dərslər keçirilir. Təlim üç
sahə üzrə (elmi, iqtisadi və texniki) aparılır.
Elmi hazırlıq sinifləri tələbələri mühəndislik, kənd
təsərrüfatı və ya baytarlıq məktəblərinə hazırlayır.
"Ali Məktəblərə Hazırlıq Sinifləri" (CPGE hazırlıq
proqramı) üzrə təklif olunan bütün kurslar, eləcə də
proqrama yazılmaqla bağlı məlumatları Fransa Ali Təhsil
və Elmi Tədqiqatlar Nazirliyinin rəsmi internet
portalından (http://www.admission-postbac.fr) əldə etmək
olar. CPGE hazırlıq proqramına qəbul tam
kompüterləşdirilib. Namizədlər hər il yanvar ayının
ortalarından martın birinci yarısınadək qədər qeyd
olunan İnternet portalında hazırlıq sinfi üçün onlayn
qeydiyyatdan keçə bilərlər. Əlavə yerləşdirmə prosesi
dərs ilinin başlandığı günə qədər aparılır.
Hazırlıq siniflərində oxuyan tələbələrə təqaüdlərin
ayrılması da nəzərdə tutulur. Təqaüdlərin alınması üzrə
müraciətlər yanvarın 15-dən aprelin 30-dək İnternet
vasitəsilə qəbul edilir. Bunun üçün şagirdlər
Universitet və ali məktəblərin regional fəaliyyət
mərkəzinin (CROUS - centre regional des oeuvres
universitaires et scolaires) saytına daxil olmalı və
təqaüd almaq üçün qeydiyyatdan keçməlidirlər.
Ali elitar məktəblərin əksəriyyətinin dövlət tərəfindən
maliyyələşdirilməsinə baxmayaraq, bu məktəblərdə təhsil
ödənişlidir və illik təhsil haqqı 6 mindən 20 min avroya
qədər təşkil edir.
Qeyd edək ki, ötən dövr ərzində ali elitar məktəblərlə
universitetlər arasında bəzi əlaqələr qurulub. Belə ki,
universitetlər ali elitar məktəblərə daxil ola bilməyən
namizədləri, ali elitar məktəblər isə universiteti
yüksək nəticə ilə bitirən məzunları öz sıralarına qəbul
edirlər. Məsələn, hər il riyaziyyat üzrə magistr
dərəcəsi almış təxminən 20 universitet məzunu
İqtisadiyyat, Statistika, Maliyyə və Sığorta ali elitar
məktəbinə (ENSAE) daxil olur. Universitet tələbələrinin
ali elitar məktəbə qəbulu müsabiqə əsasında aparılır. Bu
halda ali elitar məktəbdə təhsil müddəti cəmi bir il
davam edir. Təhsillərini başa vurduqdan sonra tələbələrə
2-ci magistr diplomu (Master 2) verilir.
Yazı Fransa Milli Təhsil Nazirliyinin və Fransa Ali
Təhsil və Elmi Tədqiqatlar Nazirliyinin məlumatları
əsasında hazırlanıb.
Leyla
HEYDƏROVA |
