|
Stokholmda İsveç Nobel Komitəsi ənənəyə uyğun
olaraq elm sahəsində 2012-ci il üzrə Nobel
mükafatı laureatlarının adlarını açıqlayıb. Bu
barədə Nobel mükafatları Komitəsi məlumat yayıb.
Hər il oktyabrın ilk günlərində Nobel həftəliyi
çərçivəsində tibb, fizika, kimya və ədəbiyyat
üzrə laureatların adları açıqlanır. Oktyabrın
8-də ilk olaraq İsveç Nobel mükafatları
Komitəsi 2012-ci ilin tibb və fiziologiya
üzrə Nobel mükafatı laureatlarının adlarını
açıqlayıb. İsveç Kral Akademiyasının qərarı ilə
bu ali mükafata gövdə hüceyrələri sahəsində əldə
etdikləri inqilabi kəşflərə görə Böyük Britaniya
alimi Con Gerdon və Yaponiya bioloqu Sinya
Yamanaka layiq görülüblər. Yetkin hüceyrələri
müvəffəqiyyətlə gövdə hüceyrələrinə yenidən
proqramlaşdırmağa nail olan alimlər qeyd ediblər
ki, apardıqları elmi araşdırmaların məqsədi
insan üçün onun dəri və qan hüceyrələrindən
ehtiyat ürək, beyin və digər orqanların
hissələrini yaratmaqdan ibarətdir. Onların
qənaətincə, bu yolla bir çox xəstəlikləri, o
cümlədən ürək-damar, bir çox irsi və Alzheimer
sindromu kimi ağır xəstəliklərin qarşısını almaq
və müalicə etmək mümkündür.
1962-ci ildə Con Gerdon hüceyrə daxilində
genetik informasiya daşıyan genləri
yerləşdirməklə yeni embrion yaratmağa nail olub.
40 il sonra isə Sinya Yamanaka genetik
informasiyanın yumurtaya yerləşdirilməsi
əvəzinə hüceyrənin bir növ yenidən "yığılması"
texnologiyasını işləyib hazırlayıb. Alim dəri
hüceyrəsinə 4 gen əlavə edərək onun əsasında
gövdə hüceyrəsi yarada bilib. Gövdə hüceyrəsi
isə, öz növbəsində, orqanizmin müxtəlif
orqanlarını əmələ gətirən hüceyrələrə çevrilə
bilir. Nobel mükafatları Komitəsi bu nəticələri
"inqilabi" bir nəticə kimi səciyyələndirib.
1993-cü ildə Böyük Britaniyada anadan olan Con
Gerdon 1972-ci ildən Kembric Universitetinin
onun adını daşıyan Gerdon İnstitutunda çalışır.
1962-ci il təvəllüdlü Sinya Yamanaka isə
Yaponiyadakı Kyoto Universitetinin və
Kaliforniyadakı Qledston İnstitutunun
professorudur.
Oktyabrın 9-da İsveç Kral Akademiyası
tərəfindən fizika sahəsində 2012-ci ilin
Nobel mükafatı laureatlarının adları açıqlanıb.
Bu sahədə yüksək elmi mükafata fransalı Serj
Aroş və amerikalı Devid Cey Uaynlend layiq
görülüblər. Onlar kvant sistemlərin ölçülməsinə
və manipulyasiyasına imkan verən qabaqcıl
eksperimental metodların kəşfinə və kvant
hissəciklərinin işıq şüası və cismlə qarşılıqlı
təsirinin öyrənilməsi, ölçülməsi və
hesablanması, kvant optikası sahəsinə aid olan
elmi işləri və məqalələrinə görə layiq
görülüblər. Alimlər bir-birlərindən xəbərsiz
ayrı-ayrı hissəciklərin kvant-mexaniki
xassələrini saxlamaqla onların ölçülməsi və
manipulyasiyası üzrə metodları kəşf ediblər. Bu
metodların kəşfi əvvəllər mümkünsüz hesab
edilirdi. Alimlər kvant fizikası üzrə aparılan
eksperimentlərin yeni dövrünün başlanğıcını
qoyublar. İsveç Kral Akademiyası bildirib ki,
alimlərin elmi işləri kvant sistemlərinin
ölçülərini aparmağa və tətbiq etməyə imkan
verib. Adıçəkilən alimlərin tədqiqatları kvant
fizikasına əsaslanan yeni növ super sürətli
kompüterlərin yaradılmasına yol açır. Bu sahədə
aparılmış elmi araşdırmalar atom saatından daha
dəqiq işləyə biləcək kvant saatının yaradılması
və yeni, daha dəqiq vaxt standartlarına keçidin
təmin edilməsinə şərait yaradacaq. Akademiya
həmçinin bildirib ki, alimlərin bu araşdırması
ifrat dəqiq saatın yaradılmasına və vaxtın yeni
standartının müəyyən olunmasına əsas olacaq.
1944-cü ildə ABŞ-ın Viskonsin ştatının Miluoki
şəhərində anadan olmuş Devid Cey Uaynlend
Amerika Milli Standartlar və Texnologiya
İnstitutunda (NIST) çalışır. O, Kolorado Boulder
Universitetinin əməkdaşıdır. 1978-ci ildə ilk
dəfə ionların lazer vasitəsilə soyudulması
texnologiyasını nümayiş etdirib. Onun bu işini
davam etdirən digər alimlər - Uilyams Filipps,
Stiv Çu, Klod Koen-Tanucci, eləcə də Erik
Kornell, Volfqanq Keterle, Karl Viman müvafiq
olaraq 1977 və 2000-ci illərdə Nobel mükafatına
layiq görülüblər.
1944-cü ildə Mərakeşin Kasablanka şəhərində
anadan olmuş Serj Aroş hazırda Fransa
Kollecinin və Paris Ali Normal Məktəbinin
professorudur. Stenford, Harvard
universitetlərində, Massaçusets Texnologiya
İnstitutunda çalışıb. Alim 2009-cu ildə Fransa
Milli Elmi Tədqiqatlar Mərkəzinin qızıl medalını
alıb.
Oktyabrın 10-da İsveç Kral Akademiyası kimya
üzrə 2012-ci il Nobel mükafatına Amerikadan olan
tibb professorları Robert Lefkoviç və Brayan
Kobilkanı layiq görüb. Onlar canlı
hüceyrələrin reseptorlarının (G-protein cütləri
reseptorları) öyrənilməsi sahəsində
tədqiqatlara görə ali mükafata təqdim
olunublar. Nobel mükafatları Komitəsinin
məlumatında qeyd olunur kı, alimlərin apardığı
tədqiqat zülallı G-reseptorların quruluşu və
fəaliyyəti barədə təsəvvür yaratmağa kömək edir.
Mükafatın kimya və biologiyanın çarpazlaşma
sahəsində edilmiş fundamental kəşflərə görə
verildiyi qeyd olunur. Akademiya bildirir ki,
alimlər canlı hüceyrələr daxilində bioloji
siqnalların ötürülməsində iştirak edən universal
molekulların fəaliyyətini tədqiq ediblər.
Alimlərin əldə etdikləri nəticələr bir sıra
ağır xəstəliklərin müalicəsində həlledici
əhəmiyyətə malik olan effektiv dərmanların
işlənib hazırlanmasına kömək edə bilər.
Həmkarları qeyd edirlər ki, Lefkoviç və Kobilka
hüceyrə reseptorlarının tədqiqi sahəsində əsl
inqilab ediblər.
Lefkoviç 1943-cü ildə Nyu-Yorkda anadan olub,
hazırda Şimali Karolina ştatındakı Dyuk
Universitetinin tibb mərkəzində işləyir. Hovar
Hyuz Tibb İnstitutunun professorudur. Onun
həmkarı Kobilka 1955-ci ildə Minnesota ştatında
anadan olub və hazırda Stenford Universitetinin
tibb məktəbində çalışır.
Oktyabrın 11-də İsveç Kral Akademiyasının qərarı
ilə ədəbiyyat sahəsində Nobel mükafatına
Çin yazıçısı Mo Yan layiq görülüb. 57 yaşlı
yazıçının əsərləri bir sıra xarici dillərə
tərcümə olunub. Nobel mükafatları Komitəsindən
verilən məlumata görə, yazıçı öz əsərlərində
"müasir realizmi xalq nağılları, tarix və
müasirliklə" əlaqələndirə bildiyinə görə ali
mükafata layiq görülüb.
Laureatların mükafatlandırılması mərasimi
ənənəyə uyğun olaraq 2012-ci il dekabrın 10-da
Alfred Nobelin anım günündə keçiriləcək.
Laureatlara mükafatın təsisçisinin əksi təsvir
olunmuş qızıl medal, diplom və 8 milyon İsveç
kronu və ya 1,2 milyon ABŞ dolları məbləğində
pul mükafatı veriləcək. Qeyd edək ki, mükafatlar
1895-ci ildə Stokholmda Alfred Nobelin
vəsiyyətnaməsi ilə qurulan fond tərəfindən təsis
edilib.
Oruc MUSTAFAYEV
|
