|
Ali təhsildə aparılan islahatın əsas xətti - yeni
maliyyələşmə mexanizmi
 Müasir
dövrdə dünyada baş verən qloballaşma prosesi tədricən
sosial həyatın bütün sferalarına, o cümlədən təhsil
sferasına da sirayət edir. Beləliklə, iqtisadiyyatın və
biznesin qloballaşması və beynəlmiləlləşməsi
proseslərinin sürətli inkişafı ali təhsilin qarşısında
qlobal bazarın dəyişən şərtlərinə və tələblərinə cavab
verən daha peşəkar kadrların hazırlanması kimi yeni
məqsədlər qoyur. Bu baxımdan ölkəmizdə son dövrlərdə
təhsil sahəsində, eləcə də ali təhsildə həyata keçirilən
nəticəyönümlü islahat proqramları böyük əhəmiyyət kəsb
edir. Qeyd etməliyik ki, ali təhsildə hazırda aparılan
islahatların əsas istiqamətləri Azərbaycan Respublikası
Prezidentinin 2009-cu il 22 may tarixli 295 nömrəli
sərəncamı ilə təsdiq olunmuş "2009-2013-cü illərdə
Azərbaycan Respublikasının ali təhsil sistemində
islahatlar üzrə Dövlət Proqramı"na əsasən müəyyən edilir
və həyata keçirilir. Sözügedən Dövlət Proqramının əsas
məqsədi ölkənin ali təhsilinin dünya təhsil sisteminə
inteqrasiyası, onun məzmununun Boloniya prosesinin
prinsiplərinə uyğun qurulması, ali təhsilin
rəqabətqabiliyyətliliyinin təmin edilməsi, ölkə
iqtisadiyyatının inkişaf tələblərinə uyğun ali təhsilli
kadrlara tələbatın ödənilməsi, əhalinin ali təhsil almaq
imkanlarının təmin edilməsi üçün iqtisadi və sosial
baxımdan səmərəli ali təhsil sisteminin
formalaşdırılmasıdır.
Aparılan uğurlu islahatların nəticəsində artıq bu gün
Azərbaycanın ali təhsil sistemi Avropa ali təhsil
məkanına inteqrasiya istiqamətində inkişaf edir.
Dünya təcrübəsi göstərir ki, ali təhsildə keyfiyyətin
əldə olunması, effektiv idarəetmənin və ayrılan
vəsaitlərdən səmərəli istifadənin təmin edilməsi üçün ən
vacib amillərdən biri də ali təhsilin
maliyyələşdirilməsində yeni və mütərəqqi mexanizmlərin
tətbiq olunmasıdır.
Bu baxımdan ölkə Prezidentinin "Ali təhsil
müəssisələrində yeni maliyyələşmə mexanizminin tətbiq
edilməsi barədə" 10 fevral 2010-cu il tarixli Fərmanının
icrası çərçivəsində görülən tədbirlər ali təhsildə
aparılan islahatların əsas hərəkətverici qüvvəsi hesab
olunmalıdır. Belə ki, qeyd olunan Fərmana əsasən
2010-2011-ci tədris ilindən Azərbaycan Respublikası
ərazisində fəaliyyət göstərən ali təhsil müəssisələrində
dövlət büdcəsinin vəsaiti hesabına maliyyələşdirmənin
dövlət sifarişi əsasında adambaşına maliyyələşdirmə
prinsipi əsasında həyata keçirilməsinə başlanılmışdır.
Ali təhsildə yeni maliyyələşmə mexanizminin tətbiqi ilə
bağlı görülən işlər
Ali təhsildə yeni maliyyələşmə mexanizminin tətbiqi ilə
bağlı ötən dövr ərzində, yəni 2010, 2011 və 2012-ci
illərdə görülən işləri qısaca olaraq aşağıdakı kimi
təsvir etmək olar:
2010-cu il ərzində görülən işlər və nəticələr
Ölkə Prezidentinin "Ali təhsil müəssisələrində yeni
maliyyələşmə mexanizminin tətbiq edilməsi barədə" 10
fevral 2010-cu il tarixli Fərmanının icrası
istiqamətində Təhsil, Maliyyə və İqtisadi İnkişaf
nazirliklərinin müvafiq əməkdaşları ilə birlikdə
müzakirələr aparılmış, yeni maliyyələşmə mexanizminin
tətbiqi ilə bağlı normativ sənədlər hazırlanmışdır. Belə
ki, bununla əlaqədar olaraq Azərbaycan Respublikası
Nazirlər Kabinetinin "Ali təhsil müəssisələrində yeni
maliyyələşmə mexanizminin tətbiq edilməsi haqqında"
25 iyun 2010-cu il tarixli 120 nömrəli Qərarı qəbul
olunmuş, ayrı-ayrı ixtisaslar üzrə dövlət sifarişi ilə
ali təhsil müəssisələrinin bakalavriat və magistratura
səviyyəsində hər bir təhsilalana düşən təhsil
xərclərinin miqdarı müəyyənləşdirilmişdir. Bu qərara
əsasən, həmçinin "Azərbaycan Respublikasında ali təhsil
müəssisələrində yeni maliyyələşmə mexanizminin tətbiqi
ilə bağlı dövlət sifarişi ilə ali təhsil müəssisələrinin
bakalavriat və magistratura səviyyələrində kadr
hazırlığının maliyyələşdirilməsi Qaydalar"ı təsdiq
edilmişdir.
2010/2011-ci tədris ilində dövlət və özəl ali təhsil
müəssisələrində dövlət büdcəsinin vəsaiti hesabına
maliyyələşdirmə dövlət sifarişi əsasında həyata
keçirilmiş və ölkədə fəaliyyət göstərən 51 ali təhsil
müəssisəsindən 35-i (27 dövlət, 8 özəl) dövlət
sifarişinin yerinə yetirilməsində iştirak etmiş, 16-sı
isə iştirak etməmişdir.
2010/2011-ci tədris ilində ali təhsilin bakalavriat
səviyyəsinə dövlət sifarişi üzrə qəbul planı 10529 nəfər
olmuş, dövlət sifarişi üzrə müvafiq ixtisaslara faktiki
qəbul isə 9788 nəfər təşkil etmişdir. Nəticədə dövlət
sifarişi 741 nəfər kəsirlə yerinə yetirilmişdir.
Magistratura səviyyəsinə dövlət sifarişi üzrə təsdiq
edilmiş qəbul planı isə 2070 nəfər olduğu halda, dövlət
sifarişi üzrə müvafiq ixtisaslara faktiki qəbul 1125
nəfər təşkil etmiş və nəticədə ali təhsilin bu səviyyəsi
üzrə dövlət sifarişi 945 nəfər kəsirlə yerinə
yetirilmişdir.
Dövlət sifarişi üzrə kadr hazırlığının dövlət
büdcəsindən maliyyələşdirilməsinə başlanılması üçün, ilk
növbədə, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin
"Ali təhsil müəssisələrində yeni maliyyələşmə
mexanizminin tətbiq edilməsi haqqında" 25 iyun 2010-cu
il tarixli 120 nömrəli Qərarına əsasən dövlət
sifarişinin yerinə yetirilməsində iştirak edən ali
məktəblərlə Təhsil Nazirliyi, həmçinin ali məktəblərlə
tələbələr arasında müvafiq müqavilələr bağlanılmışdır.
2010/2011-ci tədris ilində dövlət sifarişi üzrə ali
təhsil müəssisələrinin I kurs bakalavriat və
magistratura səviyyələrinə qəbul olmuş tələbələrin
təhsili ilə bağlı xərclərin maliyyələşdirilməsi üçün
respublika Maliyyə Nazirliyi tərəfindən ayrı-ayrı ali
məktəblər üzrə təsdiq edilmiş müvafiq bölgüyə əsasən
Təhsil Nazirliyinə 2010-cu ilin sentyabr-dekabr ayları
üzrə ayrılan 6081933 manat məbləğində vəsait müvafiq
qaydada ali təhsil müəssisələrinin hesabına köçürülmüş
və həmin ali təhsil müəssisələrinə bu vəsaitin səmərəli
və təyinatı üzrə xərclənməsi barədə tapşırıqlar
verilmişdir.
Eyni zamanda dövlət sifarişi üzrə kadr hazırlığının
yerinə yetirilməsi ilə bağlı ayrılan büdcə vəsaitlərinin
ali məktəblər tərəfindən təyinatı üzrə səmərəli
xərclənməsi, mövcud resurslardan daha rasional
istifadənin təmin edilməsi, qarşıya çıxan problemlərin
aradan qaldırılması ilə bağlı təkliflərin müzakirə
edilməsi və s. ilə əlaqədar 2010-cu ildə vaxtaşırı ali
məktəb rəhbərləri və baş mühasiblərinin iştirakı ilə
aşağıdakı müvafiq kollegiya və müşavirələr
keçirilmişdir.
*
17 iyun 2010-cu il tarixdə "Maliyyələşdirmə mexanizminin
tətbiqi ilə bağlı ölkə başçısının müvafiq Fərmanının
icrası vəziyyəti, bununla əlaqədar qüvvəyə minəcək yeni
qaydalar, mövcud problemlər, qarşıya çıxa biləcək
risklər, həmçinin bu problemlərin həlli və risklərin
aradan qaldırılması yolları barədə təkliflər" mövzusunda
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Təhsil
üzrə komissiyanın sədri, Prezident Administrasiyasının
rəhbəri Ramiz Mehdiyevin rəhbərliyi və təhsil, maliyyə
və iqtisadi inkişaf nazirlərinin, həmçinin ali məktəb
rəhbərlərinin iştirakı ilə geniş müşavirə;
*
22 oktyabr 2010-cu il tarixdə Təhsil Nazirliyində
təhsil, maliyyə, iqtisadi inkişaf nazirlərinin, Tələbə
Qəbulu üzrə Dövlət Komissiyasının sədrinin, respublika
Nazirlər Kabinetinin şöbə müdirinin, ali məktəb
rektorlarının iştirakı ilə "Ali təhsildə yeni
maliyyələşmə mexanizminin tətbiqi ilə bağlı mövcud
vəziyyət, təkliflər və qarşıda duran vəzifələr" haqqında
kollegiya iclası;
*
03 dekabr 2010-cu il tarixdə Təhsil Nazirliyində Maliyyə
Nazirliyinin məsul əməkdaşının iştirakı ilə "Ali təhsil
müəssisələrində yeni maliyyələşmə mexanizminin tətbiqi,
qarşıya çıxan problemlər, onların həlli yolları və
təkliflər" mövzusunda ali məktəblərin baş mühasiblərinin
seminar-müşavirəsi.
Yuxarıda göstərilən tədbirlərdə aparılan müzakirələrin
və Maliyyə Nazirliyi ilə aparılmış danışıqların nəticəsi
olaraq 2010/2011-ci tədris ilində dövlət sifarişi üzrə
kadr hazırlığının yerinə yetirilməsi üçün 2010-cu ilin
sentyabr-dekabr ayları üzrə dövlət ali təhsil
müəssisələrinə ayrılmış vəsait Maliyyə Nazirliyinin
müvafiq əmrinə əsasən 2010-cu ilin sonunda dövlət
büdcəsinə silinməmiş və növbəti ilə keçirilmişdir.
2011-ci il ərzində görülən işlər və nəticələr
2011/2012-ci tədris ilində dövlət və özəl ali təhsil
müəssisələrində dövlət büdcəsinin vəsaiti hesabına
maliyyələşdirmə dövlət sifarişi əsasında həyata
keçirilmiş və ölkədə fəaliyyət göstərən 51 ali təhsil
müəssisəsindən 34-ü (27 dövlət, 7 özəl) dövlət
sifarişinin yerinə yetirilməsində iştirak etmiş, 17-si
isə iştirak etməmişdir.
2011/2012-ci tədris ilində ali təhsilin bakalavriat
səviyyəsinə dövlət sifarişi üzrə qəbul planı 10816 nəfər
olmuş, dövlət sifarişi üzrə müvafiq ixtisaslara faktiki
qəbul isə 9656 nəfər təşkil etmişdir. Nəticədə dövlət
sifarişi 1160 nəfər kəsrlə yerinə yetirilmişdir.
Magistratura səviyyəsinə dövlət sifarişi üzrə təsdiq
edilmiş qəbul planı isə 2378 nəfər olduğu halda, dövlət
sifarişi üzrə müvafiq ixtisaslara faktiki qəbul 1473
nəfər təşkil etmiş və nəticədə ali təhsilin bu səviyyəsi
üzrə dövlət sifarişi 905 nəfər kəsirlə yerinə
yetirilmişdir.
2010/2011-ci və 2011/2012-ci tədris illərində dövlət
sifarişi üzrə ali təhsil müəssisələrinin bakalavriat və
magistratura səviyyələrinə qəbul olmuş tələbələrin
təhsili ilə bağlı xərclərin maliyyələşdirilməsi üçün
Maliyyə Nazirliyi tərəfindən ayrı-ayrı ali məktəblər
üzrə təsdiq edilmiş müvafiq bölgüyə əsasən Təhsil
Nazirliyinə 2011-ci büdcə ili üzrə ayrılan 24574033
manat məbləğində vəsait müvafiq qaydada ali təhsil
müəssisələrinin hesabına köçürülmüşdür.
10 mart 2011-ci il tarixdə Təhsil Nazirliyində təhsil,
maliyyə nazirlərinin rəhbərliyi və ali məktəblərin
rektorlarının iştirakı ilə "Ali təhsildə yeni
maliyyələşmə mexanizminin tətbiqi ilə bağlı mövcud
vəziyyət, ilkin nəticələr və təkliflər" mövzusunda geniş
müşavirə keçirilmiş və müşavirədə Təhsil Nazirliyinin
aşağıdakı təklifləri müzakirə edilmişdir:
1. Dövlət sifarişi üzrə hər bir təhsilalana düşən
xərclərin miqdarına yenidən baxılması və bu məbləğlərin
artırılması;
2. Oxşar və eynitipli ixtisaslar üzrə bir təhsilalana
düşən təhsil xərclərinin miqdarı yenidən baxılaraq
uyğunlaşdırılması;
3. Dövlət sifarişi üzrə bir təhsilalana düşən təhsil
xərclərinin miqdarının vaxtaşırı indeksasiyasının
aparılması;
4. Dövlət əhəmiyyətli ixtisaslara dövlət sifarişi ilə
qəbulla bağlı müsabiqə ballarının fərdi qaydada
müəyyənləşdirilməsi;
5. Ali məktəblərin bəzi ixtisaslarına olan
inhisarçılığın aradan qaldırılması ilə bağlı tədbirlərin
görülməsi;
6. Dövlət sifarişi üzrə müsabiqə ballarının ixtisas
qrupları üzrə deyil, eyniyönümlü ixtisaslar üzrə
müəyyənləşdirilməsi (məsələn, kənd təsərrüfatı,
texnologiya, neft, aviasiya və s.);
7. Ali məktəblərin ayrı-ayrı ixtisaslarına ödənişli
əsaslarla qəbul üzrə təhsil haqlarının həmin ixtisasa
dövlət sifarişi üzrə müəyyənləşdirilmiş təhsil
xərclərinin miqdarının 60%-indən az olmayaraq
müəyyənləşdirilməsi;
8. Tələbə statusu qazanmış şəxslərə güzəştli təhsil
kreditlərinin verilməsi ilə bağlı müvafiq Qanunun qəbul
edilməsi;
9. Büdcədənkənar vəsaitlər üzrə gəlir və xərclər
smetalarının təsdiq edilməsi, il ərzində büdcədənkənar
vəsaitlər üzrə gəlir və xərclərin dürüstləşdirilməsi
prosedurlarının sadələşdirilməsi, bu səlahiyyətlərin ali
məktəblərə verilməsi;
10. İlin sonunda büdcədənkənar vəsaitlər üzrə gəlirlərin
dövlət büdcəsinə silinməməsi və bu vəsaitin növbəti ilə
keçirilməsi;
11. Dövlət ali təhsil müəssisələrinə tələbə qəbulunun
planlaşdırılması və tələbələrin yerləşdirilməsi zamanı
dövlət sifarişi üzrə və ödənişli əsaslarla təhsil alan
tələbələrin sayı arasında mütənasibliyin yaradılması
qaydalarının hazırlanması;
12. Dövlət ali təhsil müəssisələrində ödənişli
əsaslarla təhsil alan və ödənişdən azad edilən məcburi
köçkün statuslu tələbələrin təhsili ilə bağlı xərclərin
dövlət büdcəsinin vəsaiti hesabına kompensasiya
olunması.
Qeyd olunan təkliflər ali təhsil müəssisələrində yeni
maliyyələşmə mexanizminin tətbiqi ilə bağlı yaranmış
problemlərin aradan qaldırılması məqsədi ilə Təhsil
Nazirliyi tərəfindən irəli sürülmüş və artıq 2011-ci
ildən bu təkliflərin reallaşdırılmasına başlanılmışdır.
Belə ki, 2011/2012-ci tədris ili üçün ali təhsil
müəssisələrinə tələbə qəbulunun proqnoz layihəsi
hazırlanarkən müvafiq dövlət ali təhsil müəssisələrinin
təkliflərinə əsasən ayrı-ayrı ixtisaslar üzrə dövlət
sifarişi üzrə müəyyənləşdirilmiş təhsil xərclərinin
məbləği ilə həmin ixtisaslarda ödənişli əsaslarla kadr
hazırlığı üçün müəyyənləşdirilmiş təhsil haqları
məbləği arasında uyğunsuzluq aradan qaldırılmış və ali
təhsil müəssisələrinin ayrı-ayrı ixtisaslarına ödənişli
əsaslarla qəbul üzrə təhsil haqlarının məbləği orta
hesabla həmin ixtisasa dövlət sifarişi üzrə
müəyyənləşdirilmiş təhsil xərclərinin miqdarının
60%-indən az olmayaraq müəyyənləşdirilmişdir.
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin "Azərbaycan
Respublikasının dövlət ali təhsil müəssisələrində
ödənişli əsaslarla təhsil alan məcburi köçkünlərin
təhsil xərclərinin ödənilməsi haqqında" 2011-ci il 14
sentyabr tarixli 1722 nömrəli sərəncamına əsasən
2011/2012-ci tədris ilindən etibarən dövlət ali təhsil
müəssisələrinin bakalavriat və magistratura təhsil
səviyyələrinə yeni qəbul olunmuş və ödənişli əsaslarla
təhsil alan məcburi köçkün statusu olan Azərbaycan
Respublikası vətəndaşlarının təhsil müddəti ərzində
təhsil haqqı məbləğlərinin Azərbaycan Respublikası
Nazirlər Kabinetinin 2010-cu il 25 iyun tarixli 120
nömrəli qərarı ilə təsdiq edilmiş təhsil xərcləri
miqdarında dövlət büdcəsinin vəsaiti hesabına
ödənilməsinə başlanılmışdır.
Bununla əlaqədar olaraq dövlət ali təhsil müəssisələrinə
2011/2012-ci tədris ilində ödənişli əsaslarla qəbul
olmuş və təhsil haqqının ödənişindən azad edilən məcburi
köçkün statuslu tələbələr barədə tələb olunan müvafiq
məlumatlar Təhsil Nazirliyi tərəfindən toplanılaraq
ümumiləşdirilmiş və Maliyyə Nazirliyinə təqdim
olunmuşdur. Öz növbəsində, məcburi köçkün statuslu
tələbələr barədə təqdim olunmuş məlumatlar əsasında
Maliyyə Nazirliyi tərəfindən müvafiq ali təhsil
müəssisələri üzrə Təhsil Nazirliyinə ayrılmış vəsait
həmin ali təhsil müəssisələrinin hesabına köçürülmüşdür.
2011-ci ildə ali təhsildə yeni maliyyəşmə mexanizminin
tətbiqi ilə bağlı əldə olunan əsas nəticələrdən biri də
dövlət ali təhsil müəssisələrinin hesabında olan
vəsaitlərin ilin sonunda büdcəyə silinməməsi olmuşdur.
Belə ki, 2011-ci ilin sonunda Maliyyə Nazirliyinin
müvafiq əmrinə əsasən dövlət ali təhsil müəssisələrinin
hesablarında olan bütün büdcə və büdcədənkənar vəsaitlər
dövlət büdcəsinə silinməmiş və növbəti ilə
keçirilmişdir.
2012-ci ilin 8 ayı ərzində görülən işlər və nəticələr
2012-ci ildən başlayaraq büdcədənkənar vəsaitlərin idarə
olunması və xərclənməsi ilə bağlı dövlət ali təhsil
müəssisələri üçün mövcud olan bütün məhdudiyyətlər
aradan qaldırılmış və bununla əlaqədar demək olar ki,
bütün səlahiyyətlər ali təhsil müəssisələrinə
verilmişdir. Belə ki, hazırda dövlət ali təhsil
müəssisələri əldə etdikləri büdcədənkənar vəsaitlərin
xərc istiqamətlərini Təhsil Nazirliyi ilə
razılaşdırmaqla sərbəst müəyyən edir və bu vəsaitlərin
xərclənməsini müstəqil surətdə həyata keçirirlər.
İlin əvvəlində "Azərbaycan Respublikasının dövlət ali
təhsil müəssisələrində ödənişli əsaslarla təhsil alan
məcburi köçkünlərin təhsil xərclərinin ödənilməsi
haqqında" 2011-ci il 14 sentyabr tarixli 1722 nömrəli
sərəncamın icrası ilə əlaqədar Azərbaycan Respublikası
Nazirlər Kabinetinin "Azərbaycan Respublikasının dövlət
ali təhsil müəssisələrində ödənişli əsaslarla təhsil
alan məcburi köçkünlərin təhsil xərclərinin ödənilməsi
ilə bağlı bəzi məsələlər barədə" Qərarı olmuş və bu
Qərara əsasən aşağıdakı müqavilələr təsdiq edilimişdir:
- Dövlət ali təhsil müəssisələrində ödənişli əsaslarla
təhsil alan məcburi köçkünlərlə onlara təhsil xidmətləri
göstərən dövlət ali təhsil müəssisəsi arasında yaranan
münasibətlərə dair "Dövlət ali təhsil müəssisəsi ilə
ödənişli əsaslarla təhsil alan "Qaçqınların və məcburi
köçkünlərin (ölkə daxilində köçürülmüş şəxslərin)
statusu haqqında" Azərbaycan Respublikasının Qanununa
uyğun olaraq məcburi köçkün statusu olan Azərbaycan
Respublikasının vətəndaşı arasında Nümunəvi Fərdi
Müqavilə";
- Azərbaycan Respublikasının dövlət ali təhsil
müəssisələrində ödənişli əsaslarla təhsil alan məcburi
köçkünlərə təhsil xidmətləri göstərən ali təhsil
müəssisəsi ilə Azərbaycan Respublikasının Təhsil
Nazirliyi arasında yaranan münasibətlərə dair
"Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyi ilə dövlət
ali təhsil müəssisəsi arasında "Qaçqınların və məcburi
köçkünlərin (ölkə daxilində köçürülmüş şəxslərin)
statusu haqqında" statusu olan və ödənişli əsaslarla
dövlət ali təhsil müəssisəsində təhsil alan şəxslərə
göstərilən təhsil xidmətlərinin dəyərinin dövlət
büdcəsinin vəsaiti hesabına ödənilməsi barədə Nümunəvi
Çərçivə Müqaviləsi".
Eyni zamanda, qeyd olunan Qərara əsasən Azərbaycan
Respublikasının Təhsil Nazirliyinə, Azərbaycan
Respublikasının Qaçqınların və Məcburi Köçkünlərin
İşləri üzrə Dövlət Komitəsinə, Azərbaycan
Respublikasının Tələbə Qəbulu üzrə Dövlət Komissiyasına
və dövlət ali təhsil müəssisələrinin rəhbərlərinə
aidiyyəti üzrə müvafiq tapşırıqlar verilmişdir.
Bununla yanaşı, 2012-ci ilin əvvəllində Təhsil Nazirliyi
tərəfindən dövlət sifarişi üzrə 2010/2011-ci tədris
ilində ali təhsil müəssisələrinə qəbul edilmiş tələbələr
barədə məlumatlar Azərbaycan Respublikası Nazirlər
Kabinetinin "Ali təhsil müəssisələrində yeni
maliyyələşmə mexanizminin tətbiq edilməsi haqqında"
25 iyun 2010-cu il tarixli 120 nömrəli Qərarının
tələblərinə uyğun olaraq dəqiqləşdirilmiş və müvafiq
forma üzrə icmallaşdırılaraq Maliyyə Nazirliyinə təqdim
edilmişdir. Təqdim olunan məlumatlara əsasən
2010/2011-ci tədris ilində ali təhsil müəssisələrinə
qəbul edilmiş tələbələrin təhsil xərclərinin 2012-ci il
ərzində ödənilməsi məqsədilə Təhsil Nazirliyinə müvafiq
vəsait ayrılmışdır.
2011/2012-ci tədris ilindən başlayaraq dövlət sifarişi
əsasında tibb ixtisasları üzrə baza ali təhsili əsasında
həkim-mütəxəssis hazırlığı formalarından biri kimi
rezidenturada kadr hazırlığına başlanılmışdır. Belə
ki, "Təhsil haqqında" Qanunda tibb ixtisasları üzrə
rezidentura təhsili ilə bağlı müddəalar
təsbitlənmişdir. Qeyd etməliyik ki, bir çox inkişaf
etmiş ölkələrdə olduğu kimi, rezidentura təhsilinin
Azərbaycanda tətbiqi əsasən ölkəmizin ali tibb təhsili
sisteminin dünya tibb təhsili məkanına inteqrasiyası,
tibbi təhsilin keyfiyyətinin ümumavropa tibb təhsili
sisteminin prinsiplərinə uyğunlaşdırılması, yüksək
ixtisaslı həkim-mütəxəssislərin hazırlanması, habelə
ölkəmizdə verilmiş tibb təhsili sənədlərinin beynəlxalq
səviyyədə tanınması məqsədini daşıyır. Bununla əlaqədar
Nazirlər Kabinetinin 18 mart 2010-cu il tarixli 50
nömrəli Qərarı ilə "Rezidentura təhsilinin məzmunu və
təşkili qaydaları" təsdiq edilmiş və bu qaydalara
əsasən rezidenturanın təşkili ilə bağlı əsas
istiqamətlər, ixtisaslar üzrə müvafiq təhsil
proqramları, təhsil alanların hazırlıq səviyyəsinə
qoyulan tələblər, rezidenturada təhsil müddəti, baza
təhsil müəssisələri, tədris yükü və "Rezidenturada
həkim-mütəxəssis hazırlığı aparılan həkim ixtisaslarının
siyahısı" müəyyən edilmişdir. Nəticədə 2011/2012-ci
tədris ili üçün dövlət sifarişi ilə rezidenturaya qəbul
planı 300 nəfər müəyyənləşdirilmiş və həmin tədris
ilindən Səhiyyə Nazirliyinin sistemində olan təhsil, elm
müəssisələrində və aparıcı klinikalarda müvafiq
ixtisaslar üzrə kadr hazırlığına başlanılmışdır. Bununla
əlaqədar olaraq Maliyyə Nazirliyinin əmrinə əsasən
Səhiyyə Nazirliyinin sistemi üzrə 10 müəssisədə
rezidenturada kadr hazırlığı ilə bağlı xərclərin
ödənilməsi məqsədilə 2012-ci il üçün Təhsil Nazirliyinə
541728 manat vəsait ayrılmışdır.
Eyni zamanda Maliyyə Nazirliyi ilə aparılan
müzakirələrin nəticəsi olaraq 2011/2012-ci tədris
ilindən ali təhsil müəssisələrində təhsil alan və
Prezident təqaüdünə layiq görülən tələbələrin
təqaüdlərinin müəyyən hissəsinin ödənilməsi üçün cari
ildən müvafiq qaydada əlavə büdcə vəsaitinin ayrılmasına
qərar verilmişdir. Belə ki, hazırda Prezident təqaüdünün
aylıq məbləğinin 150 manat, dövlət sifarişi üzrə bir
tələbəyə düşən illik təhsil xərclərinin məbləğinin isə
orta hesabla 1700 manat olduğunu nəzərə alsaq, bu
təqaüdün ödənilməsinin müvafiq ali təhsil
müəssisələrində hansı maliyyə çətinliklərini yaratdığını
aydın görmək olar. Bu səbəbdən yuxarıda qeyd olunduğu
kimi, tələbələrə ödənilən Prezident təqaüdünün müəyyən
hissəsinin (bir tələbəyə aylıq 81,6 manat olmaqla)
ödənilməsi məqsədilə dövlət büdcəsindən əlavə vəsaitin
ayrılması qərara alınmış və bu məqsədlə 2011/2012-ci
tədris ilində müvafiq ali təhsil müəssisələrinə qəbul
olmuş və Prezident təqaüdü alan 100 tələbə üçün 2012-ci
ildə Təhsil Nazirliyinə 97920 manat vəsait ayrılmışdır.
Yeni mexanizmin tətbiqi ilə bağlı ali məktəblərin
qarşısında duran vəzifələr
Yuxarıda qeyd olunanlardan göründüyü kimi, ali təhsildə
yeni maliyyələşmə mexaniziminin tətbiqi nəticəsində
dövlət ali təhsil müəssisələrinin maliyyə muxtariyyəti
xeyli artmış və bu istiqamətdə bir çox müsbət nəticələr
əldə olunmuşdur.
Eyni zamanda qeyd etməliyik ki, yeni maliyyələşmə
mexaniziminin tətbiqi bir sıra aspektlər üzrə, o
cümlədən təhsilin keyfiyyətinin yüksəldilməsi
baxımından ali təhsil müəssisələrindən daha
məsuliyyətli olmağı tələb edir. Belə ki, son 2 ildə
aparılan tələbə qəbulu nəticəsində bir sıra dövlət ali
təhsil müəssisələri demək olar ki, dövlət sifarişli
yerlər üzrə çox zəif nəticə əldə etmişlər. Qeyd
olunanları sonuncu tədris ili üzrə qəbul nəticələri üzrə
aşağıdakı cədvəldən daha aydın görmək olar:
Təhsil Nazirliyinin tabeliyində olan dövlət ali təhsil
müəssisələrinə 2011/2012-ci tədris ilində bakalavriat və
magistratura səviyyələri üzrə tələbə qəbulunun
nəticələri barədə
MƏLUMAT
Cədvəldən göründüyü kimi, dövlət sifarişi üzrə qəbulun
sayının ümumi qəbulda xüsusi payı müxtəlif ali təhsil
müəssisələri üzrə bir-birindən kəskin fərqlənir. Təbii
ki, dövlət sifarişli yerlər üzrə qəbul olanların sayının
ildən-ilə aşağı düşməsi müvafiq dövlət ali təhsil
müəssisəsinə ayrılan büdcə vəsaitlərinin azalması
deməkdir. Bu da sonda dövlət ali təhsil müəssisəsinin
gələcək fəaliyyətini sual altına qoyur. Bu baxımdan ali
təhsil müəssisələri təhsilin keyfiyyətinin
yüksəldilməsi, eləcə də mövcud resursların daha rasional
istifadəsi ilə bağlı təxirəsalınmaz tədbirlər
görməlidir. Bu kimi tədbirlərə paralel və artıq
kafedraların, fakültələrin bağlanılması, artıq ştatların
ixtisar olunması, lüzumsuz xərclərə yol verilməməsi,
kommunal xərclərə qənaət edilməsi və s. aiddir.
Digər tərəfdən onu da qeyd etməliyik ki, aparılan tələbə
qəbulu nəticəsində dövlət sifarişi üzrə az tələbə əldə
edən dövlət ali təhsil müəssisəsi, əksinə bu saya tərs
mütənasib olaraq ödənişli əsaslarla daha çox tələbə
qəbul edir. Bu da, öz növbəsində, həmin ali təhsil
müəssisəsinin büdcədənkənar vəsaitlərinin xeyli artması
deməkdir. Bu baxımdan büdcədənkənar gəlirlərin, ilk
növbədə, müdafiə olunan xərclərə və prioritet
istiqamətlərə yönəldilməsi zəruridir. Belə ki, aparılan
təhlillər göstərir ki, bir sıra ali məktəblər əldə
etdikləri büdcədənkənar vəsaitləri, eləcə də dövlət
sifarişi üzrə kadr hazırlığının yerinə yetirilməsi ilə
bağlı ayrılmış vəsaiti Təhsil Nazirliyi ilə
razılaşdırmadan, ilk növbədə, müdafiə olunmuş xərc
istiqamətlərinə (işçilərin əməkhaqqı, müavinət,
tələbələrə verilən təqaüdlər və istifadə olunmuş
kommunal xidmət haqlarının dəyəri üzrə ödənişlərə)
deyil, digər istiqamətlərə (ezamiyyə, cari və əsaslı
təmir xərclərinə, inventar və avadanlıqların alınmasına)
yönəldirlər.
Ali təhsildə yeni maliyyələşmə mexanizminin tətbiqi ilə
əlaqədar yaxın gələcəkdə həyata keçirilməsi müzakirə
edilən məsələlər
Qeyd etməliyik ki, ali təhsildə yeni maliyyələşmə
mexanizminin tətbiqi ilə bağlı həm hüquqi bazanın
təkmilləşdirilməsi, həm də digər istiqamətlərdə görülən
işlər Təhsil Nazirliyi ilə Maliyyə Nazirliyi arasında
aparılan uğurlu əməkdaşlığın nəticəsidir. Belə ki, ali
təhsildə yeni maliyyələşmə mexanizminin tətbiqinə
başlanıldığı ilk gündən həyata keçirilən bütün tədbirlər
Maliyyə Nazirliyinin dəstəyi ilə həyata keçirilmiş və
qarşıya çıxan problemlərin aradan qaldırılması ilə bağlı
Təhsil Nazirliyində keçirilən kollegiyalarda,
müşavirələrdə və seminarlarda irəli sürülən təkliflər
sözügedən nazirlik tərəfindən müsbət qarşılanmışdır.
Hazırda Maliyyə Nazirliyi ilə bu istiqamətdə əsasən 2
sənəd layihəsi müzakirə olunur. Bunlardan biri dövlət
sifarişi üzrə hər bir təhsilalana düşən xərclərin
miqdarına yenidən baxılması və bu məbləğlərin
artırılması ilə əlaqədar Azərbaycan Respublikası
Nazirlər Kabinetinin "Ali təhsil müəssisələrində yeni
maliyyələşmə mexanizminin tətbiq edilməsi haqqında"
25 iyun 2010-cu il tarixli 120 nömrəli Qərarında
dəyişikliklərin edilməsi ilə bağlı Maliyyə Nazirliyi
tərəfindən təqdim olunmuş sənəd layihəsidir. Belə ki,
dövlət sifarişi üzrə kadr hazırlığının yerinə
yetirilməsi məqsədilə mövcud normativlərə uyğun ayrılan
vəsait əksər ali məktəblərdə yalnız əməkhaqqı və təqaüd
xərclərinin ödənilməsinə kifayət edir. Bu da dövlət
sifarişi üzrə keyfiyyətli kadr hazırlığının təmin
edilməsi üçün müvafiq maddi-texniki bazanın
yaradılmasına və saxlanılmasına şərait yaratmır. Digər
tərəfdən, dövlət sifarişi üzrə hər bir təhsilalana düşən
xərclərin miqdarı təsdiq olunduqdan sonra, yəni 2010-cu
ilin sentyabrında və 2011-ci ilin dekabr ayında
tələbələrə, doktorantlara ödənilən təqaüdlərin
məbləğləri, eyni zamanda su, kanalizasiya xidmətləri və
kommunal xidmətlərlə bağlı xərclərin dəyəri artmışdır.
Qeyd olunan sənəd layihəsinə əsasən dövlət sifarişi üzrə
hər bir təhsilalana düşən xərclərin miqdarının orta
hesabla 45% artırılması nəzərdə tutulur.
Respublika Maliyyə Nazirliyi ilə hazırda müzakirə olunan
digər məsələ isə dövlət ali təhsil müəssisələrində
işçilərin əməkhaqqı məsələlərini tənzimləyən
normativ-hüquqi sənədlərin ləğv edilməsi ilə bağlı Qərar
layihələri ilə əlaqədardır. Belə ki, bu sənəd
layihələrinə əsasən dövlət ali təhsil müəssisələrində
işçilərin əməkhaqqı məsələlərinin mövcud əmək
qanunvericiliyinin və müvafiq normativ-hüquqi aktların
tələbləri gözlənilməklə həmin ali təhsil müəssisələri
tərəfindən sərbəst şəkildə müəyyənləşdirilməsi nəzərdə
tutulur. Əlbəttə, bu da öz növbəsində, dövlət ali təhsil
müəssisələrinin səlahiyyətlərinin artırılması
istiqamətində növbəti ciddi addım kimi
qiymətləndirilməlidir.
Bir daha qeyd etməliyik ki, dövlət ali təhsil
müəssisələrinin səlahiyyətlərinin artırılması, eyni
zamanda onların bu istiqamətdə məsuliyyətlərini də
artırır. Belə ki, ali məktəblər son nəticədə təhsildə
keyfiyyətin yüksəldilməsinə nail olmaq üçün, öncə qeyd
etdiyimiz kimi, mövcud resurslardan, həmçinin əldə
edilən maliyyə resurslarından daha səmərəli, rasional
şəkildə istifadəni təmin etməlidirlər. Bu baxımdan ali
təhsildə yeni maliyyələşmə mexanizmi ilə əlaqədar tətbiq
olunan yeniliklər ali təhsil müəssisələrindən vaxtında
təxirəsalınmaz tədbirlərin görülməsini tələb edir və
onların qarşısında yeni və həlli vacib vəzifələr qoyur.
Şahrza ƏLİYEV,
Təhsil Nazirliyinin İqtisadiyyat şöbəsinin müdiri,
iqtisad elmləri üzrə fəlsəfə doktoru |
