|
 Ölkəmizdə
istedadlı uşaq və gənclərin aşkara çıxarılmasına xüsusi
diqqət yetirilir və bu istiqamətdə dövlət səviyyəsində
mühüm tədbirlər həyata keçirilir. Aydındır ki,
qabiliyyətli və istedadlı şagirdlərin üzə çıxarılması və
inkişaf etdirilməsində məktəbin, müəllimin üzərinə böyük
məsuliyyət düşür. Bu sahədə gözəl iş təcrübəsi ilə
respublikada tanınan müəllimlərdən biri də Yardımlı
rayonu Alçabulaq kənd tam orta məktəbinin müəllimi,
əməkdar müəllim Heybət Qədirovdur. Əməkdaşımızın onunla
söhbətini oxuculara təqdim edirik.
- Heybət müəllim, istedadlı uşaqların aşkarlanması və
inkişaf etdirilməsi müəllimdən böyük zəhmət tələb edir.
Bu sahədə sizin zəngin təcrübəniz var. Necə oldu ki, siz
istedadlı şagirdləri aşkar etmək və onlarla işləmək
fikrinə düşdünüz?
- Sözlərimə ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin çox
məşhur bir ifadəsi ilə başlamaq istəyirəm: "Ziyalılıq
kütləvi ola bilməz. Alim, şair, bəstəkar, rəssam, yazıçı,
artist - bunlar fitri istedada malik nadir insanlardır".
Bu o deməkdir ki, fitri istedadlar vaxtında aşkarlanmalı,
onlara xüsusi diqqət və qayğı göstərilməlidir. Elə ölkə
başçısının sərəncamı ilə həyata keçirilən "Xüsusi
istedada malik uşaqların (gənclərin) yaradıcılıq
potensialının inkişafı üzrə Dövlət Proqramı (2006-2010-cu
illər)" da bu məqsəddən qaynaqlanıb. Bu gün gənclər
xarici ölkələrin ən nüfuzlu ali məktəblərində təhsil
alır, təhsil müəssisələrində "Kiçik Akademiya"lar
yaradılır və s. Göründüyü kimi, bu uzunmüddətli bir
strategiyadır və gələcək nəsillərin mükəmməl təhsilinə
hesablanmışdır.
37 ildir müəllim işləyirəm. Hər il respublika fənn
olimpiadalarında iştirak etmişəm. 1975-1978-ci illərdə
bilik yarışlarında şagirdlərim III və IV yerləri tuturdu.
Şagirdlərlə çox ciddi məşğul olsam da, nəticələr
sevindirici olmurdu. Çox fikirləşəndən sonra qərara
gəldim ki, bacarıqlı uşaqları aşağı siniflərdən seçərək,
onlarla fərdi iş aparım. Məktəb rəhbərliyinin razılığı
ilə V-VIII sinif şagirdləri olmaqla 80 nəfərin arasından
psixoloji və məntiqi testlərin köməyi ilə əvvəlcə 10,
sonra 4, nəhayət, 1 uşaq seçdim. Həmin uşaq - Zöhrab
İsayev V sinifdə oxuyurdu. Onunla riyaziyyat, fizika və
rus dili fənləri üzrə fərdi iş apardım və onun çox
qabiliyyətli bir uşaq olduğunu aydınlaşdırdım. VI
sinifdə oxuyarkən kimya fənni ilə məşğul olduq. 6 ay
ərzində Zöhrab artıq bu fənn üzrə VIII və IX sinif
proqramlarını mənimsədi. Bundan sonra isə onu respublika
fənn olimpiadalarına hazırlamağa başladım. Yaşı
çatmadığından təhsil şöbəsindən onun olimpiadaya
buraxılmasını xahiş etdim.
IX sinif şagirdləri ilə birlikdə kimya fənni üzrə bilik
yarışında iştirak edən Z.İsayev yaxşı bal topladı. Bu
barədə Təhsil Nazirliyinə məlumat verildi və həmin uşaq
nazirliyə dəvət olundu. Psixoloqlar bu şagirdlə müəyyən
iş apardıqdan sonra onun doğrudan da fitri qabiliyyətə
malik olduğu təsdiqləndi. Məhz bundan sonra VI sinif
şagirdi Z.İsayev olimpiadanın respublika mərhələsinə
buraxıldı və yaxşı nəticə göstərərək III yeri tutdu.
Növbəti tədris ilində keçirilən bilik yarışında isə onun
bacarığı I yerə layiq görüldü. Bu fakt böyük sensasiya
yaratdı.
Həmin o vaxtdan çalışdığım məktəbdə, eləcə də rayonun
ümumtəhsil məktəblərində oxuyan istedadlı şagirdləri
aşkar etmək və onların qabiliyyətlərini daha da inkişaf
etdirmək məqsədilə sistemli iş aparmaq qərarına gəldim.
Yeri gəlmişkən, qeyd edim ki, müəllim işlədiyim bu illər
ərzində dərs dediyim şagirdlər müxtəlif bilik
yarışlarında, müsabiqə və olimpiadalarda həmişə fəal
iştirak ediblər və öz bilikləri ilə fərqlənərək mükafata
layiq yerlərə sahib olublar. Bunun sübutu kimi
şagirdlərimizin 2012-ci ilin fənn olimpiadalarında
qazandıqları uğurları oxucuların diqqətinə çatdırmaq
istərdim. Kimya fənni üzrə bilik yarışının respublika
mərhələsində şəhər 2 nömrəli tam orta məktəbin XI sinif
şagirdi Kamran Cümşüdlü II, Bozayran kənd tam orta
məktəbinin X sinif şagirdi Rakif Həsənli III, Alçabulaq
kənd tam orta məktəbinin VIII sinif şagirdi Nağı
Ağamalıyev IV, Vəlixanlı kənd orta məktəbinin XI sinif
şagirdi Xəyalə Məmmədli isə biologiya fənni üzrə IV yeri
tutmuşlar.
- Heybət müəllim, maraqlıdır ki, siz hələ kimya fənnini
keçməyən şagirdləri bu fənn üzrə bilik yarışlarına
hazırlamısınız. Yəqin ki, iş prosesində çox böyük
çətinliklərlə üzləşmisiniz...
-İş təcrübəmdə müşahidə etmişəm ki, istedad sözünün bir
dağ ağırlığı, bir qranit tutumu var. Axan çaya, qaynayan
çeşməyə də bənzətmək olar bu sözü. Yaşıdlarına nisbətən
istedadlı uşaqla işləmək daha asandır. İstedadın
inkişafına imkan yaradan başlıca amil təbii imkanlardır.
Lakin təbii imkanlar məqsədyönlü və sistemli şəkildə
aparılan təlim-tərbiyə prosesində inkişaf etdirilə bilər.
Saf toxumun cücərməsi üçün münbit torpaq lazım olduğu
kimi istedadlı uşaq üçün də nəzəri hazırlıq və düzgün
istiqamətləndirmə başlıca şərtlərdəndir. Unutmaq olmaz
ki, tez alışan maddə olan benzin oksigensiz mühitdə
yanmır. Deməli, istedadın üzə çıxarılması məktəbsiz və
müəllimsiz mümkün deyil. Uşaq parta arxasında, məktəbdə
formalaşır. Daim müəllimin tərbiyəsi, psixoloqun
müşahidələri altındadır. Hər müəllimin öz fərdi iş
üslubu var. Müəllim öz fəhmi, pedaqoji ustalığı, metodik
bacarığı ilə istedadlı şagirdləri aşkar edib üzə çıxarır.
Təcrübə göstərir ki, məktəbdə keçirilən mədəni-kütləvi
tədbirlər, görüşlər, diskussiyalar, bilik yarışları,
inşa yazı və şeir müsabiqələri istedadlı uşaqların aşkar
edilməsində münbit şərait rolunu oynayır. Güclü məntiq
tələb edən testlər, sınaq imtahanları şagirdin
qabiliyyətini tez büruzə verir. Çünki istedadlı uşağın
özünəməxsus düşüncə tərzi, riyazi təfəkkürü, dərin
müşahidə qabiliyyəti vardır. İstedadlı şagird problemə
başqalarından fərqli aspektdən yanaşır, məsələnin
həllində çətin variant axtarır. Sərgidəki tabloda nazik
budağın üstündə oturmuş qartal təsvir olunub. Rəsm əsəri
hamıda xoş duyğular oyadır. İstedadlı uşaq isə belə
fikirləşir: "İri qartal nazik budağa qonub, ancaq budaq
əyilməyib". Bax, əsl istedad budur!
- İşlədiyiniz müddətdə xüsusi istedada malik uşaqlarla
qarşılaşmağınız təbiidir...
- Pedaqoji fəaliyyətim dövründə 1066 nəfər şagirdin ali
məktəbə hazırlanmasında xüsusi əməyim olub. Onların
arasında fitri istedadlı uşaqlar da olub. Bu uşaqlar
üçün redaksiyada görüşlər keçirmiş, təhsil şöbəsində
"dəyirmi masa"lar təşkil etmiş, respublika və
beynəlxalq olimpiadalara hazırlamışam və onlar mənim
ümudlərimi həmişə doğruldublar. Bu gün alim kimi
müxtəlif sahələrdə çalışan Nasim Abışov, İqrar Nəzərov,
Elşən Sultanov, Şahin Rzayev, Tahir Hüseynov, Eşqin
İsmayılov, Leyla Əliyeva, Gülər Şabiyeva, Elvin İbadov,
Günel Ələbbasova, Elnur Hüseynov, Nəzər Nəzərov, Xanış
Təmrazov və başqalarının adını iftixarla çəkirəm.
Nasim Abışov olimpiadada I yeri tutaraq BDU-nun kimya
fakültəsinə imtahansız qəbul olunmuşdu. Hazırda o,
doktorluq dissertasiyası üzərində çalışır.
Zöhrab İsayev məktəblilərin fənn olimpiadalarında kimya
fənni üzrə I yeri tutduğuna və proqramı vaxtından qabaq
mənimsədiyinə görə təhsil nazirinin əmri ilə VIII
sinifdən X sinfə keçirilmişdi.
Təmrazovlar ailəsinin Alçabulaq kənd tam orta məktəbinin
yetirmələri olan 4 üzvü kimya elmi üzrə alimlik dərəcəsi
almışdır. Şahin Rzayev bu gün respublikada tanınmış
uroloq-cərrahlardandır. İqrar Nəzərov alimdir və öz elmi
axtarışlarını davam etdirir. Onlarla məzun Bakı,
Sumqayıt və Gəncə şəhərlərinin ən qabaqcıl təhsil
müəssisələrində kimya müəllimi işləyir.
- Sizcə, istedadlı uşaqların aşkar edilməsi, onların
inkişaf etdirilməsi istiqamətində hansı mühüm işlərin
görülməsi, nə kimi tədbirlərin həyata keçirilməsi
zəruridir?
- Bu gün Azərbaycan təhsili dünya təhsil sisteminə
inteqrasiya edir. Hazırda ölkəmizdə xüsusi istedada
malik uşaqların yaradıcılıq potensialının inkişaf
etdirilməsi məqsədilə sistemli iş aparılır.
Respublikamızda liseylər, gimnaziyalar, təmayüllü
məktəblər yaradılıb, təmayüllü siniflər təşkil olunub.
Bundan əlavə, fənn kurikulumları, müasir dərsliklər,
test bankları, məntiq kursları, intellektual oyunlar,
inşa müsabiqələri, fənn olimpiadaları və s. də istedadlı
uşaqların inkişaf etdirilməsində xüsusi rol oynayır. Ən
vacibi odur ki, istedadlar üzə çıxarılır,
rəğbətləndirilir və inkişaf etdirilir. Onlara xüsusi
qayğı göstərilir.
İstedadlı uşaqları inkişaf etdirmək üçün alimlərimiz
çoxlu vəsaitlər, didaktik materiallar hazırlamışlar.
Hazırda orta məktəblərdə, kurslarda istedadlı uşaqları
inkişaf etdirmək üçün geniş imkanlar mövcud olsa da,
yenə də ən başlıcası müəllim əməyi, müəllim
yaradıcılığıdır. Bilikli, metodik, psixoloji hazırlığı
və pedaqoji ustalığı ilə fərqlənən müəllimlər
istedadları vaxtında üzə çıxarır və inkişaf etdirir.
İnsafən belə novator müəllimlərimiz çoxdur.
- Heybət müəllim, bu istiqamətdə çoxillik, zəngin
təcrübəniz elmi-metodik yaradıcılığınızda öz əksini necə
tapıb?
- Yaxşı bilirik ki, kainatı Tanrı idarə edir. Dünyanı
isə onun xüsusi istedad bəxş etdiyi insanlar. Tarix bizə
göstərir ki, belə insanlar Allahın yer üzərinə bir
töhfəsidir. Bu töhfələr hesabına elm və texnika inkişaf
edir, insanlar dünən ağıla gəlməyən şeyləri bu gün bir
reallığa çevirə bilirlər. Mən də istedadlı şagirdlərin
düzgün istiqamətləndirilməsi məqsədi ilə ölkə
mətbuatında bir sıra yazılar dərc etdirmişəm. Yerli
qəzetdə "İstedadlar dəyirmi stol arxasında" (Redaksiyada
istedadlarla görüş), "Qabiliyyətli və istedadlı
uşaqların psixoloji cəhətdən araşdırılması", "Azərbaycan
müəllimi" qəzetində "İstedadları aşkara çıxararkən",
"Qabiliyyətli və istedadlı uşaqların aşkar edilməsi və
onlarla işin təşkili", "Azərbaycan məktəbi" jurnalında
"İstedadlı şagirdlərin seçilməsi və onların fərdi
keyfiyyətlərinin aşkar edilməsi təcrübəsindən",
"Qabiliyyətli uşaqlarla işin təşkili" kimi onlarla
məqalə və müsahibələr dərc etdirmişəm.
1998-ci ildə Təhsil Nazirliyinin xətti ilə "Kimyanın
tədrisində istedadlı şagirdlərin aşkar edilməsi və
onlarla aparılacaq işin təşkili formaları" adlı metodik
vəsait nəşr etdirmişəm. Bundan sonrakı yazılarımda da bu
məsələyə toxunacağam. Çünki istedadlı şagirdlər
gələcəyimiz, intellektual sərvətimizdir.
Hicran ƏKBƏROVA |
