|
 Dünya
elminin möhtəşəm simalarından biri olmuş görkəmli fizik
Albert Eynşteyn yazırdı: "Bəşəriyyətin gələcəyi elmi-tərəqqinin
sabahından bir o qədər asılı deyil, insani əxlaqın və
mənəviyyatın sabahkı mənzərəsindən asılıdır". İnsan
övladı ağlın və kamalın gücü ilə əldə etdiyi mənəvi
sərvətləri, bəşəri ideyaları qabarıq şəkildə
gerçəkləşdirib, ictimai fikrə, mənəvi iqlimə nəvaziş
göstərib, onun qayğısına qalarsa insan fenomeni,
cəmiyyət faktoru da yüksək və orijinal tərəqqi yoluna
düşmüş olar. Təqdim olunan bu mülahizələr üzərində
düşünərkən, cəmiyyətin inkişafı yolunda, elm və
mədəniyyət işığında fədakarlıq nümunəsi göstərən, söz və
əməl etiqadında həmişə münəvvər görünən, həyatını milli
və ümumbəşəri məqsədlər yolunda şam kimi əridən mətin
insanlar yada düşür. Bir daha onların şəxsiyyətinə,
mənəviyyatına, fəlsəfi-humanist ideyalarına möcüzə
kredosu kimi baxır, sənət və ömür-gün yollarındakı
vüsətli inkişafa yüksək dəyər verir, idrak və ağıl
mülkündən süzülüb gələn müdrik, aforistik deyimlərinə,
əldə etdikləri elmi nailiyyətlərə görə onları dahi
adlandıranlara təkrarən haqq qazandırmalı olursan.
Doğma vətənimiz Azərbaycanda da belə nadir keyfiyyətlərə
qadir olan şəxsiyyətlər çoxdur.
85 illik mənalı ömrünün altmış ilini elmə, xalqının
maariflənməsinə həsr edən, pedaqogika elminin
korifeylərindən biri, öz dəyərli əsərləri ilə ölkəmizdə
və xaricdə yüksək nüfuz qazanan, milli və bəşəri
ideyaları ilə pedaqoji fikir tariximizi zənginləşdirən,
ictimai-siyasi, sosial-mədəni və ideya-əxlaqi
mühitimizin aparıcı ziyalılarından olan, xalqını,
vətənini dərin məhəbbətlə sevən, neçə-neçə nəsillərə
maarifləndirici çıraq tutan, nümunəvi övladlar ərsəyə
gətirən Prezident təqaüdçüsü, əməkdar elm xadimi,
pedaqoji elmlər doktoru, professor, Azərbaycan Dillər
Universitetinin pedaqogika kafedrasının müdiri Nurəddin
Mustafa oğlu Kazımov da belə bir ömür sahibi kimi
xalqımızın dərin rəğbətini qazanmışdır.
Ömrünün bu müdriklik zirvəsini halal əmək və saf əqidə
ilə fəth edən Nurəddin Kazımovun həyat və fəaliyyəti
haqqında oxuculara dəyər verəcək sonsuz sayda
biblioqrafik məlumatlar vardır. Lakin onun müasir oxucu
üçün maraqlı görünən həyat xronikasının bəzi
səhifələrini xatırlamaq, güman edirik ki, yerinə düşər.
N.Kazımov 1926-cı il aprelin 28-də Gəncə şəhərində
anadan olmuşdur. 1933-cü ildə orada "III İnternasional"
adına orta ümumtəhsil məktəbinə daxil olmuş və 1943-cü
ildə həmin məktəbi bitirmişdir. 1945-ci ildə Azərbaycan
Dövlət Universiteti tarix fakültəsinin fəlsəfə şöbəsinə
daxil olmuş və təhsilini davam etdirmək üçün 1947-ci
ildə Leninqrad (Sankt -Peterburq) Dövlət Universitetinin
fəlsəfə fakültəsinin III kursuna köçürülərək, oranı
1950-ci ildə yüksək təlim müvəffəqiyyəti ilə bitirmişdir.
1950-1952-ci illərdə Nuxa (Şəki) Müəllimlər İnstitutunun
pedaqogika və psixologiya kafedrasında baş müəllim
vəzifəsində işləmişdir. Onun sonrakı əmək fəaliyyəti
Bakı şəhəri ilə bağlı olmuşdur. Əvvəlcə Bakı Vilayət
Maarif Şöbəsində məktəb inspektoru (1952-ci ilin
sentyabrından 1953-cü ilin mayına qədər), sonra isə
Azərbaycan SSR Maarif Nazirliyində (1953) Ali və orta
pedaqoji təhsil şöbəsində inspektor vəzifələrində
çalışmışdır.
Elmi-pedaqoji fəaliyyətə olan sonsuz marağı onu
Azərbaycan Dövlət Elmi-Tədqiqat Pedaqogika İnstitutunun
(indiki Azərbaycan Respublikasının Təhsil Problemləri
İnstitutu) aspiranturasına gətirmiş, 1953-1956-ci
illərdə burada aspirant ömrü yaşamışdır.
Pedaqoji fəaliyyət, məhsuldar elmi əmək onun həyatının
ayrılmaz hissəsi olduğundan, o, aspirantura təhsilini
başa vurduqdan sonra 1956-1957-ci illərdə yenidən
Azərbaycan SSR Maarif Nazirliyinin Ali və orta pedaqoji
təhsil şöbəsinə inspektor vəzifəsinə dəvət olunmuşdur.
Ali məktəb həyatının rəhbərlik və idarəetmə üslubuna
yaxşı bələd olan Nurəddin Kazımov 1957-ci ildə
M.F.Axundov adına Pedaqoji Rus Dili və Ədəbiyyatı
İnstitutunda baş müəllim, 1957 və 1973-cü illərdə
Azərbaycan Dövlət Elmi-Tədqiqat Pedaqogika İnstitutunda
elmi işlər üzrə direktor müavini, sonra isə direktoru
(1973-1976) olmuşdur.
Onun elmi-istehsalat fəaliyyətinin nəticələri yazmış
olduğu dissertasiyalarda daha bariz şəkildə öz ifadəsini
tapmışdır. Ona 1958-ci ildə "Müqayisə haqqında
K.D.Uşinskinin fikirləri və məktəb təcrübəsi üçün bunun
əhəmiyyəti" mövzusunda dissertasiyasına görə pedaqoji
elmlər namizədi, 1969-cu ildə isə "Məktəbdə müqayisə
üzərində işin nəzəriyyəsi və təcrübəsi" mövzusunda
yazdığı əsərə görə pedaqoji elmlər doktoru elmi
dərəcəsi verilmişdir. 1963-cü ildə professor elmi adına
layiq görülmüşdür.
Professor Nurəddin Kazımovun elmi-pedaqoji fəaliyyətinin
böyük mərhələsi isə ali məktəb həyatı ilə bağlı olmuşdur.
1976-1982-ci illərdə V.İ.Lenin adına APİ-də (indiki
Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti) prorektor
vəzifəsində işləmişdir.
1984-cü ildən isə Azərbaycan Dillər Universitetinin
pedaqogika kafedrasının müdiri kimi öz şərəfli işini
davam etdirir.
Professor Nurəddin Kazımovun həyat salnaməsindən
gətirilən tərcümeyi-hal fraqmentləri bir daha sübut edir
ki, qəlbində paklıq, qurub-yaratmaq şövqü yaşadan İnsan
övladının əbədiyaşar keyfiyyətləri onu həmişə müdrik
saxlayır, ixtiyar çağında da "qocalmağa", "giley-güzar"
etməyə qoymur. Nurəddin müəllimin çoxcəhətli fəaliyyəti
və elmi təfəkkürü, məntiqi düşüncə tərzi, tədris və
idrak bacarığındakı metamorfozalar da təsdiq edir ki, o,
yaradıcılıq yoluna ehtişamlı görünmək üçün yox, real
gerçəklikləri olduğu kimi obyektiv baxım mövqeyindən
dəyərləndirdiyi üçün cəsur və iradəli görünür. O, tədqiq
etdiyi problemə, təhlilini apardığı fakt və hadisələrə
elmi nəzəri, qanunauyğun baxışlar sistemi ilə nəzər
saldığı üçün daima metodik təhkiyələrində, pedaqoji
mühakimələrində, iti zəkalı mükalimələrində sərrast
bilik və bacarıq nümayiş etdirə bilir. Onun mükəmməl və
novator ruhlu konseptual baxışlarında gerçək elmi
metodologiya, real ideya-nəzəri əsaslandırma yozumu çox
qüdrətlidir.
Professor Nurəddin Kazımovun elmi-pedaqoji fəaliyyət
yolu ilə tanış olanlar yaxşı bilirlər ki, o, apardığı
tədqiqatlar sahəsində birmənalı olaraq nüfuzlu alimə
çevrilmiş, pedaqoji problemlər üzrə xeyli sayda yeni
fikir və nəzəriyyələr formalaşdırmışdır. O, xüsusən son
illərdə qələmə aldığı monoqrafik nəşrlərində dinamik və
təşəbbüskar əməl nümayiş etdirərək pedaqoji elm və
təcrübəyə milli pedaqogika prizmasından yanaşmış, ən
böyük uğurlarını tarixi-müqayisəli şərhlərlə sübut
edərək, ənənəvi pedaqogikanın uğursuzluqlarının
səbəblərini tənqidi təhlil əsasında tam ortaya çıxararaq,
öz ideyalarındakı elmi yeniliklərə özü tərəfindən mənəvi
dəstək vermişdir.
Elm və təhsil yolunda fədakar ömür yaşamış professor
Nurəddin Kazımov daim yeni elmi axtarışlar sorağındadır.
Onun düşüncələrinin, həyat prinsiplərinin əsasını
dialektik təfəkkür inkişafı təşkil edir. Onun elmindən
hali olanlar yaxşı bilirlər ki, o, bütün bilik və
erudisiyasını "yaxşı insan", sağlam cəmiyyət ruhunda
kökləyən şəxsiyyət hazırlığına sərf edir, mövcud
cəmiyyət prinsiplərinə mübariz, vətəndaşlıq mövqeyindən,
lazımi hallarda isə tənqidi rakursdan, radikal
münasibətdən yanaşmağı da çox doğru-düzğün bacarır, elmi-diaqnostik
həqiqəti tam açmaq üçün fakt və hadisələrin obyektiv
təhlil süzgəcindən keçirilməsinə və dəqiqləşdirilməsinə
böyük rəvac verir.
Professor Nurəddin Kazımovun fəaliyyəti çoxcəhətlidir.
Ona görkəmli alim, ustad müəllim, mahir pedaqoq, müdrik
filosof, yenilikçi metodist, kamil insan, yenilməz
şəxsiyyət və nəhayət, böyük vətəndaş demək olar. Öz
fikrini formal məntiqə yox, dialektik məntiqə istinadən
qurmağı yaxşı bacaran professor Nurəddin Kazımov elmi
araşdırmalarını sırf yeni pedaqoji təfəkkürlə, nəzəri
konseptual baxışlarını müasir cəmiyyət psixologiyasına
uyğun zəmində hasilə gətirə bilir.
Alimin uğurlu axtarışlarının möhkəmlənməsinə xidmət edən
qənaətlərindən biri də onun pedaqogikada ilk dəfə olaraq
milli və dünyəvi zəmində pedaqoji proses anlayışlarının
tədqiqat prinsiplərini yeni texnologiya əsasında işləyib,
bu məzmunda inikas olunan təlim, tərbiyə, təhsil və
psixoloji inkişaf vəhdətini qarşılıqlı, əks əlaqə
yaradan, unikal obyektiv qanunauyğunluq kimi
dəyərləndirməsi olmuşdur. Yəni o, pedaqoji prosesin öz
əhəmiyyətinə görə bütün istiqamətlərdə və sahələrdə
məzmununa pedaqoji anlayış kimi baxaraq və bu
anlayışları daxil etməklə, müasir elmi pedaqogikanın
inkişaf dinamikasına təkan verəcək qüdrətli bir yenilik
gətirmişdir.
Professor Nurəddin Kazımovun milli pedaqogikaya
gətirdiyi elmi yeniliklərin əhatə dairəsi daha geniş və
rəngarəngdir. O, elmi və pedaqoji fəaliyyətində ilk dəfə
olaraq irsiyyət, mühit, tərbiyə və şəxsi əmək yolunun
qarşılıqlı vəhdəti ilə şəxsiyyət formalaşdırmağın
mümkünlüyünü; adamlarda qabiliyyətlərin formalaşması
mexanizmini; müqayisə probleminin elmi-nəzəri əsaslarını;
təlim texnologiyasının üsul, qruplaşma, mərhələlik
prosesləri ilə xarakterizə olunan ünsürlərlə vəhdət
nəzəriyyəsini; pedaqoji proses qanunauyğunluqlarını;
dünyagörüşü anlayışına elmi istiqamət verən
metodologiyanı; təlim zamanı müəllimin öz psixoloji
vəziyyətini tənzimləmə mexanizmini; "Müəllim kimdir?"
dilemmasının məntiqi-sosial köklərini; pedaqogikada
əyanilik prinsipinə yeni məzmunda - konkret anlayış və
təsəvvür yolu ilə gerçəkləşməsini və bir sıra digər
sanballı elmi axtarışları ilə bu elm sahəsinin
inkişafını daha yüksək mərhələyə qaldırmışdır. Onun
yaradıcılıq fəaliyyətinin parlaq təzahürləri olan "Nurlu
yol" (1983), "Tərbiyənin elmi-pedaqoji əsasları" (1983),
"Pedaqogika" (müştərək) (1996), "Ali məktəb pedaqogikası"
(1999), "Milli pedaqogika yollarında" (2001), "Məktəb
pedaqogikası" (2002), "Məktəb pedaqogikası sxemlərdə"
(2003), "Azərbaycan milli izahlı ensiklopedik pedaqoji
lüğət" (müştərək) (2005), "Müqayisənin nəzəri və əməli
problemləri" (ağlın sönməz məşəli) (2005), "Pedaqogika
kafedrası üzrə təhsil proqramı (kurikulum)" (müştərək)
(2005), "Mərhələli tərbiyə nəzəriyyəsi" (2007), "Pedaqoji
ustalığın problemləri" (2009), "Tətbiqi pedaqogika"
(2010), on altı cilddən ibarət "Seçilmiş əsərlər" (2011)
və bir çox digər kitabları respublika və dünya
ictimaiyyətinə təqdim edilmişdir.
Onun orta ümumtəhsil məktəblərinin III, IV sinifləri
üçün "Ana dili" (1970-2003) və "Oxu" (1970-2005)
dərslikləri və 500-dən artıq müxtəlif səpgili əsərləri
təlim-tərbiyə nəzəriyyəsi və təcrübəsini xeyli
zənginləşdirmişdir.
O, elmi-pedaqoji fəaliyyətini bir qabaqcıl təhsil
təşkilatçısı kimi də şərəflə doğruldur. Neçə illərdir ki,
(1976) Respublika Pedaqoji Cəmiyyətinə başçılıq edir.
"Milli pedaqogika məktəbi" adlı (2006) elmi-nəzəri-metodik
jurnalın elmi məsləhətçisidir.
Nurəddin müəllim tələbələrin də sevimlisidir. Müstəqil
həyata vəsiqə alan gənclərlə daim təmas qurmaq, onlara
peşə və sənət yollarında məsləhətçi və munis olmaq onun
yüksək iradi-mənəvi keyfiyyətidir. Xüsusən tələbə
mənəviyyatına halallıq, pak və saf əqidə nuru çiləmək bu
müdrik şəxsiyyətin həyat kredosudur.
Professor Nurəddin Kazımovun bitib-tükənməyən həyat eşqi,
yaradıcılıq şövqü geniş və çoxşaxəlidir.
Müstəqilliyimizin ilk illərindən ta bu günədək o,
mübariz vətəndaş kimi mənfur erməni diasporasına qarşı
yüksək vətəndaş-alim mövqeyindən ciddi münasibət
bildirmiş, doğma Vətənimizin ayrılmaz tərkib hissəsi
olan Qarabağın azadlığı və müstəqilliyi yolunda axıdılan
qanların baiskarlarına və "sapı özümüzdən olan
baltalar"ın kütlüyünə, ətalətinə, nankorluğuna qarşı
çıxmışdır.
Onun pedaqoji fəaliyyətinin ən qaynar məqamları isə
hazırda çalışdığı Azərbaycan Dillər Universiteti ilə
bağlı olmuş, xarici dil ixtisası üzrə pedaqoji kadrların
hazırlığına həsr olunmuşdur.
Rəhbərlik etdiyi pedaqogika kafedrasında formalaşdırdığı
işgüzar mühit, çalışdığı tədris ocağında ağsaqqallıq
nüfuzu onu kollektivin sevimlisi etmişdir.
Nurəddin müəllimin valideynlik və ailə nüfuzu da
çoxlarına örnək olmuş, nəvə-nəticə, övlad tərbiyəsində
onun alicənab keyfiyyətləri həmişə nümunə göstərilmişdir.
Ali təhsil görmüş həyat yoldaşı Bikə xanım onunla, o da
Bikə xanımla fəxr edir. Ata yolunun sadiq davamçıları
olan övladlarından ikisi - Ayaz (əfsuslar olsun ki,
həyat onu sıramızdan vaxtsız apardı) və Nurlanə öz
fəaliyyətlərində alim pedaqoq qüdsiyyətini şərəflə
doğrultmuşlar.
Ailənin ilkin övladı Araz Kazımov isə Bakı şəhərinin iri
rayonlarından birinin xalq hakimi vəzifəsində çalışaraq,
ləyaqətlə öz dövlətinə və xalqına xidmət edir.
Nurəddin müəllimin əməyi dövlət və xalq tərəfindən
həmişə layiqincə qiymətləndirilib, bu şərəfli fəaliyyət
və uğurlarına görə "Qabaqcıl maarif xadimi", "SSRİ
maarif əlaçısı" döş nişanları, "Şərəf nişanı" ordeni ilə
təltif olunmuş, "Əməkdar elm xadimi" fəxri adını
almışdır.
Nurəddin müəllim ömrünün 85 illik zirvəsinə çatmışdır.
Bu müdrik və ixtiyar çağında da xalqına, vətəninə xidmət
amalı yenə də onu yazıb-yaratmaq məsuliyyətindən geri
qoymur. Fədakar əməyi sayəsində Azərbaycan elminə,
təhsilinə öz layiqli töhfələrini verir.
Vidadi BƏŞİROV,
ADU-nun pedaqogika kafedrasının
dosenti, pedaqogika üzrə fəlsəfə doktoru |
