|
 Bu
yaxınlarda Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və
İncəsənət Universitetinin rektoru, əməkdar elm
xadimi, filologiya elmləri doktoru, professor
Timuçin Əfəndiyevin "Mədəniyyətimizdə tarixilik
və müasirlik" adlı kitabı işıq üzü görüb.
Kitabda milli teatrımızın, kinomuzun,
musiqimizin, memarlığımızın,
muzeyşünaslığımızın inkişaf yoluna analitik
nəzər salınır, həmin sahələrdəki mövcud
problemlər çözələnir.
Hələ formalaşma mərhələsini yaşayan milli
kulturologiya elminin sivilizasiyalararası
inteqrasiyada funksiyası, gələcəkdə görəcəyi
işlərin istiqaməti müəyyənləşdirilir. Kitabda
mədəniyyətimizlə əlaqəli ən mühüm hadisələrin
şərhi, ən vacib məqamların təhlili öz əksini
tapmışdır.
Çox əlamətdar haldır ki, müəllif
mühakimələrində mentalitetimizlə bağlı bütün
məsələlərə düzgün münasibəti aydın şəkildə
özündə birləşdirən Heydər Əliyev ideyalarına
əsaslanır, bu azman və əbədi mənbədən
bəhrələnərək, bizi mədəniyyətimizin
inkişafının dönməzliyinə bir daha inandırır.
Kitabın girişində ulu öndərin 1998-ci ildə
Musiqili Komediya Teatrının yeni binasının
açılışı zamanı üzünü incəsənət adamlarına
tutaraq dediyi "Yaşasın Azərbaycan
mədəniyyəti!" - ifadəsini xatırladır.
Əsərdə verilmiş hər fikirdən möhtərəm
Prezidentimiz İlham Əliyev cənablarına
mədəniyyətimizə göstərdiyi diqqətə, qayğıya
görə bir ziyalı minnətdarlığı duyulur.
Professor Timuçin Əfəndiyevin "Mədəniyyətdə
tarixilik və müasirlik" kitabı, sözsüz ki,
zəruriliyə köklənmiş daxili istəyin bəhrəsidir.
Bu görkəmli alimi qələmini mənəvi
dünyamızdakı problemlərin həlli yollarından
bəhsə yönəldən kimi tanıyırıq. Ona görə də
əsərləri ictimai ab-havanın necəliyindən,
zamanın axarındakı dəyişmələrdən asılı
olmayaraq daim geniş oxucu auditoriyasının
diqqət mərkəzində olur. "Rus dramaturgiyası və
Azərbaycan teatrı", "Ukrayna və Belarus teatrı",
" XVIII əsr rus teatrı", "C.Cabbarlı və
romantik dramlar", "Azərbaycan
dramaturgiyasında metodlar", "Azərbaycan
mədəniyyəti və incəsənəti" kitabları, ölkə
mətbuatında, xarici qəzetlərdə, məcmuələrdə çap
edilən saysız-hesabsız məqalələri maraqla
qarşılanmaqla yanaşı, tutarlı vəsait, zəngin
mənbə kimi mütəxəssislərin müraciət, istinad
yerinə dönüb.
Bu dəfə də onun belə bir ağır zəhmətə
qatlaşmaqda məqsədi gənclərin mədəniyyətimizin
tarixi, gerçək durumu və sabaha yolu
baxımından məlumatlanmalarını, yetərli bilik
əldə etmələrinə xidmət edən metodik
ədəbiyyatlar, dərsliklər aləminə öz töhfəsini
vermək olub. Eyni zamanda kitabın ayrı-ayrı
bölmələrində işlədilən "Mədəniyyətimizi
dünyada tanıtmaq kimi qlobal bir vəzifə"
çağırışı Heydər Əliyev Fondunun bu sahədəki
fəaliyyəti, üzərinə götürdüyü və ardıcıl
olaraq həyata keçirdiyi böyük missiya ilə üst-üstə
düşür. Fondun prezidenti, Milli Məclisin
deputatı, YUNESKO-nun və İSESKO-nun xoşməramlı
səfiri, ölkəmizin birinci xanımı Mehriban
Əliyevanın rəhbərliyi altında maddi-mənəvi
dəyərlərin qorunmasını, təbliğini daha da
gücləndirmək məqsədi ilə son illərdə
buraxılmış kitablarla səsləşir.
Professor Timuçin Əfəndiyevin "Mədəniyyətdə
tarixilik və müasirlik" əsəri irihəcmli,
yetərincə geniş əhatəlidir. Haqqında
söyləniləsi fikirləri bir yazıya sığışdırmaq
qeyri-mümkündür.Ona görə də bələd olduğum və
fəaliyyətimlə bağlı məsələlərə münasibət
bildirməklə kifayətlənmək istəyirəm.
Birincisi, müəllif kitabında musiqi sənətinin
eramızdan əvvəlki dördüncü-üçüncü minilliklərdən,
Qobustan qayalarındakı "Yallı" rəqsinin
ifasını xatırladan rəsmlərdən, ibtidai musiqi
aləti sayılan qavaldaşdan başlayaraq, ən
müasir sintez nümunələrinə qədər keçdiyi
keşməkeşli yolun təsvirini verir. Əsrlər boyu
tarixin amansız sınaqlarına tab gətirmiş bu
mətin incəsənət növünün inkişaf
mərhələlərini zəngin faktlar əsasında tədqiq
edir. Timuçin müəllim çox düzgün olaraq
vurğulayır ki, dəfələrlə istilalar görmüş,
əsrlər boyu acı olaylar yaşamış xalqımız
musiqisinə sevgisində tarixən heç bir qadağaya
məhəl qoymamış, aləti əlindən alınıb
sındırılanda, dilinə qıfıl vurulanda belə onu
ürəyində pıçıldamış, ruhunun yaddaşında qoruyub
saxlamışdır. Üstəlik, Şərqdə aparıcı mövqedə
olmuş klassik muğam-məqam sisteminin
formalaşmasında böyük rol oynamışdır.
Müəllif Azərbaycan musiqisinin beynəlxalq
aləmə çıxışının eramızın birinci minilliyinin
axırlarında baş verdiyini yazır. Bunu
ölkəmizin islam dünyasına daxil olması ilə
əlaqələndirir, bəşəri şairimiz Nizami
Gəncəvinin əsərlərində muğam oxunması ilə bağlı
səhnələrin, həmin janrın nəzəriyyəsinə aid
məlumatların verilməsini göstərir.
Mülahizəsini möhkəm etmək üçün bir neçə
yüzillik sonra klassik Şərq musiqi elminin
nüfuzlu simalarına çevrilmiş, onun universal
nəzəriyyəsinin ən yüksək zirvəsini yaratmış
Səfiəddin Urməvi, Əbdulqədir Marağayi kimi
görkəmli alimlərin məhz azərbaycanlı
olmalarını xatırladır.
Bu fəsildə müəllif oynaq rəqs
melodiyalarımızın, həzin nəğmələrimizin,
yanıqlı mahnılarımızın yaranma tarixindən,
təkmilləşmə pillələrindən, vəhdətindən
kifayət qədər söz açaraq məntiqi ümumiləşmə
aparır. Aşıq musiqisini, nisbətən gənc
klassik Avropa üslubunu səs sənətimizin
inkişaf qolları hesab edir. Muğamatı isə
onun bu istiqamətlərindən biri və eyni
zamanda ana xətti, əsas daşıyıcısı kimi
qiymətləndirir: "Muğam Azərbaycan musiqi
təfəkkürünün ən ali və parlaq yaradıcılıq
təzahürüdür. Öz fəlsəfi-mənəvi dərinliyi,
orijinal kompozisiyası və təkrarolunmaz
intonasiya inkişafı ilə seçilən muğam
Azərbaycan şifahi ənənəli professional
musiqisinin irihəcmli klassik nümunəsidir".
Mövcud mənbələrə söykənən Timuçin müəllim
Azərbaycan xalqının musiqi mədəniyyətinin ən
sürətli inkişafının XIV əsrdə olduğunu yazır,
XIX əsri onun intibah dövrü adlandırır. İlk
bədii-musiqili məclisin Şuşada Xarrat Qulu
tərəfindən təşkil edildiyini, sonralar həmin
bəsirətli işi Mir Möhsün Nəvvabın yerinə
yetirdiyini, nəticədə Hacı Hüsü, Məşədi İsi,
Əbdülbağı Zülalov (Bülbülcan), Keştazlı Həşim,
Cabbar Qaryağdıoğlu, Məşədi Cəmil Əmirov, İslam
Abdullayev, Seyid Şuşinski kimi xanəndələrin
yetişib püxtələşdiyini bildirir. Azərbaycan
tarının atası Sadıqcanın muğamlarımızı daha da
zənginləşdirməsini, onlara yeni pərdələr,
şöbələr gətirməsini , Məşədi Zeynal, Şirin
Axundov, Qurban Pirimov və başqa sənətkarlara
ustad qayğısı göstərməsini, şairə Xurşidbanu
Natəvanın yaratdığı "Məclisi-üns" cəmiyyətinin
poeziya ilə həmahəng olaraq
musiqişünaslığımızda oynadığı müsbət rolu qeyd
edir. Müəllif səs sənətimizin inkişafında
Şuşa ilə yanaşı, Bakı və Şamaxı məktəblərinin
fəaliyyətini də qələmə alır. Bu şəhərlərdəki
musiqi məclislərinin təşkilatçıları - muğamın
gözəl bilicisi Mahmud ağanın, öz dövründə
fikrinin mütərəqqiliyinə görə sayılıb-seçilən
Məşədi Məlik Mansurovun xidmətlərini yüksək
qiymətləndirir.
Bunun ardınca Timuçin müəllim iyirminci
yüzillikdə Azərbaycan musiqi sənətinin
keçdiyi şərəfli yolu elmi şəkildə
işıqlandıraraq, onda yaşanan ən əlamətdar
hadisələri izləyə-izləyə indiki səviyyəsinə
qədər gəlib çıxır, gözlərimiz qarşısında zəngin
bir tarixin canlı mənzərəsini yaradır.
Ölkəmizdə dövlətin həyata keçirdiyi parlaq
mədəniyyət siyasəti nəticəsində baş verən ən
son yenilikləri, beynəlxalq aləmdə qazanılan
uğurları oxucunun diqqətinə çatdırır. "Müstəqil
Azərbaycanın musiqi mədəniyyəti xalqın
çoxəsrlik tarixinə, irsinə layiq inamlı
yüksəlişini davam etdirir" - deyərək "Musiqi
sənəti" fəslini bitirir.
Timuçin Əfəndiyevin "Mədəniyyətdə tarixilik və
müasirlik" kitabında ruhuma daha yaxın olan
ikinci mövzu isə özünün rəhbərlik etdiyi
Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət
Universiteti haqqında olan qeydləridir. Çünki
həmin ali tədris müəssisəsində muğam sənəti
üzrə müəllim işləyirəm. Oradakı sürətli
inkişafın, günbəgün sayı artan
nailiyyətlərin bilavasitə şahidiyəm. Hörmətli
professorun təvazökarlıqla qələmə aldığı
görülən işlərin mərkəzində əslində məhz onun
fədakarlığı dayanır. Yüksək rəhbərlik
səriştəsi, təşkilatçılıq bacarığı hesabına
yaratdığı möhkəm nizam-intizam, böyük nüfuzu
sayəsində qurduğu sivil şərait universitetimizi
oxumaq üçün xarici ölkə vətəndaşlarının da
can atdığı bir mədəniyyət ocağına çevirib.
Professor Timuçin Əfəndiyevin milli
mənliyimizə alqış gətirən xidmətlərindən
istənilən qədər danışmaq olar. Bu məqaləni
yazmaqda məqsədimiz isə sadəcə "Mədəniyyətdə
tarixilik və müasirlik" adlı yeni kitabı
münasibəti ilə görkəmli alimi təbrik etmək,
belə bir dəyərli dərsliyə görə ona
minnətdarlığımızı bildirməkdir.
Ruzə İBİŞOVA,
Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və
İncəsənət Universitetinin muğam
sənəti kafedrasının müəllimi |
|
