|
Təhsil sistemi
 Yeni
Zelandiya Sakit okeanın cənub-qərbində yerləşən
çoxsaylı adalardan ibarət ölkədir. Təhsil
sistemi müasir tələblər səviyyəsində inkişaf
edən ölkədə olduqca keyfiyyətli və etibarlı bir
təhsil mühiti yaradılıb.
Məktəbəqədər təhsil könüllülük prinsipinə
əsaslansa da, 6-16 yaşlı uşaqlar ödənişsiz və
icbari təhsilə cəlb olunur. Ölkədə ibtidai,
ümumi orta və tam orta təhsil verən məktəblər
fəaliyyət göstərir. Tam orta təhsil müddəti 13
il davam edir.
Tədris ili ibtidai, orta və politexnik təhsil
müəssisələrində (texniki peşə təhsili
müəssisələri) bir qayda olaraq, yanvarın
sonundan dekabrın ortalarına qədər davam edir.
Universitetlərdə isə fevralın sonundan noyabrın
ortalarına qədər tədris aparılır.
Yeni Zelandiyanın kollec və universitetləri
beynəlxalq arenada kifayət qədər tanınır. Odur
ki, ölkənin kollec və universitetlərinə əcnəbi
tələbələrin qəbul göstəricisi ilbəil yüksəlir.
 Ölkədə
təhsil sisteminin formalaşmasına Böyük
Britaniyanın təhsil modeli də təsir göstərib.
İstənilən ali məktəbə daxil olmaq üçün ingilis
dilini bilmək əsas şərtlərdən biri kimi irəli
sürülür.
Məktəbəqədər təhsil
Yeni Zelandiyada ötən əsrin ortalarında
məktəbəqədər təhsil pilləsində əsaslı islahatlar
aparılıb. Bu dövrdən etibarən hökumət Oyun
mərkəzləri və Müstəqil Bağça Assosiasiyalarına
əlavə maliyyə vəsaiti ayırır, uşaqların məktəbə
hazırlığına xüsusi diqqət yetirir. Təsadüfi
deyil ki, XX əsrin ikinci yarısından ölkənin
məktəbəqədər təhsil müəssisələri şəbəkəsi daha
da genişlənib.
Öz uşaqlarına evdə təhsil vermək istəyən
valideynlərə də müvafiq qaydalar çərçivəsində
imkanlar yaradılır. Uşaqlar 5 yaşları tamam
olduqdan sonra məktəbə gedirlər.
Uşaqlar məktəbə getməzdən əvvəl, erkən uşaqlıq
təhsillərini oyun mərkəzlərində (anadan olandan
məktəb illərinə qədər), uşaq bağçalarında, uşaq
mərkəzlərində və ya erkən uşaqlıq mərkəzlərində
təhsil ala bilərlər. Erkən uşaqlıq dövrünə dair
kurikulum məktəbə daxil olma yaşına qədər
uşaqlara göstərilən qayğı və təhsilin bütün
elementlərini özündə təcəssüm etdirir.
 Orta
təhsil
Yeni Zelandiyada tam orta təhsil 13 il davam
edir. Odur ki, digər ölkələrdə orta təhsil
haqqında verilmiş sənədlərlə Yeni Zelandiya
universitetlərinə qəbul olmaq mümkün deyil. Bu
ölkənin ali təhsil müəssisələrində oxumaq üçün
orta təhsili Yeni Zelandiyada almaq zəruridir.
5 yaşı tamam olmuş uşaqlar orta məktəbə qəbul
edilirlər. Məktəblər dövlət və özəl məktəblər
olaraq iki hissəyə ayrılır. Özəl məktəblərin
maliyyə xərclərinin 25 faizi dövlət tərəfindən
ödənilir.
1990-cı ildən etibarən orta məktəblərdə
kurikulum sahəsində inkişafyönümlü
dəyişikliklər baş verir. Tədris proqramları
müasir dövrün tələblərinə uyğunlaşdırılır, orta
məktəb şagirdlərinin hərtərəfli yetişdirilməsi
yönündə müvafiq addımlar atılır. Orta
məktəblərin yuxarı siniflərində texniki peşə
təhsilinə də yiyələnmək mümkündür. 
Texniki peşə təhsili
Yeni Zelandiyada texniki və peşə təhsili orta
məktəbin yuxarı sinfindən tədris olunur. Ölkədə
politexnik institut adlandırılan 20 Texnologiya
İnstitutu fəaliyyət göstərir.
Təlim institutlarında və universitetlərdə də
texniki peşə təhsilinə dair proqramlar tədris
olunur. Universitetlərdə təşkil edilən kurslarda
fizioterapiya, üzümçülük və digər sahələrdə
texniki peşə təhsili verilir.
Bunlarla yanaşı, bir sıra tədris ocaqlarında da
qısamüddətli peşə kursları fəaliyyət göstərir.
Universitetlərdə təşkil edilən müvafiq peşə
kurslarında dərslər ilin müxtəlif vaxtlarında
başlaya bilər.
Ali təhsil
 Qeyd
etdiyimiz kimi Yeni Zelandiyada təhsilin
keyfiyyəti olduqca yüksəkdir. Ölkədə fəaliyyət
göstərən ali məktəblərdə demək olar ki, bütün
ixtisaslara yiyələnmək mümkündür.
Yeni Zelandiyada Oklənd Texnologiya Universiteti,
Texnologiya Mərkəzi İnstitutu, Linkoln
Universiteti, Otaqo Universiteti, Vaikato
Universiteti, Velinqton Viktoriya Universiteti,
Təsviri İncəsənət və Dizayn Vaytklif Kolleci,
Santerbori Universiteti və digər ali məktəblər
fəaliyyət göstərir. Bu tədris ocaqlarında sənət,
sənətşünaslıq (Linkoln Universiteti istisna
olmaqla), elm və kommersiyanın (ticarətin)
müxtəlif istiqamətləri, eləcə də digər sahələr
üzrə təhsil təklif edilir.
Ölkədə ümumi təhsil xərclərinin 81 faizi dövlət
tərəfindən maliyyələşdirilir. Odur ki, dövlət
məktəblərində təhsil haqqı rəmzi xarakter
daşıyır. Dövlət məktəblərində təhsil almaq üçün
il ərzində 50 dollar tələb olunur.
 Özəl
ali məktəblərdə təhsil almaq üçün il ərzində
4000 ABŞ dolları həcmində təhsil haqqı
müəyyənləşdirilib. Bundan əlavə, tələbələr ali
təhsildə əldə etdikləri nailiyyətlərə görə
təqaüd ala bilərlər.
Yeni Zelandiyanın ali təhsil sistemi öz
strukturuna görə bakalavriat və magistratura
səviyyələrinə bölünür. Universitetlərin böyük
əksəriyyətində bakalavr dərəcəsinə yiyələnmək
üçün minimum 3 il təhsil almaq tələb edilir.
Fərqlənmə bakalavr dərəcəsini almaq üçün isə
daha bir il artıq oxumaq lazımdır.
Bəzi sahələr üzrə bakalavr dərəcəsi proqramları
4 il davam edir. Məsələn, mühəndislik və digər
uyğun ixtisaslar bu sıraya daxildir.
Universitetlərin əksəriyyətində iyun ayında və
yaxud da ilin axırlarında (oktyabr-noyabr
aylarında) dərslərin mənimsənilmə səviyyəsini
müəyyənləşdirmək üçün imtahan keçirilir. Ali
məktəblərin əksəriyyətində dərs ili iki semestrə
bölünür. Birinci semestr fevralda, ikinci
semestr isə iyulda başlayır.
 Magistr
dərəcəsini 2 illik proqramlar vasitəsi ilə almaq
mümkündür. Bu təhsil pilləsində akademik fənləri
öyrənməklə yanaşı, tələbələrdən ixtisas
sahəsində araşdırma (tədqiqat işi) aparmaq da
tələb olunur.
Doktorantura pilləsində təhsil müddəti bir qayda
olaraq 3 ildir. Məzunlar kursu bitirdikdən sonra
tədqiqat və ya dissertasiya işini müdafiə
edirlər.
Əcnəbi tələbələr ölkədəki lisey, kollec, texniki
məktəb və universitetlərdə təhsil almaq, dil
kurslarında oxumaq imkanlarına sahibdirlər. Ali
təhsil səviyyəsinin yüksək olması və
universitetlərin zəngin maddi-texniki bazasının
mövcudluğu Yeni Zelandiyaya əcnəbi tələbə
axınının artmasına yol açır.
Yeni Zelandiyada yaradılmış ilk universitet
Otaqo Universitetidir. Bu universitet 1869-cu
ildə təsis edilib. Bu ali məktəbdə oxumaq
istəyənlər IELTS və ya TOEFL imtahanlarından
keçməlidirlər.
 Abituriyentlər
üçün bütün universitetlərə qəbul şərtləri və
tələblərin səviyyəsi eynidir. Buna baxmayaraq,
daha nüfuzlu ixtisas üzrə təhsil almaq üçün
tələblər artırıla, qəbul olanların sayı isə
məhdudlaşdırıla bilər. Bəzi ixtisaslara (məsələn,
incəsənət sahəsinə) qəbuldan əvvəl xüsusi seçim
turu keçirilir.
Yaşlıların təhsili
Digər inkişaf etmiş ölkələrdə olduğu kimi, Yeni
Zelandiyada da yaşlıların təhsilinə xüsusi
diqqət yetirilir. Yaşlıların təhsili əsasən,
əlavə və orta-ixtisas təhsil sahələri üzrə
həyata keçirilir.
Əhalinin savadlılıq səviyyəsi yüksək olan Yeni
Zelandiyada yaşlıların təhsili sahəsində həyata
keçirilən davamlı işlər bu göstəricinin daha da
yaxşılaşmasına imkan verir. 2001-ci ildən ölkədə
Yaşlıların Savadlılıq Strategiyası qəbul edilib.
Bu, yaşlı insanların təhsilə, əlavə tədris
kurslarına cəlb olunma səviyyəsinin daha da
artmasına səbəb olub.
Yaşlıların Savadlılıq Strategiyası insanların
cəmiyyətin bütün sahələrində fəal iştirak etməsi
baxımından mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bu sənəd,
eyni zamanda müxtəlif peşələr üzrə çalışan
mütəxəssislərin bazar iqtisadiyyatının
tələblərinə uyğun olaraq yenidən hazırlanmasına
və müvafiq biliklərinin artırılmasına yol açır.
Elmi tədqiqatlar
Ölkədə fəaliyyət göstərən bütün ali məktəblərdə
elmi tədqiqatlara xüsusi diqqət yetirilir və hər
il bu məqsədlərlə yüz milyonlarla dollar vəsait
xərclənir. Təhsil prosesində əsasən tətbiqi
istiqamətə üstünlük verilir. Qeyd etdiyimiz kimi,
istənilən təhsil pilləsində oxuyan tələbələrin
tədqiqat mövzuları üzərində çalışmasına imkan
yaradılır. Odur ki, ali məktəb tələbələrinin
böyük əksəriyyəti bakalavr və magistr
təhsilindən sonra doktorantura pilləsinə üz
tutur.
Yeni Zelandiyada müstəqil elmi-tədqiqat
mərkəzlərinin fəaliyyətinə də geniş yer verilir.
Bu baxımdan tam müstəqil fəaliyyət göstərən
IRANZ assosiasiyası daha məşhurdur. Bu qurum
yüksək nüfuzu sayəsində digər çoxsaylı müstəqil
tədqiqat təşkilatları üçün müsbət iş mühitinin
yaradılması məsələlərini də həll edir, lazım
gəldikdə onların maraqlarını da müdafiə edir.
Ölkədə fəaliyyət göstərən 6000-dən çox fəal elmi
tədqiqatçının təxminən yarısı dünyanın inkişaf
etmiş ölkələrinin tədqiqat mərkəzləri və
alimləri ilə əməkdaşlıq edir. Elmin inkişafına,
tədqiqatla məşğul olan alimlərə yaradılan münbit
şəraitin nəticəsidir ki, Yeni Zelandiyanın bir
sıra elm adamları Nobel mükafatına layiq görülüb.
Beynəlxalq əməkdaşlıq
Yeni Zelandiya elm və təhsil sahəsində
beynəlxalq əməkdaşlığı genişləndirmək məqsədi
ilə inkişaf etmiş ölkələrlə müqavilələr
imzalayır. Elm və İnnovasiya Nazirliyi bu
məsələləri daim diqqət mərkəzində saxlayır,
dünyada elmin və təhsilin inkişaf tendensiyasına
uyğun olaraq prioritet fəaliyyət istiqamətlərini
müəyyənləşdirir.
Tələbə, müəllim və elm adamlarının mübadiləsi
istiqamətində də olduqca çevik siyasət yürüdülür.
Təsadüfi deyil ki, ölkə əcnəbi tələbələrin
sayının inkişaf dinamikasına görə öncül
yerlərdən birini tutur.
Əcnəbi tələbələr Yeni Zelandiyanın hər hansı
təhsil proqramına qəbul olunmaq üçün minimum
qəbul şərtlərini yerinə yetirməlidirlər. Əcnəbi
tələbələr təhsil proqramlarına başlamazdan ən
azı iki ay əvvəl müvafiq tədris müəssisəsinə
ərizə təqdim etməli və qeydiyyatdan
keçməlidirlər. IELTS və ya TOEFL imtahanında
uğur qazananlar universitet, kollec və
institutların tələbəsi hesab olunurlar.
Tailand, Braziliya, İspaniya, Koreya, Venesuela,
Çili, Argentina, Almaniya, Çin, Tayvan və
Yaponiya kimi ölkələrin gəncləri də Yeni
Zelandiyanın təhsil müəssisələrinə üz tuturlar.
Bu, digər ölkələrlə müqayisədə Yeni Zelandiyada
təhsil almaq üçün daha əlverişli mühitin
yaradılmasından irəli gəlir.
Universitetlərin əksəriyyətində əcnəbi tələbələr
üçün müxtəlif təqaüd proqramları təklif edilir.
Sevindirici haldır ki, Yeni Zelandiyanin təhsil
müəssisələrində azərbaycanlı tələbələr də təhsil
alır, Azərbaycan-Yeni Zelandiya Dostluq
Cəmiyyəti fəaliyyət göstərir.
Bəşarət MƏMMƏDOV,
Dilrubə BAYRAMOVA
Yazının hazırlanmasında Yeni Zelandiyanın Elm və
İnnovasiya Nazirliyinin rəsmi materiallarından
istifadə olunub. |
