|
Bilikli, savadlı, vətəni ürəkdən sevən, onun
yolunda hər cür fədakarlığa hazır olan,
gələcəkdə onu inkişaf etdirən vətəndaş tərbiyə
etmək bu gün məktəbin, müəllimin qarşısında
duran ən vacib vəzifədir.
Buna görə də bu müqəddəs peşənin - müəllimliyin
bizə verdiyi fürsətdən yararlanıb məqsədimizə
nail olmaq üçün bütün bacarıq və imkanlarımızdan
istifadə etməliyik. M.Ə.Sabir demişkən, elm
tərbiyəsiz məqbul deyil. Tərbiyədə isə
xalqımızın milli dəyərləri, ədəbi irsimiz, ədəbi
abidələrimiz mühüm rol oynayır. Uzaq
keçmişimizdən bizə miras qalan, örnək alacağımız
belə abidələrdən biri "Kitabi-Dədə Qorqud"
dastanlarıdır.
Müstəqilliyimizin əldə edilməsi sayəsində
qazandıqlarımızın içərisində ədəbiyyatımızın öz
həqiqi simasını tapması çox əhəmiyyətlidir.
Etiraf etmək lazımdır ki, şagirdlərimizin düzgün
tərbiyəsində bu fənnin rolu əvəzolunmazdır,
imkanları genişdir.
Tədris etdiyim ədəbiyyat fənnində sevə-sevə
öyrətdiyim mövzulardan biri olan "Kitabi-Dədə
Qorqud" dastanlarının şagirdlərimizin
həyatındakı tərbiyəvi əhəmiyyəti haqqında fikir
və düşüncələrimi həmkarlarımla bölüşmək istərdim.
Sevindirici haldır ki, biz bu dastanla
şagirdlərimizi hələ aşağı siniflərdən tanış
edə-edə irəliləyirik. Demək olar ki, uşaqlar hər
il bu gözəl abidəni öyrənir, məlumatlarını
zənginləşdirirlər. "Dədə Qorqud" dastanlarındakı
"Dirsə xan qolu Buğacın boyu" əsasında
M.Rzaquluzadənin yazdığı "Ana ürəyi, dağ çiçəyi"
hekayəsi 5-ci sinifdə, "Uşun qoca oğlu Səgrəgin
boyu" 6-cı sinifdə, "Bayburanın oğlu Bamsı
Beyrək boyu" 7-ci sinifdə, "Oğuz xanın oğlu Uruz
bəyin dustaq olduğu boy" 8-ci sinifdə, "Salur
Qazanın evinin yağmalanması boyu" 10-cu sinifdə
proqram materialı kimi seçilmiş və həmişə
şagirdlər tərəfindən çox böyük həvəslə
öyrənilmişdir.
Qarabağ boyda dərdi olan bu xalqın "Dədə Qorqud"
öyüdlərini, məsləhətlərini, təcrübəsini öyrənib
öyrətməyə böyük ehtiyacı var.
Xalqımızın ümummilli lideri Heydər Əliyev
2000-ci ildə BMT-nin YUNESKO təşkilatı
səviyyəsində "Kitabi-Dədə Qorqud" dastanlarının
1300 illik yubileyinin keçirilməsinə, dastan
əsasında "Dədə Qorqud" adlı 2 serialı film
çəkilməsinə nail olmuşdur.
"Salur Qazanın evinin yağmalanması" boyu
dastanın ən maraqlı, böyük tərbiyəvi əhəmiyyətə
malik boylarındandır. Şagirdlərimiz buradan
Vətən sevgisini, anaya məhəbbəti, qadına hörməti
öyrənirlər. Mərdlik, cəsarət, qorxmazlıq,
düşmənə nifrət, düşmən qarşısında əyilməzlik
kimi xüsusiyyətlər şagirdlərə aşılanır. Bu
dastanı tədris edərkən şagirdlərə xalq yazıçısı
Anarın bu sözlərini xatırladıram: "Hər hansı
xalq - ədəbi irsi nə qədər zəngin olsa da, bir
və ya iki əsas kitaba, təməl kitaba, Ana kitaba
malikdir. Belə baş kitab xalqın varlığını əks
etdirir. Azərbaycan xalqının şah əsəri, ana
kitabı "Dədə Qorqud" dastanıdır.
İgid Qazanın əliaçıqlığı görün necə verilir: O,
3 ildən bir qadının əlindən tutub evdən çıxar,
var-dövlətini camaata dağıdardı. 10 min, 20, 30,
40 minE düşməni saya salmayan, yalnız 100 mini
keçəndə hərəkətə gələn sevimli Qazan xanın
yurdunu talanmış, evləri, obaları yanmış görəndə
düşdüyü ağır halı bu günümüzlə necə də səsləşir!
Talan olunmuş Xocalımız, od tutmuş Şuşamız,
viran qoyulmuş Kəlbəcərimiz, Laçınımız... yada
düşür. Amansızlıqla qətlə yetirilmiş qocalar,
uşaqlar və cavanların taleyi igid Beyrəyin
taleyinə nə qədər bənzəyir. Əsir düşmüş Burla
xatunun ağrılarını neçə-neçə qız-gəlinimiz,
analarımız yaşamadı?!
Dastanı öyrənən şagirdlərimizin Qaraca Çobana
sevgisi daha böyükdür. Qəribədir, əsərdəki əsas
surətlərin içərisində aşağı təbəqənin yeganə
nümayəndəsi olan Qaraca Çobanın yalnız bircə
boyda iştirak etməsinə baxmayaraq, bütün
obrazlardan, hətta Qazan xandan da artıq
sevilməsi diqqəti cəlb edir. Bununla dastan
yaradıcılarının, sinfi fərq qoyulmasa da,
zəhmətkeş təbəqəyə rəğbəti təsdiqlənir. Dahi
Nizaminin də diqqətini cəlb etmiş bu qəhrəman
onun "Xosrov və Şirin" poemasının əsas
surətlərindən biri olan Fərhadın sələfidir. Yeri
gəlmişkən, Nizaminin "7 gözəl" əsərindəki Bəhram
Gurun quş ovlayıb damğa vuraraq buraxması "Dədə
Qorqud" dastanındakı Bəkil surətinə bənzəyir. O
da ovladığı arıq ceyranları damğalayıb (qulağını
deşib) buraxırdı.
"Qazan xanın evinin yağmalanması" boyunu tədris
edərkən şagirdlərin diqqətini Qaraca Çobanın
leksikasına da cəlb edirəm. Qazan xanla
söhbətində hər an səmimiliyini, məhəbbətini
bildirirəm, ona sədaqətlə itaət edən bu nəhəng
gövdəli, əfsanəvi gücə malik, ağıllı, tədbirli
igid düşmənlə üz-üzə gələndə içində aşıb-daşan
kinini, küdurətini cilovlaya bilmir, düşməni
söyməkdən belə çəkinmir. Onu mühasirəyə alıb
təslim olmağa, yüksək vəzifə təklif edən yağını
belə qarşılayır:
"Hərzə-mərzə söyləmə, itim kafir!
İtimlə bir qabda yal yeyən kafir...".
Sanki dastan yaradıcıları qəsdən bu ürəyitəmiz,
zəhmətkeş insanı özünəməxsus sadə, bir az da
loru, vulqar danışığı ilə ağalarından
fərqləndirməyə, daha da inandırıcı və sevimli
bir obraz yaratmağa çalışmış və buna nail
olmuşlar. Döyüş zamanı düşməndən anasını istəyən
Qazanı "ananı Yaykat Keşiş oğluna ərə verəcəyik"
deyə ələ salan düşmənlərə Qazan xandan da əvvəl
yaxşıca dərs verən Qaraca Çoban yenə söyüş
yağdırır:
"Mərə dini yox, əqilsiz kafir!
Usu yox dərnəksiz kafir!
Qazan xanın anası qocalıb,
oğul verməz,
Dölün almaqdan səfan varsa,
qara gözlü qızını Qazana ver...".
Qeyrətli Çoban düşmənə qarşı coşub-daşan qəzəbi,
nifrəti ilə Şəhidlər xiyabanında uyuyan yüzlərlə
igidlərimizi xatırladır. Çətin anlarda oğuz
xanları bir-birinin hay-harayına yetişirlər.
Vuruşub qalib gəlmək üçün əlbir olmaq lazımdır.
"Dədə Qorqud" dastanı milli mənəvi
dəyərlərimizdəndir. Xalqımızın söz
ensiklopediyası, tarix dərsliyimizdir. Bu
dastana sovet dövründə qadağa qoyulması, onun
təqib olunması elə möhkəm milli xüsusiyyətləri
mədəniyyətimizi və keçmişimizi doğru-dürüst
özündə əks etdirməsindən, coğrafiyamızdan xəbər
verməsindən irəli gəlirdi.
Əbadət ƏHMƏDOVA,
Bakıdakı İ.Hacıyev adına
"Tərəqqi" Texniki-humanitar təmayüllü liseyin
Azərbaycan dili və ədəbiyyat müəllimi
|
