|
Təhsil sistemi
 Şərqi
Asiyada yerləşən Çin Xalq Respublikasında mövcud
olan çoxşaxəli təhsil sistemi hökumətin nəzarəti
altındadır. 1949-cu ildən etibarən Çin Kommunist
Partiyası təhsilin idarə olunmasında mühüm rol
oynayır. Çin Kommunist Partiyasının müəyyən
etdiyi geniş təhsil strategiyasında təhsilin
keyfiyyətinin yüksəldilməsi müasirləşdirmə ilə
əlaqələndirilib. Partiya təhsil strategiyasının
icrasına nəzarət edir, təhsil müəssisələrində
işin təşkilini istiqamətləndirir.
Çində uşaqlar 3 yaşdan 6 yaşa qədər məktəbəqədər
təhsilə cəlb olunur. 6 illik ibtidai təhsilə
bölgələrdən asılı olaraq 6 və ya 7 yaşlı uşaqlar
qəbul edilir. Orta təhsil isə 12 yaşdan 18 yaşa
qədərki dövrü əhatə etməklə 6 il davam edir.
Orta təhsil pilləsinin ilk üç ili aralıq
məktəblərdə, növbəti üç ili isə orta məktəblərdə
həyata keçirilir. Bəzi əyalətlərdə ibtidai
təhsil 5 il davam edir. Bu halda aralıq
məktəblərdə təhsilin müddəti 4 il təşkil edir.
Ölkə üzrə ibtidai və orta təhsil pilləsində
oxuyan şagirdlərin sayı 200 milyon nəfəri ötür.
İbtidai və orta təhsilin keyfiyyətinin
yüksəldilməsi üçün hökumətin ayırdığı xüsusi
maliyyə vəsaiti yeni məktəblərin tikilməsi,
təmiri, bərpası və lüzumsuz məktəblərin ixtisarı
üçün nəzərdə tutulur. İbtidai və orta təhsil
pilləsində adambaşına maliyyələşmə modelinin
tətbiqi genişləndirilir, tədris və tədqiqat
avadanlıqları, kitablar, dərsliklər, əyani
vəsaitlər hər il yenilənir.
2006-cı ildən Çin 9 illik pulsuz icbari təhsil
sistemini qəbul edib. İcbari təhsil ibtidai
təhsil və əsas təhsil pilləsindən ibarətdir.
Uşaqlar 6 yaşdan 15 yaşa qədər icbari təhsil
almalıdırlar.
İcbari təhsil haqqında qanunda Çinin ərazisi 3
kateqoriyaya bölünmüşdür: şəhərlər və iqtisadi
cəhətdən inkişaf etmiş əyalətlər; rayonlar və
orta səviyyədə inkişaf etmiş kəndlər; iqtisadi
cəhətdən kasıb ərazilər.
 Statistik
göstəricilərə görə, 2007-ci ildə Çin Xalq
Respublikasında 396567 ibtidai məktəb, 94116
orta məktəb və 2236 ali məktəb fəaliyyət
göstərib. 2007-ci ilin statistik məlumatlarına
əsasən ölkədə yaşı 15-dən yuxarı olan əhalinin
93,3 faizi savadlıdır.
2009-cu ildə Beynəlxalq Şagird Qiymətləndirmə
Proqramı (PİSA) çərçivəsində 15 yaşlı məktəb
şagirdləri arasında keçirilmiş tədqiqatlarda Çin
riyaziyyat, təbiət elmləri və ədəbiyyat üzrə ən
yaxşı nəticəyə nail olub. Müəyyən edilib ki,
Çinin ən ucqar əyalətlərindəki şagirdlərin
müvafiq göstəriciləri orta həddə yaxındır.
Ölkə üzrə sentyabrın 1-dən başlayan tədris ili 2
semestrdən ibarətdir. Hər bir semestr 19 həftə
davam edir. Bundan əlavə, 1 həftə əlverişsiz
hava şəraiti ehtimalına görə ehtiyatda
saxlanılır. İyul və avqust ayları yay, yanvar və
fevral ayları isə qış tətili hesab olunur.
İbtidai və orta təhsil pilləsində tədris həftəsi
5 günlükdür.
İstedadlı və təlim çətinlikləri olan uşaqların
təhsilinin xüsusi qaydalar əsasında təşkil
edilməsinin vacibliyi ilə əlaqədar 1985-ci ildə
müvafiq proqram təsdiq olundu. Proqramda
istedadlı şagirdlər və təlim çətinlikləri olan
uşaqlarla bağlı müddəalar əksini tapdı. Ciddi
əqli və fiziki qüsuru olan uşaqların təhsili ilə
bağlı dövlət müəyyən addımlar atsa da, onların
təhsilinə valideynlər cavabdehlik daşıyır.
 Hazırda
Çində 1540 xüsusi təhsil məktəbi fəaliyyət
göstərir. Həmin məktəblərdə təhsil alanların
sayı 375000 nəfər təşkil edir. Bundan əlavə,
Çində fiziki və əqli qüsuru olan uşaqlar üçün
100 peşə təlimi müəssisəsi, 3000 standart peşə
məktəbi, eşitmə çətinlikləri olan uşaqların
reabilitasiyası üçün 1700 təlim təşkilatı
vardır. Hər il minlərlə fiziki qüsuru olan
şagird ali təhsil müəssisələrinə daxil olur.
Çində yaşlıların təhsili müxtəlif formalarda
həyata keçirilir. Yaşlıların təhsili vasitəsilə
ölkə vətəndaşlarının siyasət, iqtisadiyyat,
mədəniyyət, elm, texnologiya və digər sahələr
üzrə hazırlığı təmin edilir. Yaşlıların təhsili
ilə məşğul olan 528 müəssisənin 65 faizində
magistratura, 30 faizində isə bakalavr təhsili
verilir. Belə təhsil müəssisələrinə fəhlə,
media, qiyabi və axşam universitetləri,
idarəetmə və təhsil kollecləri daxildir.
Yaşlıların orta təhsili müəssisələri isə peşə və
media məktəbləri, bacarıq təlimi
müəssisələrindən ibarətdir. Fəhlə ibtidai
məktəbləri yaşlıların ibtidai təhsil
müəssisələri hesab olunur. Onu da qeyd edək ki,
yaşlıların təhsili əyani, qiyabi, özünütəhsil və
distant təhsil formasında təşkil olunur.
Ölkədə mütəşəkkil müəllim hazırlığı sistemi
mövcuddur. Çində müəllimlik peşəsi ən mötəbər
peşələrdən biri kimi qəbul olunur. Gənc
müəllimlər hər zaman təcrübəli pedaqoqların
dərslərini müşahidə edir, özlərini daha yaxşı
tərəfdən göstərmək üçün var qüvvələri ilə
çalışırlar. Müəllimlər mütəmadi olaraq fasiləsiz
peşə hazırlığına cəlb olunurlar.
 Onu
da qeyd edək ki, müəllimlərin təhsili iki
istiqamətdə aparılır: ilkin müəllim hazırlığı və
ixtisasartırma təhsili. İlkin müəllim hazırlığı
4 illik müəllim hazırlığı institutları, o
cümlədən adi universitetlər və kolleclər, 3
illik müəllim hazırlığı kollecləri və orta
məktəb müəllimlərinin hazırlığı müəssisələrində
təşkil olunur. Müəllimlərin ixtisasartırma
təhsili isə müvafiq institutlar və müəllimlərin
ixtisasartırma təhsili məktəblərində həyata
keçirilir.
1985-ci ildən hökumət vergi əsasında
maliyyələşən ali təhsil sistemini ləğv edib.
Bununla da abituriyentlərin akademik qabiliyyət
əsasında təqaüdlər uğrunda rəqabət aparmasına
şərait yaranıb. 80-ci illərin əvvəllərində ilk
özəl ali təhsil müəssisələrinin əsasının
qoyulmasına icazə verilib.
Çində ali təhsilin səviyyəsi yüksək, əhatə
dairəsi çox genişdir. Son 10 ildə bakalavr
pilləsində təhsil alanların və doktorluq
dərəcəsinə malik olanların sayı dəfələrlə artıb.
Ölkədə 100-dən çox nüfuzlu ali təhsil müəssisəsi
fəaliyyət göstərir. Onlardan ən tanınmışı Pekin
və Sinxua universitetləridir.
Çində təhsil xərcləri ilbəil artaraq hazırda 100
milyard dolları ötüb. 80-ci illərin
əvvəllərindən başlayaraq elm və texnologiyanın
inkişafı təhsil strategiyasının prioritetinə
çevrilib.
 Ali
təhsil pilləsində ümumi xərclərin müəyyən faizi
həcmində təhsil haqqı tələb olunur. Aztəminatlı
ailələrdən olan tələbələrin ali təhsil almasını
asanlaşdırmaq üçün hökumət səmərəli yardım
metodlarından istifadə edir. Belə yardım
paketinə təqaüdlər, "oxu və işlə" proqramları,
aztəminatlı ailələrdən olan tələbələrə əlavə
yardımların olunması, təhsil haqqının
azaldılması və ya tam aradan qaldırılması,
dövlət təqaüdlərinin verilməsi daxildir.
Məktəbəqədər təhsil
Qeyd etdiyimiz kimi, Çində uşaqlar 3 yaşdan 6
yaşa qədər məktəbəqədər təhsil müəssisələrinə
cəlb olunur. Çin məktəbəqədər təhsilə olduqca
ciddi diqqət yetirən azsaylı ölkələrdən biridir.
Məktəbəqədər təhsil pilləsi bütün cəmiyyətin
resurslarının səfərbərliyi sayəsində inkişaf
etdirilir.
Bağçalar yerli hökumətlər tərəfindən idarə
olunsa da, müxtəlif qurumlar, ictimai
təşkilatlar və fərdlər də məktəbəqədər təhsil
müəssisələri təsis edə bilərlər. Şəhərlərdə və
regionlarda bağçalar təhsil şöbələri, hökumət
qurumları, müəssisələr, əyalət idarələri və
fərdlər tərəfindən idarə olunur. Ucqar
əyalətlərdə məktəbəqədər təhsilə ictimaiyyət
maddi yardım edir. İqtisadi cəhətdən kasıb
ərazilərdə, etnik azlıqların yaşadıqları
yerlərdə məktəbəqədər təhsil forması kimi uşaq
fəaliyyət mərkəzləri, oyun qrupları, çevik
yardım mərkəzləri fəaliyyət göstərir. Belə
ərazilərdə 1 və ya 2 illik bağçalar mövsümdən
asılı olaraq işləyirlər.
Son illərdə ucqar, iqtisadi cəhətdən kasıb və
etnik azlıqların yaşadıqları ərazilərdə
məktəbəqədər təhsilin səviyyəsi sürətlə inkişaf
etməkdədir. Məktəbəqədər təhsil müəssisələrində
uşaqlara qayğı tədrislə inteqrasiya edilir. Bu
da uşaqların məktəb təhsilinə hazırlanması üçün
fiziki, mənəvi, əqli və estetik tərbiyəsinin
harmonik şəkildə təmin olunmasına imkan verir.
Məktəbəqədər təhsil müəssisələrində tətbiq
olunan təhsil proqramları sistemli, məqsədli və
çoxtərəflidir.
 Məktəbəqədər
təhsilin idarə olunması işinin səmərəliliyini
artırmaq üçün dövlət tərəfindən silsilə qanunlar
qəbul edilir. Dövlət, həmçinin məktəbəqədər
təhsil müəssisələrində çalışan müəllimlərin və
tərbiyəçilərin ixtisaslaşmasına dair yeni qayda
və qanunların həyata keçirilməsinə başlayıb.
Hazırda Çində məktəbəqədər təhsil müəssisələri
üçün ixtisaslı müəllim hazırlayan 67 məktəb
fəaliyyət göstərir.
İbtidai təhsil
Çində ibtidai təhsil pilləsi o qədər genişdir
ki, çox böyük çətinliklər hesabına bu sahədə
müəyyən nailiyyətlər əldə edilib. 1986-cı ildə
qəbul edilmiş icbari təhsil haqqında qanunda
ibtidai təhsilin milli səviyyədə
genişləndirilməsi nəzərdə tutulur. Qeyd
etdiyimiz kimi, ölkədə uşaqlar 6 yaşından
başlayaraq ibtidai təhsilə cəlb olunurlar.
Əksər əyalətlərdə ibtidai təhsil pilləsi 5 il
davam edir. Lakin Pekin, Şanxay və digər böyük
şəhərlərdə ibtidai təhsil pilləsi 6 illikdir.
İbtidai təhsil kurikulumuna Çin dili,
riyaziyyat, fiziki təhsil, musiqi, təsviri
sənət, həyat bilgisi, tarix və coğrafiya fənləri
daxildir. Bundan əlavə, siyasi biliklər və etik
davranışların tədrisi də kurikulumun bir
hissəsini təşkil edir. İngilis dili III sinifdən
başlayaraq tədris olunur. IV sinifdən hər
semestrdə iki həftə texnologiya tədris olunur.
Bunun nəticəsində şagirdlər yaradıcı əmək
vasitəsilə müəyyən vərdişlər qazanır, nəzəri
bilikləri istehsalatla əlaqələndirirlər.
 Tədris
qrup halında təşkil olunur ki, bu da şagirdlərin
birgə əməkdaşlıq bacarıqlarına yiyələnmələrinə
imkan verir. Şagirdlərin cavabdehliyini artırmaq
üçün məktəblərə xadimələr təyin edilmir.
Məktəbin təmizliyi məhz şagirdlər tərəfindən
həyata keçirilir.
Orta təhsil
Çində orta təhsil aşağı və yuxarı pillədən
ibarətdir. Orta təhsilin aşağı və yuxarı
pilləsinin hər biri 3 il davam edir. İcbari
təhsilin son 3 ili orta təhsilin aşağı pilləsi
hesab olunur.
6
illik ibtidai təhsil pilləsini başa vurduqdan
sonra şagirdlər öz təhsillərini orta təhsilin
aşağı pilləsində davam etdirməlidirlər. Orta
təhsilin aşağı pilləsini tamamladıqdan sonra isə
şagirdlər müvafiq qəbul imtahanı verərək növbəti
3 ili akademik təmayüllü orta məktəblərdə oxuya
və ya peşə məktəblərinə daxil ola bilərlər.
Orta təhsilin yuxarı pilləsinə qəbul imtahanı
ildə bir dəfə Çin dili, riyaziyyat, ingilis
dili, fizika, kimya, siyasət və fiziki təhsil
fənlərindən təşkil olunur. Qəbul balı müxtəlif
regionlardan asılı olaraq dəyişə bilər.
Orta təhsilin yuxarı pilləsi X-XII sinifləri
əhatə edir. Təhsilin bu pilləsində tədris ili 2
semestrdən, 40 həftədən ibarətdir.
 Yuxarı
pillədə cari tədris olunan fənlər icbari və
seçmə olmaqla iki qrupa bölünür. Akademik
kurikuluma Çin dili, riyaziyyat, ingilis dili,
fizika, kimya, biologiya, coğrafiya, tarix,
siyasət, musiqi, təsviri sənət, fiziki təhsil,
texnologiya, kompüter kimi fənlər daxildir. Bəzi
məktəblərdə peşəyönümlü fənlər də tədris edilir.
Son illər orta təhsilin yuxarı pilləsində oxuyan
şagirdlərin sayı davamlı olaraq artmaqdadır.
Məzunlar Ali Təhsilə Qəbul üzrə Milli
İmtahanlarda əsasən Çin dili, riyaziyyat və
ingilis dili fənlərindən imtahan verirlər.
Orta təhsilin yuxarı pilləsini bitirənlərin
çoxunun universitetlərə və peşə məktəblərinə
daxil olmalarına baxmayaraq, Çində bu pilləni
bitirən hər kəs artıq təhsilli şəxs hesab
edilir. Universitetlərin məhdud sayda elan
etdiyi yerlərə qəbul olmaq üçün rəqabətin
gərginliyini nəzərə alan valideynlər və
şagirdlər orta məktəbləri dəqiqliklə seçirlər.
Peşə təhsili
Çində peşə təhsili sistemi 130 illik inkişaf
tarixinə malikdir. Həyata keçirilmiş köklü peşə
təhsili islahatları nəticəsində bu sahədə ciddi
inkişaf meyilləri müşahidə olunur. Tətbiq
olunmuş yeniliklər sayəsində peşə təhsili
müəssisələri təkmilləşib və inkişaf edib. Onu da
qeyd edək ki, Çində peşə təhsili orta təhsilin
aşağı və yuxarı pillələrində, eləcə də ali
təhsil pilləsində həyata keçirilir.
Orta təhsilin aşağı pilləsində təşkil olunan
peşə təhsilinin məqsədi müvafiq peşə biliklərinə
və bacarıqlarına yiyələnmiş işçilər, fəhlələr
hazırlamaqdır. Bu pillədə həyata keçirilən peşə
təhsili 9 illik icbari təhsilin bir hissəsini
təşkil edir.
Orta təhsilin yuxarı pilləsində təşkil olunan
peşə təhsilinin məqsədi isə əməli bacarıqlara
yiyələnmiş ikinci dərəcəli işçi qüvvəsi
hazırlamaqdır. Orta təhsilin yuxarı pilləsində
təşkil olunan peşə təhsili 2 ildən 4 ilə qədər
davam edən proqramlara əsaslanır. Bu növ peşə
təhsili ixtisaslaşmış orta məktəblərdə,
bacarıqlı işçi məktəblərində və peşə təmayüllü
orta məktəblərdə həyata keçirilir.
İxtisaslaşmış orta məktəblərdə 3 və ya 4 illik
proqramlar, bacarıqlı işçi məktəblərində isə 3
illik proqramlar əsasında ikinci dərəcəli
işçilər hazırlanır. 3 illik peşə təmayüllü orta
məktəblərdə istehsalat, xidmət, texnologiya və
idarəetmə sahəsi üzrə ikinci dərəcəli
mütəxəssislər yetişdirilir.
Peşə təmayüllü və ixtisaslaşmış orta məktəbləri
başa vuranlar öz təhsillərini ali peşə
məktəblərində davam etdirə bilərlər. Ali peşə
məktəblərinin məqsədi texniki və idarəetmə
sahəsində yüksəkixtisaslı kadrlar
hazırlamaqdır.
Ali peşə məktəbləri 4 yerə bölünür: ali peşə və
texnologiya kollecləri; ixtisaslaşmış orta
məktəblərdə təşkil olunan 5 illik ali peşə
məktəbləri; ali təhsil və yaşlıların ali təhsili
müəssisələrində təşkil olunan ali peşə təhsili;
təcrübəyönümlü kadrların, yüksək səviyyəli
peşəkar və texniki mütəxəssislərin hazırlanması
ilə məşğul olan 2-3 illik ali təhsil
müəssisələri.
Ali təhsil
Çinin ali təhsil sistemi Amerika Birləşmiş
Ştatlarının (ABŞ) və Birləşmiş Krallığın ali
təhsil sistemlərinin vəhdətindən ibarət olsa da,
daha çox ABŞ təhsil sisteminə bənzəyir. Ölkədə
ali təhsil pilləsi əsasən ödənişlidir. Ali
təhsil üçmərhələli bakalavr, magistratura və
doktorantura pillələrindən ibarətdir. Bundan
əlavə, dərəcə verməyən proqramlar üzrə tədris
aparılan universitetlər də var. Magistratura və
doktorantura dərəcəsi müvafiq Dövlət Şurası
tərəfindən akkreditasiyadan keçmiş
universitetlər və tədqiqat müəssisələrində
verilir.
Ölkənin ali təhsil sistemində həm 3 illik, həm
də 4 illik proqramlar tədris olunur. 3 illik
proqramların tədrisi istənilən ali təhsil
müəssisəsində aparılır. 4 illik proqramlar isə 4
illik kolleclərdə və ya universitetlərdə tədris
olunur. 4 illik proqramlardan fərqli olaraq, 3
illik proqramların sonunda bakalavr dərəcəsi
verilmir. Tələbə 3 illik proqramın davamı kimi
əlavə olaraq 2 il təhsil aldıqda bakalavr
dərəcəsinə sahib ola bilər.
Çində 1650 adi ali təhsil müəssisəsi, 528
yaşlıların ali təhsili müəssisəsi və 214 özəl
ali təhsil müəssisəsi fəaliyyət göstərir.
2005-ci ilin statistikasına görə, Çinin ali
təhsil müəssisələrində 23 milyon tələbə təhsil
alıb. Bu isə əvvəlki illə müqayisədə 10 faiz
çoxdur (2004-cü ildə təxminən 21 milyon nəfər
olub).
Ölkənin ali təhsil müəssisələri adi
universitetlər, texniki universitetlər, kənd
təsərrüfatı, xarici dillər və tibb sahələri üzrə
ixtisaslaşmış ali təhsil müəssisələri, peşə
kollecləri - müəllim hazırlığı müəssisələri və
ixtisaslaşmış kolleclər kimi qruplara bölünür.
Ali təhsil müəssisələrinin bəziləri əyalət
hökumətləri (Şanxay Universiteti), bəziləri
müxtəlif nazirliklər və dövlət idarələri (Pekin
Aeronavtika Universiteti) tərəfindən idarə
olunur. Bundan əlavə, Təhsil Nazirliyi
tərəfindən idarə olunan ali təhsil müəssisələri
(Pekin Universiteti) də vardır. Bu tip
universitetlər mərkəzi və yerli hökumət
tərəfindən müştərək idarə olunur.
Statistik məlumatlara görə, Çində magistratura
təhsili verən 770 ali təhsil müəssisəsi
fəaliyyət göstərir ki, onlardan da 73-ü və ya 10
faizi Təhsil Nazirliyinə, 296-sı isə mərkəzi
hökumətə tabedir. Bundan əlavə, 315 tədqiqat
müəssisəsinin 272-si mərkəzi hökumətin nəzarəti
altındadır. Magistratura təhsili verən ali
təhsil müəssisələrinin 48 faizi mərkəzi
hökumətin tabeliyindədir. Göründüyü kimi,
mərkəzi hökumət magistratura təhsili verən ali
təhsil müəssisələrinə daha çox nəzarət edir.
1731 ali təhsil müəssisəsi isə bakalavr pilləsi
üzrə təhsil verir.
Son zamanlar həyata keçirilən islahatlar
nəticəsində ali təhsil sisteminin
təkmilləşməsinə böyük diqqət yetirilir. Bir çox
sənaye universitetləri və ixtisaslaşmış
kolleclər təsis olunub. Yeni ixtisaslar, o
cümlədən avtomatika, nüvə enerjisi, enerji
resursları, okeanoqrafiya, nüvə fizikası,
kompüter elmləri, polimerlər kimyası, polimerlər
fizikası, radiokimya, fiziki kimya ixtisası üzrə
mütəxəssis hazırlığı aparılır.
Elmi tədqiqatlar
Çin bir çox texnologiyaların ixtira olunduğu,
müasir sivilizasiyanın təməlinin qoyulduğu
ölkələrdən biri kimi tanınır. İlk kağız
istehsalı, ağac nəqqaşlığı, çevik makina çapı,
maqnit, iynəli kompas, barıt, seysmoloji
detektor, kibrit, iki funksiyalı porşenli nasos,
domna peçi, çuqun istehsalı, asma körpülər,
təbii qazın yanacaq kimi istifadəsi, hidravlik
çəkic, mexaniki zəncir ötürücüsü, mexaniki kəmər
ötürücüsü, pər, qundaqlı ox-yay, artilleriya
topu, raket və digər çoxsaylı ixtiralar bunu
təsdiq edir.
Ölkə astronomları səma cismlərinin ilkin və
dəqiq müşahidələrini aparanlar sırasındadır. Çin
riyaziyyatçıları yunan riyaziyyatçılarından
bəhrələnərək riyaziyyat elminin inkişafına
layiqli töhfələr veriblər.
Bütün bunlara baxmayaraq XVII əsrə qədər Çində
elm və texnologiyanın tətbiqi Avropadan geri
qalırdı. Yalnız bu dövrdən sonra həyata
keçirilmiş islahatlar sayəsində Çin qlobal
iqtisadiyyata inteqrasiya etdi, hökumət elm və
texnologiyanın inkişafına böyük diqqət
göstərməyə başladı.
1960-1970-ci illərdə Çin-Sovet qarşıdurmasından
sonra Çin nüvə silahı istehsal etməyə başladı və
1964-cü ildə ilk uğurlu sınaq həyata keçirildi.
1970-ci ildə Çin ilk süni peykini buraxdı.
Bununla da Çin müstəqil peykə malik olan beşinci
ölkə oldu.
Hazırda Çin elmi-tədqiqat və texnoloji inkişafa
ayırdığı büdcənin həcminə görə dünyada ikinci
yerdə qərarlaşır. 2006-cı ildə Çin hökuməti elm
və texnologiya sahəsinə 136 milyard ABŞ dolları
investisiya ayırıb ki, bu da 2005-ci illə
müqayisədə 20 faiz çoxdur.
Qərbdə hələ də mübahisəli məsələ kimi nəzərdən
keçirilən törəmə hüceyrələrin tədqiqatı və gen
terapiyası Çində ən yüksək səviyyədə inkişaf
edib. Ölkə üzrə 926000 tədqiqatçı fəaliyyət
göstərir. Bu göstəriciyə görə Çin dünyada ikinci
yeri tutur.
Kosmosun fəthi istiqamətində bir çox uğurlara
imza atan ölkə kifayət qədər mürəkkəb layihələrə
maliyyə vəsaiti ayırır. Ayın Tədqiqi Proqramının
bir hissəsi kimi 2007-ci ildə Çin Çanqe kosmik
gəmisini uğurla orbitə çıxarıb. 2011-ci ilin
sentyabr ayında Çinin ilk kosmik stansiya modulu
olan Tianqonq-1 uğurla fəaliyyətə başlayıb.
Ölkədə yarımkeçiricilər, o cümlədən bərpa edilən
enerji, hidroelektrik enerji, külək və günəş
enerjisi sahəsində funksional kompüter
proqramları hazırlanır. Yanacaq enerji
stansiyalarında çirklənmənin qarşısını almaq
üçün Çin girdə yanacaqlı nüvə reaktorlarından
istifadə edən ilk ölkədir. Bu tip reaktorun
istifadə edilməsi daha əlverişli və
təhlükəsizdir.
2010-cu ildə Çinin Milli Super Kompüter Mərkəzi
hazırda dünyanın ən sürətli super kompüterini
hazırlamağa nail olub. 2010-cu ildən ölkədə
dünyanın ən yaxşı 10 super kompüterlərindən biri
olan Nebula super kompüterləri də istehsal
edilməkdədir.
Beynəlxalq əməkdaşlıq
Təhsildə beynəlxalq əməkdaşlığa xüsusi diqqət
yetirən Çin digər ölkələrlə müqayisədə xaricdə
təhsil almağa daha çox tələbə göndərir. 1978-ci
ildə aparılan islahatlardan sonra 700000-ə yaxın
çinli 103 ölkədə təhsil alıb. Onlardan yalnız
185000-i təhsillərini başa vurduqdan sonra
ölkələrinə qayıdıb.
Çində təhsil alan əcnəbi tələbələrin sayı ildə
20 faiz artır. Rəsmi statistikaya görə, 2007-ci
ildə bu ölkədə təhsil alan əcnəbi tələbələrin
sayı 195503 nəfər təşkil edib. Dünyanın 188
ölkəsini təmsil edən əcnəbi tələbələr ən çox
Cənubi Koreyadan (57504), Yaponiyadan (18363),
ABŞ-dan (11784), Vyetnamdan (7310) və
İndoneziyadan (5652) gəlirlər.
Çində təhsilin inkişafına bir çox beynəlxalq
təşkilatlar, o cümlədən YUNESKO, YUNİSEF,
BMT-nin Əhali Fondu, BMT-nin İnkişaf Proqramı,
Dünya Əmək Təşkilatı, Asiya-Sakit Okean
İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı, AİƏT, Dünya
Bankı öz töhfələrini verməkdədir. Yalnız Dünya
Bankı Çin təhsilinin inkişafına 1,5 milyard ABŞ
dolları həcmində kredit ayırıb.
Böyük nüfuza malik Pekin və Sinxua
universitetləri mükəmməl tədris və tədqiqat
imkanlarına görə beynəlxalq arenada tanınır. Çin
diplomların qarşılıqlı tanınması sahəsində 40
ölkə, o cümlədən Fransa, Böyük Britaniya, ABŞ,
Rusiya və digər ölkələrlə müqavilələr
imzalayıb.
Bəşarət MƏMMƏDOV,
Ramil HÜSEYNOV
Yazının hazırlanmasında Çin Xalq Respublikası
Təhsil Nazirliyinin rəsmi materiallarından
istifadə olunub. |
