|
Bəşəriyyət
yarandığı gündən özünün inkişafını təmin etmək
üçün həmişə axtarışlar aparmış, yeni mexanizmlər
düşünülmüşdür. Bu zaman insanın böyüyüb
boya-başa çatması, rəqabətədavamlı şəxsiyyət
kimi formalaşması həmişə diqqət mərkəzində
saxlanılmışdır. Təhsil bəşəriyyətin bu tarixi
inkişaf yolunda ən unikal bir mexanizm kimi
meydana çıxmış, insanların əxlaqi, mənəvi və
fiziki cəhətdən inkişafını təmin edən bir sistem
kimi istifadə olunmağa başlamışdır. Bu gün də
təhsil fenomeni cəmiyyətin inkişaf dinamikasını
tənzimləyən, onu daha uğurla irəli aparan
potensial bir qüvvə kimi dəyərləndirilir. Ulu
öndər Heydər Əliyevin dediyi kimi, "Təhsil
sahəsi müqəddəs bir sahədir. Çünki təhsil sahəsi
uşaqları, gəncləri hazırlayıb gələcəyə əsl
vətəndaş, yüksək səviyyəli mütəxəssis etmək üçün
mövcuddur". Görünür, elə bu səbəbdən də XXI əsr
özünün görüntüləri ilə "Təhsil əsri"
adlandırılmışdır. Ona görə də bütün
fəaliyyətlərin təhsilə yönlənməsi, onun humanist
prinsiplər əsasında qurulması əhəmiyyətli hesab
edilir.
Ölkəmizdə
ənənəvi sentyabr konfranslarının keçirilməsi
müəllimlərin, bütövlükdə təhsil işçilərinin bir
araya gələrək bu günü bayram etməsi, ona dəyər
verməsi əslində cəmiyyətimizdə təhsilə olan
yüksək münasibəti ifadə edir. Hər ilki
konfranslara müəllimlər özlərinin nail olduqları
uğurlar və qarşılaşdıqları çətinliklərlə
gəlirlər. Problemlərin həlli istiqamətində
müzakirələr aparırlar. Onlar həmişə olduğu kimi,
bu il də sentyabr konfranslarına toplaşacaq,
özlərinin gələcək fəaliyyətlərinin
istiqamətlərini müzakirə edərək, müvafiq
qərarlar qəbul edəcəklər.
Məlum olduğu
kimi, respublikamızda 1999-cu ildən başlayan
təhsil islahatları uğurla davam edir. Təhsilin
bütün pillələrində, o cümlədən ümumi təhsil
sahəsində quruculuq işləri planlı və ardıcıl
şəkildə aparılır. Artıq "Təhsil haqqında"
Azərbaycan Respublikasının Qanununun və
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab
İlham Əliyevin həmin Qanunun tətbiq edilməsi
barədə 5 sentyabr 2009-cu il tarixli fərmanına
uyğun olaraq ümumi təhsil sahəsinə aid olan
sənədlər yenidən hazırlanaraq istifadəyə
verilmişdir. "Ümumtəhsil pilləsinin dövlət
standartları və proqramları (kurikulumları)",
"Ümumtəhsil məktəbinin Nümunəvi Nizamnaməsi",
"Ümumi təhsil pilləsində təhsil haqqında dövlət
sənədlərinin nümunələri və onların verilməsi
qaydası", "Ümumi təhsili xüsusi nailiyyətlərlə
başa vuran məzunların qızıl və gümüş medalla
təltif olunma Qaydası", "Təhsildə xüsusi
nailiyyətlərə görə qızıl və gümüş medalların
təsviri", "Təhsil proqramlarının
(kurikulumların) yerinə yetirilməsi müddəti" və
"Ümumi təhsil müəssisəsinin Pedaqoji Şurası
haqqında Əsasnamə"dən ibarət olan bu
normativ-hüquqi sənədlər qlobal dünyanın
humanist və demokratik prinsiplərinə uyğun
hazırlanmışdır. Bu gün həmin sənədlərin
öyrənilməsi təxirəsalınmaz bir vəzifə kimi
qarşıda dayanır. Sentyabr konfranslarında onları
müzakirə obyektinə çevirmək bu gün sadəcə
təhsili idarə edənlər üçün deyil, həm də
müəllimlər, bütövlükdə pedaqoji ictimaiyyət üçün
əhəmiyyətli hesab edilir.
Müstəqil
Azərbaycanın təhsil tarixində ilk dəfə təlim
nailiyyətlərinə görə şagirdlərin qızıl və gümüş
medallarla təltif olunmasından, bununla təlim
prosesində stimullaşdırıcı bir şəraitin
yaradılmasından önəmli bir hadisə kimi
danışılmalıdır. Ötən dərs ilində 37 nəfərin
qızıl, 16 nəfərin isə gümüş medal alması,
onların hamısının ali məktəblərə daxil olması,
onların təhsildə yüksək nəticələr qazanması və
bu nailiyyətlərin əldə olunması üçün müvafiq
təlim texnologiyalarının seçilməsindəki
peşəkarlıqdan bəhs edilməlidir. Ümumtəhsil
məktəbləri üçün kurikulumların hazırlanması və
tətbiqi sahəsində ölkəmizdə aparılan işlər
mahiyyət etibarilə zamanın təkrar olunmayan və
Azərbaycan təhsilini dünyanın mütərəqqi təhsil
məkanı ilə əlaqələndirən pedaqoji
innovasiyalardır. Bu innovasiyalar məzmununda
milliliklə ümumbəşəriliyi birləşdirən, eyni
zamanda tarixən əldə olunmuş nailiyyətləri
ehtiva edən strukturdur. Onlar müasirlik
prizmasında unikal bir sistem kimi diqqəti cəlb
edir.
İcbari təhsil
mərhələsindən sonra tam orta təhsilin təmayüllər
üzrə qurulması, eləcə də istedadlı uşaqlar üçün
siniflərin təşkil olunması sahələrində də
tədbirlərin həyata keçirilməsi milli təhsilimiz
üçün yeni və son dərəcə faydalıdır. Onun uğurla
tətbiq olunması və ölkə miqyasında geniş
yayılması üçün sağlam müzakirələrin aparılmasına
ehtiyac vardır.
Ötən il 9380
yerlik 26 məktəbin istifadəyə verilməsi,
məktəblərin müxtəlif avadanlıqlarla təmin
olunması, "2008-2012-ci illərdə Azərbaycan
Respublikasında təhsil sisteminin
informatlaşdırılması üzrə Dövlət Proqramı"na
uyğun olaraq 27 min nəfərin İKT-nın tətbiqi
üzrə müxtəlif təlim kurslarından keçməsi, 180
ümumtəhsil məktəbinə 1733 ədəd kompüter, 148
məktəbə 402 noutbuk, 14 məktəbə 1500 netbuk, 155
məktəbə 403 proyektor, 23 məktəbə 30 printer
verilməsi, Azərbaycan təhsil şəbəkəsinə qoşulmuş
ümumi təhsil müəssisələrinin sayının 503-dən
1100-ə çatdırılması, 2011-2012-ci dərs ili
ərəfəsində ümumtəhsil məktəbləri üçün 102 adda
3463170 nüsxə dərsliyin çap edilməsi və onlardan
45 adda 1179750 nüsxəsinin yeni fənn
kurikulumları ilə işləyən siniflər üçün nəzərdə
tutulması, ümumtəhsil məktəblərinin
maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsi, onun
tədris avadanlıqları və təlim vasitələri ilə
təmin olunması üçün ardıcıl olaraq tədbirlərin
həyata keçirildiyini göstərir. Onu da qeyd etmək
lazımdır ki, 2011-2012-ci dərs ilini 12180
nəfər şagird yeni tikilmiş 47 məktəbdə
qarşılayacaq.
Ölkəmizin
tarixində ilk dəfə ibtidai siniflərdə tətbiq
olunan yeni kurikulumlarla iş bu il başa çatır.
Əvvəlki illərdə olduğu kimi, 2011-2012-ci dərs
ilində də ümumtəhsil məktəblərinin I
siniflərində dərs deyəcək 9 min nəfərədək,
Naxçıvan Muxtar Respublikasında isə 358 nəfər
ibtidai sinif müəllimi təlim kurslarından
keçirilmiş və onlara müvafiq qaydada
sertifikatlar verilmişdir. İbtidai təhsilin
nəticəyönümlü məzmununun tətbiqi sahəsində xeyli
təcrübə qazanılmışdır. İlk növbədə, şagirdlərin
təlim fəallığı artmış, bir subyekt kimi
problemlərin həllindəki rolu dəyişmişdir. Bundan
əlavə, onların kommunikativ, fiziki, ən
başlıcası isə idraki bacarıqlarının inkişafı
üçün imkan yaranmışdır. Müəllimin belə bir
təhsil sisteminin qurulmasını təmin edən maraqlı
tərəflərdən biri kimi funksiyası dəyişmişdir. O,
şagirdi öyrənməyə istiqamətləndirmək, onun
fəaliyyətini koordinasiya etmək keyfiyyəti
qazanmışdır.
Aparılan
müşahidələr, keçirilən sorğular yeni sistemin
şagirdin idrak fəallığının yaranması, onun
sürətlə inkaşaf etməsini aydın şəkildə göstərir.
Lakin bu yeni sistemin tətbiq olunması
nöqsanlardan da xali deyildir. Ötən il yeni fənn
kurikulumlarının tətbiqi vəziyyəti Təhsil
Nazirliyi tərəfindən öyrənilərək
ümumiləşdirilmişdir. Bu zaman belə məlum
olmuşdur ki, "müəllimlərin müəyyən hissəsinin
fənn kurikulumlarında təsbit olunmuş məzmunun,
standartların reallaşdırılmasında qiymətləndirmə
standartlarının tətbiqi, interaktiv təlim
metodlarından səmərəli istifadə bacarıqlarının
təkmilləşdirilməsinə hələ də ehtiyac vardır".
Müşahidə və söhbətlər göstərir ki, bəzi
müəllimlər yeni təhsil siyasətinə uyğun olaraq
yaradılmış məzmunun xüsusiyyətlərini, onun
reallaşdırılması ilə bağlı strategiyaların
özünəməxsusluğunu şərh etməkdə çətinlik
çəkirlər. Onun xüsusi təlim şəraitində
öyrənilməsinə ehtiyac duyurlar.
Bu dərs ilində
ümumtəhsil məktəblərinin V-XI siniflərində
təhsilin ənənəvi məzmunu tətbiq olunacaqdır.
Əvvəlki dərs ilindən fərqli olaraq bu il
fakültativ, fərdi və qrup məşğələlərinin
hesabına yalnız X sinifdə kimya-biologiya, XI
sinifdə isə fizika və fiziki coğrafiya
fənlərinin həftəlik saatlarının miqdarı
artırılaraq 2 saata çatdırılmışdır. Əslində bu,
1999-cu ildə təsdiq olunmuş Bazis tədris
planından cari dərs ilində yenə də istifadə
olunacağını diktə edir. Yeni təhsil sisteminə
keçidin tədriciliyi hələ bir müddət bu
vəziyyətin davam edəcəyini göstərir.
Bununla belə o
da məlumdur ki, artıq ümumtəhsil məktəblərinin
kurikulumlarının hazırlanması işi başa çatmış,
Azərbaycan Respublikasının təhsil naziri 02
iyun 2011-ci il tarixdə "Ümumtəhsil
məktəblərinin V-XI sinifləri üçün fənn
proqramlarının (kurikulumların) təsdiqi
haqqında" əmr imzalamışdır. Eyni zamanda V
siniflər üçün yeni kurikulumlarla dərsliklərin
hazırlanması məqsədilə tender elanı verilmişdir.
Bütün bunlar
onu göstərir ki, V-XI siniflərin yeni
kurikulumlarla işə başlamalarına çox az bir vaxt
qalır. Təbii ki, bu ilkin olaraq fənn
müəllimləri, fənn birləşmələri və məktəb
rəhbərlərini yeni təhsil proqramlarının
(kurikulumların) xüsusiyyətlərini öyrənmələrini
zəruri tələb kimi qarşıya qoyur. Hər bir məktəb,
hər bir müəllim təxirə salınmadan bu
innovasiyanı mənimsəməli və
özününküləşdirməlidir.
Keçirilmiş
monitorinqlər göstərir ki, hələ də yeni
kurikulumlara keçidə ibtidai sinif
müəllimlərinin, yaxud kiminsə subyektiv problemi
kimi yanaşılır, onun ciddiyyəti və vacibliyi
unudulur, arxa plana keçirilir.
İslahatın
gedişi prosesində əldə olunmuş təcrübələr
göstərir ki, sürətli inkişafın təmin olunması
üçün daha çox görülən işlərin mahiyyətinin şərh
olunması, onun məqsəd və məramının açıqlanması
təkanverici rol oynayır. İslahatların
fəlsəfəsinin dərk olunması pedaqoji
içtimaiyyətin bu işə daha yaxından səfərbər
olunmasını təmin edir. Bu mənada sentyabr
konfranslarında müstəqil Azərbaycanın təhsil
siyasəti ətrafında müzakirələrin açılması,
xüsusən ümumtəhsil sahəsində müəyyən olunmuş
vəzifələrin qeyd edilməsi, onun yerinə
yetirilməsi istiqamətində məsləhətləşmələrin
aparılması zəruri hesab edilir.
Ümumtəhsil
kurikulumlarının hazırlanması ölkədə həyata
keçirilən təhsil siyasətinin bir qolu kimi
diqqət mərkəzində saxlanılır. Bu siyasət
mahiyyət etibarı ilə humanist və demokratik
prinsiplərə söykənməklə ümumi təhsil məktəbinin
yenidən qurulmasına yönəlmişdir. "Təhsil
haqqında" Azərbaycan Respublikasının Qanununda
göstərilir ki, "Ümumtəhsil təhsil alanların
fiziki və intellektual inkişafına, zəruri
biliklərə yiyələnməsinə, onlarda sağlam həyat
tərzinə və sivil dəyərlərə əsaslanan vətəndaş
təfəkkürünün formalaşmasına, milli və dünyəvi
dəyərlərə hörmət hissinin aşılanmasına, ailə,
cəmiyyət, dövlət və ətraf mühit qarşısında hüquq
və vəzifələrin müəyyən edilməsinə imkan
yaradır". Ümumi təhsil məktəbi Azərbaycan
vətəndaşının, milli və bəşəri dəyərlərə məxsus
olan, idraki, hissi və fiziki keyfiyyətlərə
malik şəxsiyyətin formalaşması istiqamətində
fəaliyyət göstərir. Onun bu vəzifələri
müvəffəqiyyətlə yerinə yetirməsi
şəxsiyyətyönümlü xarakter daşımasından,
nəticəyönümlü məzmuna malik olmasından,
fəaliyyətini təhsil standartlarına əsasən
qurmasından daha çox asılıdır. Çünki belə olan
halda ümumi təhsil sahəsində fəaliyyətləri,
onların inkişafını daha asan idarə etmək mümkün
olur.
Qlobal
dünyanın mütərəqqi fikir axını ümumi təhsil
məktəbi ilə bağlı bir nöqtədə qovuşur. Bu,
hafizə məktəbinin təfəkkür məktəbi ilə əvəz
olunması zərurətindən irəli gəlir. Bu gün
dünyanın təhsillə bağlı mülahizələr söyləyən
təhsilşünas, psixoloq alimləri bu barədə qəti
fikir söyləməklə onu müasir inkişaf məkanında ən
uğurlu çıxış yolu hesab edirlər. Bununla həm də
insanın bir şəxsiyyət kimi təfəkkür
mədəniyyətinə malik olmasını cəmiyyət üçün ən
yüksək dəyər və insani keyfiyyət kimi
qiymətləndirirlər.
Bu təhsil
tendensiyası dünyanın inkişaf etmiş demokratik
ölkələrində davam etməkdədir. Qlobal dünyanın
insanları kimi, bu mütərəqqi yanaşma tərzini əxz
eləmək, ən müasir pedaqoji innovasiya kimi onun
tətbiqinə nail olmaq üçün müzakirələr aparmağa
ehtiyac vardır. Özümüzün təhsil şəraitimizə,
potensial imkanlarımıza əsaslanmaqla müstəqil
Azərbaycanın intellekt məktəbini hansı təməl
üzərində necə qurmalı və onu necə inkişaf
etdirməliyik? Təhsil sahəsində müəyyən olunmuş
humanistlik, demokratiklik, varislik,
bərabərlik, keyfiyyətlilik, millilik və
dünyəvilik, səmərəlilik və sair prinsipləri necə
həyata keçirməliyik?
Təbii ki,
konfrans zamanı keçirilən müzakirələrdə bu
suallar ətrafında toplanan fikirlər ümumilikdə
təhsil fəaliyyətimizin daha səmərəli qurulmasına
əhəmiyyətli təsir göstərə bilər.
Ölkəmizdə
aparılan təhsil islahatları yeni pedaqoji
təfəkkürün formalaşması ilə müşayiət olunur.
Pedaqoji innovasiyalar pedaqoji ictimaiyyətin
fikrində, düşüncəsində yeni anlayışlar, eləcə də
əməlində fəaliyyətinə yeni yanaşma tərzi kimi
formalaşır. Bu təbii proses bəzən qısqanclıqla
qəbul olunsa da, baş verir. Hər zaman bu prosesə
açıq olmaq, onu təfəkkür süzgəcindən keçirmək,
saf-çürük etmək müasir zamanımızın ən vacib
keyfiyyətlərindəndir.
Ümumtəhsil
məktəblərində islahatlardan danışılarkən məzmun
islahatlarının aparılması, onun reallaşdırılması
kimi məsələlərə diqqət yetirilir. Bəzən məzmun
islahatlarını "kurikulum islahatları" kimi izah
edənlər də olur. Əslində "kurikulum islahatı"
daha geniş anlayış olub özündə "məzmun
islahatları"nı da ehtiva edir. Təhsilin məzmunu
bilik, bacarıq və vərdişlərin sistemindən ibarət
olmaqla stabil xarakter daşıyır və nələrin
öyrədilməsi sualına cavab verir.
Uzun zamanlar
üzərində iş aparılan təlim materiallarına məzmun
kimi yanaşılmışdır. Elə buna görə də onların
mənimsədilməsi məqsəd hesab edilmişdir.
Beynəlxalq ekspertlər belə sistemi
"fənnyönümlü", "bilikyönümlü" adlandırmaqla
onları dəyərləndirmişlər. Yeni təhsil siyasətinə
uyğun olaraq ümumtəhsilin məzmununda
dəyişikliklər aparılmışdır. Onun nəticələr
formasında verilməsi, təhsildə maraqlı olan
bütün şəxslərin fəaliyyətini bu nəticələrə uyğun
olaraq qurması məqsədəmüvafiq hesab edilmişdir.
Belə bir yanaşma tərzinin meydana gəlməsi, heç
şübhəsiz, pedaqogika nəzəriyyəsində təhsilin
məzmununu və onun kimi bir sıra anlayışların
şərhinə də öz təsirini göstərməsi istisna
edilmir.
Dərsliklər
təhsilin məzmununun reallaş
dırılmasında
xüsusi əhəmiyyət daşıyan və onu tamamlayan
resurslardan hesab edilir. Təlim prosesinin
təşkil olunmasında, müəllim və şagird
əlaqələrinin səmərəli şəkildə qurulmasında
dərslik əsas təlim vasitələrindən biri kimi
əvəzolunmaz rola malikdir. Ona görə də ölkəmizdə
dövlət səviyyəsində hazırlanmış təhsil siyasəti
həyata keçirilir. Artıq bir neçə ildir ki,
kurikulumların tələblərinə uyğun yeni
dərsliklərin hazırlanması sahəsində iş aparılır.
Mahiyyət etibarilə bu dərsliklər müasir məktəbin
tələblərinə uyğun olaraq intellektual
potensialın yüksəldilməsinə yönəldilmiş
dərsliklər kimi hazırlanır. I-III siniflərdə
yeni dərsliklərin tətbiqi ilə bağlı xeyli
təcrübə əldə olunmuşdur. Aparılmış monitorinqlər
göstərir ki, bu dərsliklərin tətbiq olunması
şagirdlərin fəallığının artırılması, düşünmə
qabiliyyətinin inkişaf etdirilməsi, onun
yaradıcı şəxsiyyət kimi formalaşdırılması
baxımından əhəmiyyət daşıyır. Lakin bununla
yanaşı, onların tətbiq olunmasında bir sıra
çətinliklər də vardır. İlkin qənaətlər göstərir
ki, bu çətinliklər daha çox həmin dərsliklərin
prinsiplərini, məzmun və struktur
xüsusiyyətlərini aydınlaşdırmamaqdan, onların
reallaşdırılması istiqamətində uyğun
texnologiyaları seçə və təlim materiallarına
yaradıcı yanaşa bilməməkdən irəli gəlir.
Müzakirələrdə bu məsələnin də gündəmə
gətirilməsi, yeni texnologiyalar əsasında
təcrübə toplamış müəllimlərin çıxışlarının
dinlənilməsi, qabaqcıl təcrübəsinin analitik
təhlilinə həsr olunmuş məruzələr ətrafında
müzakirələrin aparılması faydalı hesab edilir.
İmkan daxilində dərslik müəlliflərinin
müzakirələrə qatılması praktik cəhətdən
əhəmiyyətli təcrübə kimi qiymətləndirilir.
Bu gün
müəllimlərin daha çox ehtiyac duyduğu
məsələlərdən biri təlimin strateji
məsələləridir. Baxmayaraq ki, ötən əsrin 90-cı
illərinin sonundan başlayaraq fəal təlim
məsələləri nəzəri və praktik cəhətdən öyrənilir,
müəllimlər interaktiv metodlardan istifadə ilə
bağlı seminarlarda və işgüzar görüşlərdə iştirak
edir, təcrübələr toplayırlar, lakin yeni
kurikulumların tətbiq olunması zamanı təlim
formalarının, üsullarının seçilməsində, dərsin
məzmun və struktur cəhətdən düzgün qurulmasında
yenə də çətinliklərlə rastlaşırlar. Əslində belə
bir vəziyyətin olması təbii hesab edilir. Çünki
islahatın gedişi prosesində yeniliklərin qəbul
olunması və tətbiqi ilə bağlı dəyişikliklər
tədrici xarakter daşıyır. Orada tələsmək, formal
olaraq sürətliliyi təmin etmək o qədər faydalı
hesab edilmir.
Müzakirələrdə
təlimin strateji məsələlərindən biri kimi
planlaşdırmanın əhəmiyyəti, cari və perspektiv
olaraq aparılmasının zəruriliyi ilə bağlı fikir
mübadiləsi aparılmalıdır. Bu barədə müasir
pedaqoji araşdırmalara istinad edilməlidir.
Pedaqoji
fəaliyyətin səmərəliliyi və keyfiyyəti onun
düzgün planlaşdırılmasından asılıdır. İl ərzində
təlim materiallarının hansı ardıcıllıqla, hansı
məzmunda və nə zaman reallaşdırılacağı, eləcə də
hansı resurslardan istifadə olunacağı
müəyyənləşdirilməlidir. Hər bir müəllim özünün
fərdi tədris fəaliyyətini bu tələblərə əsasən
planlaşdırmalıdır. Bu zaman tövsiyə olunan
müxtəlif tematik planlaşdırma nümunələrinə
əsaslanmaq, onlardan yaradıcı şəkildə istifadə
etmək olar. Bəzən müəllimlər müxtəlif tədris
komplektlərində tövsiyə olunmuş, eləcə də ayrıca
hazırlanaraq çap edilmiş planlaşdırma
nümunələrini standart kimi qəbul edir, onlar
əsasında fəaliyyətlərini qurmağa çalışırlar. Bu,
pedaqoji prosesin yaradıcı xarakterinə zidd olan
bir hal kimi yolverilməzdir. Məktəblərdə
pedaqoji prosesin yaradıcılıq tələb etməsi
nəzərə alınmalı, məktəbin, sinfin şəraiti,
imkanları əsasında hər bir müəllimin işini fərdi
qaydada planlaşdırması təmin olunmalıdır.
Müasir dərsin
planlaşdırılması ətrafında da müəllimlərin
diskussiyasının qurulması təklif olunur. Orada
başlıca olaraq aşağıda qeyd olunan bir necə
məsələyə diqqəti yönəltmək vacib hesab edilir:
Birinci, dərs
təlimin təşkili forması kimi konkret məqsədə
xidmət göstərir və zəruri resurslara istinad
edir.
İkinci, dərs
konkret standartların və proqram tələblərinin
reallaşdırılmasına yönəlir.
Üçüncü, dərs
yaradıcı xarakter daşıyır və mövcud imkan və
şəraitə uyğun qurulur.
Dördüncü, dərs
mütləq mənada standart xarakter daşımır.
Məqsəddən asılı olaraq qeyri-standart dərslərdən
də istifadə etmək məsləhət görülür.
Konkret
məqsədə yönəlmiş uyğun forma, üsul və
vasitələrdən ibarət təlim strategiyalarının
hazırlanması sahəsində dünyanın inkişaf etmiş
ölkələrində geniş təcrübənin olduğu, eyni
zamanda müəllimin öz təcrübələrinə əsasən
strategiyalar hazırlaya bilmələri məlumdur.
Ölkəmizdə aparılan təhsil islahatlarında bu
məsələyə diqqətin yönəldilməsi didaktik cəhətdən
əhəmiyyət daşıyır. Mövcud şəraitdə
müəllimlərimizə bu strategiyaların əhəmiyyəti,
mahiyyəti və məzmunu, onlardan istifadə
qaydaları barədə bilik və bacarıqlar qazanmaq
üçün istiqamət verilməli, bu sahədə müəllimlərin
səriştələrinin artırılmasının zəruriliyi qeyd
edilməlidir.
Yeni təhsil
quruculuğunda müəllim-şagird münasibətlərinin
düzgün qurulması bütövlükdə ümumi təhsil
sahəsində islahatların istinad nöqtəsi kimi
müəllim subyektinə və eləcə də şagird
subyektinə, onların qarşılıqlı ünsiyyət
fəaliyyətinə düzgün yanaşmaqdan qaynaqlanır.
"Məktəb təcrübəsində ən kobud səhvlərə, bir
qayda olaraq, elə bu sahədə yol verilir.
Müəllimlərin çoxu güzəran təcrübəsinə
arxalanaraq "müəllim-şagird(lər)" münasibətini,
adətən "yaşlı-uşaq" münasibəti kimi
mənalandırırlar... Halbuki müvafiq yaş
dövrlərində "müəllim-şagird" münasibətləri
"yaşlı-uşaq" münasibətləri kimi deyil,
"böyük-kiçik" münasibətləri kimi nəzərdən
keçirilərsə, onların formalaşmasında,
inkişafında yaş amillərinin rolu dolğun açıqlana
bilər" (Ə.Ə.Əlizadə). Bu zaman məktəb
müəllim-şagird münasibətlərində qarşılıqlı
hörmətin yaranması baxımından daha çox qazanar.
Təlim prosesində bu münasibətlər
inkişafetdiriciliyin yaranmasına zəmin yaradar.
Şagirdin ümumi inkişafı təmin olunar.
Bu gün ümumi
təhsilin daha çox prioritet hesab olunan
problemlərindən biri şagird nailiyyətlərinin
qiymətləndirilməsidir. Bütövlükdə idarəetmə
məsələsi kimi anlaşılan qiymətləndirmə həm də
zəruri pedaqoji texnologiyalardan biri hesab
edilir. Azərbaycanda qiymətləndirmə
texnologiyasının, onun sisteminin yaradılması
istiqamətində işlər aparılır. İlk dəfə
hazırlanaraq hökumət tərəfindən təsdiq olunmuş
"Azərbaycan Respublikasında ümumi təhsilin
Konsepsiyası (Milli Kurikulumu)" (30 oktyabr
2006-cı il), "Azərbaycan Respublikasının ümumi
təhsil sistemində Qiymətləndirmə Konsepsiyası"
(13 yanvar 2009-cu il), "Ümumi təhsil pilləsinin
dövlət standartı və proqramları (kurikulumları)"
(03 iyun 2010-cu il) ümumtəhsil məktəblərində
qiymətləndirmə fəaliyyətinin normativ-hüquqi
əsasını təşkil edir. Orada şagird
nailiyyətlərinin qiymətləndirilməsinin
fəlsəfəsi, prinsipləri, məzmun məsələləri, forma
və vasitələri öz əksini tapmışdır.
Təcrübə
göstərir ki, bir çox ibtidai sinif müəllimləri
ölkədə həyata keçirilən şagird nailiyyətlərinin
qiymətləndirilməsi üzrə siyasətin mahiyyətini
açıqlamaqda, məktəbdaxili qiymətləndirmənin
müxtəlif növlərindən istifadə etməkdə çətinlik
çəkirlər. Diaqnostik, formativ və summativ
qiymətləndirmənin prosedur qaydalarına tam əməl
edə bilmirlər. V-XI siniflərdə dərs deyən
müəllimlərin yeni qiymətləndirmə sistemi ilə
bağlı praktik bacarıqlar qazanmağa böyük
ehtiyacları vardır.
Humanist
təhsil sisteminin qurulmasında, irəliləyişlərin
əldə olunmasında milli zəminə əsaslanan dünyəvi
xarakterli qiymətləndirmə sisteminin yaradılması
və onun müvəffəqiyyətlə tətbiq olunması önəmli
hesab edilir. Bu günə qədərki aparılmış işlər
təbii ki, şagird nailiyyətlərinin
qiymətləndirilməsi üzrə dünyəvi xarakterli
sistemin yaradılması sahəsində atılmış
müvəffəqiyyətli addım kimi qiymətləndirilməli,
onun inkişaf etdirilməsi, daha geniş miqyasda
yayılaraq tətbiq olunması üçün müzakirələr
aparılmalıdır. Bu zaman qarşıya çıxan hər hansı
bir qiymətləndirmə mexanizmi ilə bağlı
çətinliyin aradan qaldırılması üçün fikir
mübadilələri aparılmalı və təkliflər
verilməlidir.
Məktəblərin
məzmun və strukturu dəyişdiyi kimi, onun idarə
olunması, tədris-təlim işlərinin daha
keyfiyyətli və məhsuldar fəaliyyət göstərməsi
üçün istiqamətləndirilməsinə qoyulan tələblər də
tamamilə yenidir. Artıq demokratik və humanist
prinsiplərə söykənən məktəb öz fəaliyyətində
tamamilə müasir olan yanaşmalara istinad edir.
Xüsusilə idarəetmədə tamamilə yeni prinsiplərə
istinad olunur. 03 iyun 2010-cu ildə hökumət
tərəfindən təsdiq olunmuş "Ümumi təhsil
pilləsinin dövlət standartı və proqramları
(kurikulumları)" sənədində göstərildiyi kimi,
"Ümumi təhsilin idarə olunması hesabatlılıq,
məsuliyyətin bölüşdürülməsi və inkişafın
monitorinqi prinsipləri əsasında həyata
keçirilir".
Hesabatlılıq
ümumtəhsil məktəblərində müəllimdən başlayaraq
məktəbin direktoruna, eləcə də təhsil şöbəsinin
rəhbərinə qədər hər kəsin özü və tabe olduğu
struktur qarşısında ardıcıl və sistemli olaraq
hesabat verməyi tələb edir. Bu, bir neçə
cəhətdən faydalı hesab edilir. Əvvəla, hər kəs
müəyyən müddətdə nəzərdə tutduğu işi başa
çatdırır və onun qəbulu barədə ilkin ekspertiza
xarakterli rəyi öyrənir. İkinci, işin növbəti
mərhələdə yerinə yetirilməsi ilə bağlı
mülahizələr konkretləşir. Üçüncü, nəzərdə
tutulmuş işin icra vaxtı, zamanı və keyfiyyəti
ilə bağlı diaqnostik qənaətlərə gəlmək olur.
Məsuliyyətin
bölüşdürülməsi prinsipi əsasən nizamnamə və
əsasnamələrdə müəyyən olunmuş vəzifələrə görə
həyata keçirilir. Hər kəsdən tələb olunan
fəaliyyət onun məsuliyyət çərçivəsinə tabe
edilir. Ona görə də hər kəs öz məsuliyyəti
daxilində işləri yerinə yetirməklə, cavabdeh
olduğu məsələlərlə bağlı hesabatlar verir.
İnkişafın
monitorinqi prinsipi fəaliyyət zamanı sadədən
mürəkkəbə doğru bütün mütərəqqi xüsusiyyətləri
nəzərə almağa, inkişafı izləməyə, onun daha
keyfiyyətlə yerinə yetirilməsinə imkan yaradır.
Bu zaman mahiyyət etibarı ilə keyfiyyətin idarə
olunmasını təmin etmək mümkün olur.
Bu
prinsiplərin nəzərə alınması tamamilə yeni
idarəetmə mexanizmlərinin həyata keçirilməsinə
imkan yaradır. Ona görə də müzakirələrdə onların
hər birinin üzərində dayanmaq, mahiyyəti və
məzmununu açıqlamaq praktik cəhətdən əhəmiyyətli
hesab edilir.
Müşavirədə
valideyn-məktəb münasibətləri də gündəmdə
olmalı, ona fəal münasibət bildirilməlidir.
Məlum olduğu kimi, ənənəvi pedaqogikada həmişə
ailə, məktəb və şagird əlaqələrindən danışılmış,
onun əhəmiyyəti qeyd edilmişdir. Bu məsələ ilə
bağlı xeyli təcrübə toplanmışdır.
Artıq XXI
əsrdə yeni Azərbaycan məktəbinin şəxsiyyətin
formalaşdırılmasına yönəldilməsi valideynlərlə
olan əlaqələrə tamamilə yeni müstəvidə yanaşmağı
tələb edir. Valideynlər məktəblə əlaqələrini
sadəcə informasiyalar üzərində qura bilməzlər.
Onlar məktəblə yaxından əməkdaşlıq etməli,
təhsil prosesinin iştirakçısı kimi fəaliyyət
göstərməli, nailiyyətlərin əldə olunmasına
imkanları daxilində töhfələrini verməlidirlər.
Şəhər (rayon)
təhsil şöbələrinin nəzdində fəaliyyət göstərən
metodkabinetlərin başlıca vəzifəsi ümumtəhsil
müəssisələrinin, eləcə də orada fəaliyyət
göstərən müəllimlərin, təhsil işçilərinin işini
istiqamətləndirməkdən ibarətdir. Lakin aparılmış
monitorinqlər bu strukturun fəaliyyətində xeyli
nöqsanların olduğunu, onun təhsil islahatının
tələblərinə cavab vermədiyini göstərir.
Metodkabinetlər öz fəaliyyətlərini müasir təhsil
texnologiyalarından istifadə edilməsi və
təhsilin keyfiyyətinin idarə olunması baxımından
səmərəli qura, Təhsil Nazirliyi qarşısında
hesabatlarını vaxtlı-vaxtında verə bilmir. Ona
görə də müzakirələrdə metodkabinetlərin sentyabr
konfransının təşkili və keçirilməsi ilə bağlı
fəallıqlarının artırılması, gələcəkdə onların
məzmun və strukturunun yeni dövrün məktəbinin
tələbatlarına uyğunlaşdırılması istiqamətində
təkliflərin hazırlanması məqsədəmüvafiq hesab
edilir.
Heç şübhə
etmirik ki, sentyabr konfranslarında bu
problemlər və pedaqoji ictimaiyyətimizi
düşündürən digər məsələlər müzakirə olunacaq,
gələcək fəaliyyətimizin daha səmərəli qurulması
məqsədi ilə faydalı təkliflər veriləcəkdir.
Abdulla MEHRABOV,
Təhsil Problemləri İnstitutunun direktoru,
professor,
Ənvər ABBASOV,
Kurikulum Mərkəzinin direktoru, institutun
direktor müavini, dosent |
