|
 Azərbaycan
milli jurnalistika məktəblərinin hər birində
«Əkinçi»nin maarifçilik ənənələri bu və ya başqa
şəkildə özünü göstərməkdədir. Uşaq pedaqoji
jurnalistikamız isə sahə jurnalistikası olmaqla,
birbaşa milli pedaqoji və metodiki məsələlərin,
uşaq və yeniyetmələrin təlim-tərbiyəsi ilə bağlı
sosial-mədəni problemlərin işıqlandırılmasını
qarşıya məqsəd qoymuşdur.
İlk milli uşaq jurnalımız olan «Dəbistan»
1906-cı ilin aprelində işıq üzü görmüşdür. Onun
oxucu auditoriyası əsasən kiçikyaşlı uşaqlar
olduğu üçün burada dərc edilən materiallar -
elmi, ədəbi və publisistik əsərlər, folklor
nümunələri həcmcə kiçik, yığcam, məzmunca aydın,
süjet quruluşuna görə sadə, dil və üslubca
anlaşıqlı yazılardan ibarət olurdu. Həmin
əsərlərdə uşaqların yaş və anlaşıq səviyyələri,
maraq dairələri nəzərə alınmaqla,
əxlaqi-didaktik məsələlərə, uşaqların hər
cəhətdən layiqli vətəndaş kimi
yetişdirilmələrinə xüsusi diqqət yetirilirdi.
Bu cür əsərləri yazmaq isə xüsusi istedadla
yanaşı, müəllifdən uşaq psixologiyasına, onun
maraq və ətraf aləmlə təmas dünyasına dərindən
bələdlik, həmçinin pedaqoji və metodiki səriştə
tələb etdiyi üçündür ki, uşaq mətbuat
orqanlarının yaradıcı qüvvələri əsasən pedaqoq
ədiblər, müəllim və şagirdlər idilər. Buraya
Ə.Cəfərzadə, S.M.Qənizadə, F.Köçərli, M.Ə.Sabir,
A.Səhhət, A.Şaiq, S.S.Axundov, M.Mahmudbəyov,
S.Əbdülrəhmanbəyov, Q.Rəşad, R.Əfəndiyev və b.
daxil idilər. Onların qələmə aldıqları şeir,
hekayə, nağıl, məqalə və s. əsərlərdə balaca
oxucular təbiətdəki bitki örtüyü və canlılar
aləmi, Vətənin gözəllikləri, xalqımızın
mədəni-mənəvi sərvəti, etnoqrafiyası, tarixi və
ədəbi şəxsiyyətləri, oxumağın, elmli və bilikli
olmağın səmərəsi, xeyirxahlıq və qəhrəmanlığın
əfsunkarlığı və s. və i.a. haqda məlumatlar,
təəssüratlar alır, öz yurd və doğmalarına,
müəllim və valideynlərinə qədirşünaslıq və sevgi
dolu duyğularla tərbiyələnir, mənən
süslənirdilər.
1907-ci ildə nəşrə başlayan «Rəhbər» jurnalının,
«Dəbistan»dan fərqli olaraq, valideynlər üçün
əlavəsi də var idi. Bu əlavədə valideynləri öz
övladlarının təhsil almalarına həvəsləndirmək,
bunun üçün onlar arasında izahat və
maarifləndirmə işi aparmaq, bununla da xalqda
kütləvi savadlanmaya həvəs oyatmaq başlıca
məqsəd idi. Beləliklə, «Rəhbər» təkcə
kiçikyaşlı oxucuların deyil, həm də
valideynlərin şüurlarının xurafat
qaranlığından maarif və məktəbin nur, ziya
dolu tərəqqi yollarına yönəldilməsinə pedaqoji
və didaktik üsulları ilə rəhbərlik etməyə
çalışırdı.
 «Məktəb»
jurnalı 1912-ci ildə nəşrə başladı. Bu mətbu
orqanın əsas hədəfi orta və yuxarı yaşlı
məktəblilər olduğu üçün orada dərc edilən
materialların məzmun və mündəricəsi də bir
qədər tutumlu və mürəkkəb, həcmləri böyük,
süjetləri şaxəli idi. «Məktəb» jurnalı da
pedaqoji jurnalistika ənənələrinə sadiq qalaraq,
dərc etdiyi materiallarda öz oxucularının yaş,
bilik, qavrayış səviyyələrini, maraq dairələrini
maksimum nəzərə alırdı.
Cümhuriyyət dövründə təlim-tərbiyə məsələlərinə
də xüsusi diqqət yetirildiyi üçündür ki, bu
illərdə «Övraqi-məfisə» və «Əfkari-mütəllimin»
adlı uşaq və pedaqoji jurnallar da nəşr
edilmişdir. İstər bu jurnallarda, istərsə sovet
dövrü və müstəqillik illərində nəşr edilən
«Azərbaycan məktəbi» jurnalı (və onun ayrı-ayrı
sahələr üzrə əlavələri), «Azərbaycan müəllimi»,
«Azərbaycan pioneri», «Savalan» qəzetləri,
«Göyərçin», «Pioner», «Elli», «Bala dili» və s.
jurnallar, həmçinin müxtəlif səpgili oxu
kitabları, dərslik və antologiyalar pedaqoji
jurnalistika məktəbinin elmi-metodiki
ənənələrini davam və inkişaf etdirmiş və
etdirməkdədirlər. Onların «Əkinçi» jurnalistika
ənənələri ilə doğmalıqları xalqın
maarifləndirilməsinə, tərəqqi, inkişaf və
istiqlalına çalışmaq idisə, fərqli və özgün
xüsusiyyətləri də yox deyil. Belə ki, əgər
«Əkinçi» və onun məktəbi ümumən millətin hər
cəhətdən maariflənməsi qayğısına qalır və bu
məqsədlə ən müxtəlif xarakterli, məzmun və
səpgili yazılardan, cəmiyyətdə, düşüncə və
davranışlarda olan eybəcərliklərin, qüsur və
çatışmazlıqların tənqidi və danlaqlardan
istifadə edirdisə, Uşaq-pedaqoji jurnalistika
məktəbinin oxucu auditoriyası konkret olaraq
cəmiyyətin əsasən kiçik və ortayaşlı
nümayəndələridir. Bu mətbu orqanların dərc
etdiyi materiallar isə, yuxarıda göstərdiyimiz
kimi, ancaq didaktik xarakterli, pedaqoji
mahiyyətli və metodiki səpgilidir. Bu hal
onların xüsusi sahəyə aid olmalarından irəli
gəlməklə, orijinallıqlarını, özgünlüklərini
təmin edirdi.
Milli uşaq-pedaqoji jurnalistika ənənələrimizin
«Dəbistan» və «Məktəb»lərimizə, xalq maarifinin
inkişaf etdirilib günün tələbləri ilə
ayaqlaşmasına «Rəhbər»lik missiyası bu gün də
davam edir, sabah da davam edəcək.
Alxan BAYRAMOĞLU,
filologiya elmləri doktoru, professor
|
|
