|
Tahir Musa oğlu Pənahov 10 iyun 1936-cı ildə
Qərbi Azərbaycanın Dağ Borçalısının Soyuqbulaq
kəndində anadan olmuşdur. 1955-ci ildə
Gürcüstanın Bolnisi rayonunun adlı-sanlı Faxralı
kənd orta məktəbini fərqlənmə ilə bitirdikdən
sonra Azərbaycan Dövlət Pedaqoji İnstitutunun
(indiki Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti
- ADPU) fizika-riyaziyyat fakültəsinə qəbul
olunmuşdur. T.Pənahov hələ tələbəlik illərindən
elmi axtarışlara meyilli idi və Azərbaycan
Pedaqoji İnstitutunun fizika-riyaziyyat
fakültəsində oxuduğu illərdə tələbə elmi
konfranslarında riyaziyyat və fizika tədrisində
tarixi elementlərin öyrədilməsi məsələlərini
əks edən məruzələri ilə diqqəti cəlb etmişdi.
 1960-cı
ildə ali məktəbi müvəffəqiyyətlə bitirdikdən
sonra təyinatla Azərbaycan Politexnik
İnstitutunun fizika kafedrasına baş laborant
göndərilmişdir. 1962-ci ildə Respublika MEA-nın
Fizika İnstitutunda aspiranturaya qəbul olunmuş
və həmin il M.V.Lomonosov adına Moskva Dövlət
Universitetinə göndərilmiş, 1962-ci ildə
AzPİ-də baş müəllim vəzifəsinə keçmişdir.
1964-cü ildə dəvətnamə ilə Aşqabad şəhərinə,
Türkmənistan Dövlət Universitetində fizika
fakültəsində ixtisas dərslərində mühazirə oxumaq
üçün ezamiyyə olunmuşdur. O,1966-cı ildə "NizFe
ərintisinin qalvonomaqnit və termomaqnit
effektinə tantal və molibdenin təsiri"
mövzusunda namizədlik dissertasiyası müdafiə
etmişdir.
Tahir müəllimin namizədlik müdafiəsindən sonrakı
12 ili axtarışlarda, xarici ölkələrdəki
konfranslarda keçib. Müxtəlif illərdə
Sverdlovsk, Krasnoyarsk, Xarkov, Perm, Tula,
Donetsk, Tomsk, Kiyev, Zveniqorod, Tbilisi,
Aşqabad, Mahaçqala şəhərlərində maqnit
hadisələri fizikası, atom nizamlılığı və onun
ərintilərin xassələrinə təsiri, mikroelektronika
üçün yeni maqnit materialları, metallik
sistemlərin həll diaqramları, elektrotexnika
polad və ərintilərin metalşünaslığı və fizikası
və s. mövzularda məruzə və çıxışları ilə
həmkarlarının diqqətini cəlb etmişdir. O,
araşdırmaları mövzusunda Yaşovets (Polşa) və
Budapeşt (Macarıstan) şəhərlərində çalışan
həmkarları ilə fikir mübadiləsi aparmışdır.
1975-ci il sentyabr ayının 15-dən Azərbaycan
Politexnik İnstitutundan indiki Azərbaycan
Memarlıq və İnşaat Universiteti (AzMİU) ayrıldı.
Həmin vaxtdan o, AzMİU-da işləyir.
1988-ci ildə "Nikel əsasında ikiqat və üçqat
ərintilərin strukturu və fiziki xassələri"
mövzusunda doktorluq dissertasiyası müdafiə
edərək fizika-riyaziyyat elmləri doktoru alimlik
dərəcəsi almış və sonra professor vəzifəsinə
seçilmişdir.
O,1991-ci ildə dövlət büdcəsindən maliyyələşən
"Metal və ərintilər fizikası" ETL-nin AzMİU-da
açılmasının təşəbbüskarı olmuşdur. Elmi baza
üçün EPR, Universal Optik və maqnito-optik
qurğusunu hazırlamış, maqnit və elektrik
xassələri ölçmək üçün qurğunu işə salmışdır.
Elmi baza yaratdıqdan sonra kadrlar hazırlayıb,
ölkənin inkişafı üçün çox vacib olan 1991-ci
ildə "Metallar fizikası" istiqamətində
mütəxəssis hazırlamaq üçün ixtisas açmış, sonra
Materiallar fizikası kafedrasında bakalavr və
magistr istiqaməti üzrə kadr hazırlığı
aparmışdır.
İran, Türkiyə və digər xarici ölkələrdən
magistraturaya təhsil almağa gəlirlər.
Heydər Əliyev adına Ali Hərbi Məktəbdə 2002-ci
ildən tədris və elmi işlər bölməsində əvəzçi
işləyərək, Azərbaycan Təhsil Nazirliyi və
Ədliyyə Nazirliyinin köməyi ilə təhsildə bir
sıra məsələlərin yerinə yetirilməsində
məsləhətlər vermiş, elmi əsərlərin çap
edilməsinə yaxından köməklik göstərmişdir.
İxtisasartırma kursunun açılmasına və tədris
plan və proqramların hazırlanmasına kömək etmiş
və kursantların fəal işləmələri üçün məsləhətlər
vermişdir.
Bakıda Zabrat Oksigen Zavodunda açıq səhmdar
cəmiyyəti yaradıldıqda T.Pənahov orada böyük
laboratoriya işə salmış, laboratoriyanı müasir
avadanlıqlarla təchiz etmiş, cihazların işləmə
qaydalarını hazırlamış və kadrla təmin etmişdir.
Tahir müəllimin rəhbərliyi ilə araya-ərsəyə
gətirilmiş qurğular öz analoqlarından sadəliyi,
etibarlılığı ilə seçilir. Bu laboratoriyada
hazırlanmış universal voltmetr də öz əhəmiyyəti
və dəyəri ilə diqqəti cəlb edir. Bu cihaz
vasitəsilə sabit gərginliyi, cərəyan şiddətini,
aktiv müqaviməti ölçmək mümkündür.
Havadan azot, oksigen, arqon və hidrogenin
alınma texnologiyası, maye və qaz halında
kimyəvi, fiziki xassələri dəqiq təhlil etməklə
satışda müsbət nəticə alınmışdır.
Moskva Dövlət Universitetində, Budapeşt Texniki
Universitetində, Aşqabad Dövlət Universitetində
dəfələrlə təcrübə mübadiləsində olmuş və
mühazirələr oxumuşdur. Dünyanın bir çox elm və
təhsil mərkəzləri ilə əlaqəli elmi iş
aparmışdır.
Moskva Dövlət Universiteti, Yekaterinburq
Metallar Fizikası İnstitutu, Ekaterinburq Dövlət
Universiteti (ETU), EA Metallar Fizikası
İnstitutu, Ukrayna Dövlət Universiteti, Budapeşt
Texniki Universiteti, Türkiyədə bir çox
universitetlər, İran İslam Respublikasının
(Təbriz və Tehran) bir çox universitetlərində
təcrübə mübadiləsində olmuşdur.
Keçmiş İttifaqın bərk cisimlər, maqnit
hadisələri fizikası üzrə mütəxəssislərindən
akademik S.V.Vonsovski, akademik V.Q.Baryaxtar,
SSRİ Dövlət mükafatı laureatı E.İ.Kondorski,
A.V.Deryaqin, Q.S.Krinçik, N.V.Volqenşteyn,
R.P.Ozerov, B.Q.Livşits, V.E.Zinovyev,
Azərbaycan SSR EA-nın müxbir üzvü Y.M.Seyidov,
akademik E.M.Şaxtaxtinski və başqaları onun
doktorluq dissertasiyasına yüksək qiymət
vermişlər.
60-dan çox beynəlxalq və respublika elmi
konfransında məruzələrlə çıxış etmiş, 20-dən çox
müəlliflik şəhadətnaməsi və patentin, ixtiranın,
360-dan çox elmi məqalənin, 15 monoqrafiya, dərs
vəsaiti və metodiki vəsaitin müəllifi kimi
"Metallar fizikası", "Maqnit hadisələri
fizikası" sahəsində ilk dəfə atom və maqnit
nizamlı struktura malik dəmir-nikel tərkibli
ərintilərə 3d, 4d, 5d və 4f elektron quruluşuna
malik keçid və nadir torpaq elementləri ilə
leqirləməklə geniş konsentrasiya sahəsində
maqnit yumşaq ərintilər sintez etmiş və onların
strukturunu, maqnit, elektrik, istilik və digər
fiziki xassələrini termik emaldan asılı olaraq
tədqiq etmiş və nəticədə yüksək texniki
parametrlərə malik olan, istehsalatda geniş
tətbiqini tapmış permalloy strukturlu ərintilər
almış, tədqiqat praktik cəhətdən
əsaslandırılmışdı. Belə ki, alınan elmi
nəticələr ölkənin bir çox iri müəssisələrində -
Moskva Elektromaqnetizm Zavodunda, Moskva
Elektromexanika və Avtomatika İnstitutunda, SSRİ
EA-nın Yüksək Temperaturlar İnstitutunun xüsusi
konstruktor bürosunda, Bakının Azərelektromaş
Birliyində, Bakı Radio Zavodunda və bir çox
başqa müəssisələrdə geniş tətbiq edilmiş və
istehsalata milyonlarla effekt vermişdir. Bu
işlərin nəticəsi kimi çoxlu müəlliflik
şəhadətnaməsi almışdır. Amorf maqnit yumşaq
ərintiləri tədqiq etmək üçün Budapeşt Texniki
Universitetində ezamiyyədə olmuşdur.
Amorf maqnit yumşaq ərintilərin (Fe-Ni-Si-B)
tədqiqi nəticəsində yüksək maqnit nüfuzluğu,
maqnit induksiyası və xüsusi elektrik müqaviməti
böyük olan materiallar alınmış, onların fiziki
xassələri öyrənilmiş, müşahidə olunan
anomaliyaların, faza keçidlərinin, polimorf
çevrilmələrin elmi-nəzəri əsasları işləmiş və
istehsalata tətbiqini təmin etmişdir.
İstehsalatla bağlı 18 elmi-tədqiqat işi tövsiyə
etmişdir. Həmçinin arqon qazının qarışıq
qazlardan ibarət daha keyfiyyətli arqomiks qazı
qaynaq istehsalında tətbiq edilmiş, yeni ixtira
kimi patent almışdır.
1960-cı ildən indiyədək 15-dən çox aspirantı,
dissertantı namizədlik, 20-dən çox yetirməsi
magistr dissertasiyası müdafiə etmişdir.
Alim üçün əsərlər, ictimai fəaliyyət, tələbə
hörməti başlıca amillərdir. Tahir müəllim o
qədər də rahat olmayan, ağrılı-acılı, çətin
günləri olan 75 illik ömrünün təxminən 50 ilini
müəllim kimi auditoriyalarda, alim kimi
laboratoriya və istehsalat müəssisələrində, bir
dost-qardaş kimi onu sevənlərin yaddaşında
yaşayır. Tahir Pənahov inadlı və gərgin zəhməti,
səmimiyyət və qayğıkeşliyi, xeyirxahlığı və
işgüzarlığı ilə bunları qazanıb...
Bu uğurlarda onun ailəsinin də rolu vardır.
Ömür-gün yoldaşı N.Pənahova müəllimdir. Oğlu
N.Pənahov elmlər namizədidir, qızı M. Pənahova
ailəlidir.
Tahir Musa oğlu metal və ərintilər sahəsində
yeni istiqamət yaratmış alimdir.
Abdulla MEHRABOV,
Azərbaycan Respublikası Təhsil Problemləri
İnstitutunun
direktoru, professor |
