|
Təhsil sistemi
 Şərqi-Asiyada,
Koreya yarımadasının cənub hissəsində yerləşən
Koreya Respublikası (Cənubi Koreya) qərbdən Çin
Xalq Respublikası, şərqdən Yaponiya, şimaldan
Şimali Koreya, cənubdan Şərqi-Çin dənizi və
Tayvan ilə həmsərhəddir. Koreya dünyanın böyük
iqtisadiyyata malik olan 20 ölkəsindən biridir.
Təhsil, elm və texnologiya sahəsində əldə
olunmuş tərəqqi ahənginin qorunub saxlanılması
Koreyanın inkişaf strategiyasının əsasını təşkil
edir.
Koreyada təhsilin ilkin təşəkkül tarixi IV əsrin
ikinci yarısına təsadüf edir. XIX əsrdən
etibarən xristian missionerləri tərəfindən
dövlət və özəl təhsil müəssisələrindən ibarət
olan müasir məktəblər yaradılmağa başlanıb.
1945-ci ildə Yaponiyanın 35 illik əsarətindən
azad olduqdan sonra Koreyada demokratik təhsil
forması təşəkkül tapıb.
Koreyada uşaqlar 3 yaşından məktəbəqədər təhsilə
cəlb olunur. 6 yaşı (istisna hallarda 5 yaşı)
tamam olmuş uşaqlar pulsuz və icbari ibtidai
təhsil məktəblərinə qəbul ola bilərlər. İbtidai
təhsil 6 il davam edir. Daha sonra heç bir
məhdudiyyət qoyulmadan şagirdlərə 3 illik əsas
məktəblərdə oxumaq imkanı verilir. Əsas təhsil
pilləsini bitirənlər orta təhsil almaq hüququna
malikdir. Orta məktəblər 3 illik ümumi orta,
peşə və ixtisaslaşmış məktəblərə (xarici dil,
incəsənət, təbiət təmayüllü) bölünür. Orta
məktəblərdə təhsil xərcləri şagirdlər tərəfindən
ödənilir.
Orta məktəblərdə tədris olunan fənlər ümumi orta
məktəblər üçün müəyyən olunmuş fənlərə və peşə
məktəbləri, ixtisaslaşmış orta məktəblər üçün
nəzərdə tutulmuş ixtisaslaşmış fənlərə bölünür.
Bu mərhələdə əsas və yüksək səviyyəli olmaqla,
dərsliklər də 2 yerə bölünür.
 Koreyada
təlim və fiziki qüsuru olan uşaqlara
məktəbəqədər təhsil müəssisələrində, ibtidai,
əsas və orta məktəblərdə xüsusi təhsil verilir.
Ölkədə 141 xüsusi məktəb fəaliyyət göstərir. Bu
məktəblərdə təxminən 24000-ə yaxın kəskin fiziki
qüsurlu şagird təhsil alır. 28000-dən artıq uşaq
isə müntəzəm məktəblərdə xüsusi ehtiyaclı
şagirdlər üçün təşkil olunmuş siniflərə cəlb
olunub.
Tədris proqramına görə kollec təhsili 2-3, ali
təhsil 4-6 il arasında dəyişir. Kolleclər əsasən,
istehsal müəssisələrinin müvafiq mütəxəssislərə
olan ehtiyacının ödənilməsinə xidmət edir. Ali
təhsil müəssisələrində isə nəzəri biliklərin
tətbiqi məsələlərinə xüsusi önəm verilir.
Konstitusiyaya görə hökumət həyatboyu təhsilin
təmin olunmasına cavabdehdir. Fasiləsiz təhsil
məktəb təhsili istisna olmaqla, təhsilin bütün
formalarını əhatə edir. Koreyada təklif olunan
fasiləsiz təhsil proqramlarına məktəbdənkənar,
texniki peşə təhsili, ümumi və humanitar təhsil
daxildir.
Koreyada müəllimlər fəaliyyət uyğunluğuna görə
bir neçə kateqoriyaya (I və II dərəcəli,
assistent müəllimlər, peşəkar məsləhətçilər,
təlim müəllimləri, I və II dərəcəli uşaqlara
qayğı müəllimləri) bölünür. Hər bir müəllimin
müvafiq kateqoriya üzrə müəyyən olunmuş ixtisas
meyarlarına cavab verməsi onlara Baş nazirin
müavini və təhsil və insan resurslarının
inkişafı naziri tərəfindən lisenziyaların
verilməsi ilə təsdiqini tapır.
Müəllimlər müvafiq qaydada vaxtaşırı
ixtisasartırma təhsilinə cəlb olunurlar.
Proqramlardan asılı olaraq ixtisasartırma
təhsili 30 gün və ya daha uzun müddət davam edir.
Koreyada ibtidai təhsil üzrə 11, orta təhsil
üzrə 67, təhsilin idarə olunması üzrə 1, tam
orta təhsil üzrə 18 və distant təhsil üzrə 55
ixtisasartırma institutu fəaliyyət göstərir.
Məktəbəqədər təhsil
 Koreyada
məktəbəqədər təhsil pulsuzdur. Ölkədə 1976-cı
ilə qədər özəl məktəbəqədər təhsil müəssisələri
uşaqların inkişafında mühüm rol oynayıb. Daha
sonra ibtidai məktəblərin nəzdində yaradılmış
bağçalar fəaliyyətə başlayıb. Bununla da dövlət
uşaq bağçaları ön plana çıxıb. Hazırda ölkədəki
4460 dövlət və 3830 özəl məktəbəqədər təhsil
müəssisəsində təxminən 546000 3-6 yaşlı uşaq
təhsil alır.
Onu da qeyd edək ki, 2000-ci ildən bəri Koreyada
məktəbəqədər təhsil müəssisələrinin sayının
tədricən azalmasına baxmayaraq, bağçalarda
təhsil alan uşaqların sayı getdikcə artmaqdadır.
2007-ci ilin statistik göstəricilərinə görə, bu
göstərici 3-6 yaşlı uşaqlar arasında 35,3 faiz
təşkil edir.
5 bölmədən ibarət olan məktəbəqədər təhsil üzrə
milli kurikuluma əsasən, erkən uşaqlıq təhsili
azyaşlıların tərbiyə olunması üçün müvafiq
şəraitin yaradılmasına və xidmətlərin
göstərilməsinə, o cümlədən müxtəlif əyləncəli
fəaliyyətlər vasitəsilə onların potensialının
tam inkişaf etdirilməsinə xidmət edir.
Ölkədə erkən uşaqlıq təhsili müəssisələrinə
büdcə ayırmaları ilbəil artır. 2007-ci ildə
erkən uşaqlıq təhsili üzrə ümumi büdcə vəsaiti
408300000000 von (təxminən 380203000 ABŞ dolları)
təşkil edib ki, bunun da 217100000000 vonu (təxminən
202136000 ABŞ dolları) dövlət xərclərindən,
191200000000 vonu (təxminən 178067000 ABŞ
dolları) isə yerli xərclərdən ibarət olub. Özəl
bağçaların dəstəklənməsi üçün ayrılan büdcə
vəsaiti də hər il artırılır.
İbtidai təhsil 
Koreyada ibtidai təhsil pulsuz və icbaridir.
Qanunvericiliyə əsasən uşaqlar 6 yaşından
ibtidai məktəbə gedir. Əgər 5 yaşlı uşağın
qabiliyyət və bacarıqları onun məktəbə getməsinə
imkan verirsə, belə uşaqlar da ibtidai təhsilə
cəlb oluna bilərlər.
Ölkə üzrə uşaqların 99,9 faizi ibtidai
məktəblərdə oxuyur. İbtidai təhsil pilləsində
belə yüksək göstərici təhsilə olan böyük ictimai
maraqdan və hökumətin təhsil siyasətindən irəli
gəlir.
Şagirdlərin sayı həddindən artıq çox olan tədris
ocaqları kiçik məktəblərə bölünür. Bu,
ikinövbəli tədris sisteminin ləğv olunmasına
xidmət edir. Xarici dilin tədrisinin
genişləndirilməsi üçün III və IV siniflərdə
həftədə bir saat, V və VI siniflərdə isə həftədə
iki saat ingilis dili tədris olunur.
Əsas və orta təhsil
Koreyada ibtidai təhsili başa vuran şagirdlər
əsas, sonra isə orta təhsil ala bilərlər. Əsas
və orta təhsil pillələrinin hər biri 3 il davam
edir. 2004-cü ildən ölkənin bütün məktəblərində
icbari əsas təhsil tətbiq olunur.
Əsas məktəblərdə ibtidai təhsilin davamı olan
standart təhsil verilir. 1969-cu ildən etibarən
şagirdlərin əsas məktəblərə qəbulu ilə bağlı heç
bir məhdudiyyət qoyulmur.
 Orta
məktəblərdə tədris prosesi özünəməxsusluğu ilə
fərqlənir. Ölkədə ümumi orta, peşə və
ixtisaslaşmış orta məktəblər (xarici dil,
incəsənət, təbiət təmayüllü) fəaliyyət göstərir.
Əsas təhsil pilləsini bitirənlər orta təhsil
almaq hüququna malikdir. Orta təhsilə görə
müəyyən olunmuş xərclər şagirdlər tərəfindən
ödənilir.
Peşə məktəblərində ümumi orta təhsil və kənd
təsərrüfatı, sənaye, kommersiya, balıqçılıq,
dənizçilik, iqtisadiyyat sahələri üzrə
ixtisaslaşmış kurslar tədris edilir. Şagirdlərə
peşə məktəblərini seçmək imkanı verilir. Bu
tədris ocaqlarına imtahan və ya əsas təhsil üzrə
əldə olunmuş nailiyyətlər əsasında qəbul
aparılır. Ümumi orta məktəblərə daxil olmaq
istəyən şagirdlər isə yaşadıqları ərazidəki
məktəblərin birində oxuya bilərlər.
Ümumi orta məktəblərdə şagirdlər XI sinifdə öz
təhsil istiqamətlərini müəyyənləşdirirlər.
Bacarıq və maraqlarından asılı olaraq,
humanitar-ictimai elmlər, təbiət elmləri və ya
peşə təlimi kimi istiqamətləri seçə bilərlər.
Xarici dilin tədris olunduğu orta məktəblər,
təbiət elmləri, incəsənət təmayüllü orta təhsil
müəssisələri müvafiq sahə üzrə perspektivli və
istedadlı şagirdlərin hazırlanması məqsədlərinə
xidmət edir. Belə məktəblər hökumətin dəstəyi
ilə istedadlı şagirdləri müəyyən edir və onların
potensialının maksimum səviyyədə üzə
çıxarılmasına imkan yaradır.
 Koreyada
milli kurikulum təhsilin yeni tələblərini,
cəmiyyətin dəyişən ehtiyaclarını və yeni
akademik fənlər üzrə meyarları əks etdirmək üçün
müntəzəm olaraq yeniləşdirilir. Kurikulum
standartları hər bir məktəbdə təhsilin məzmunu
və dərsliklərin hazırlanması üçün əsas hesab
olunur.
Bütün dərsliklər və müəllimlər üçün vəsaitlər
milli kurikulum çərçivəsində hazırlanır. Ölkədə
3 növ dərsliyin istifadəsinə icazə verilir. Bu
sıraya müəlliflik hüququ Təhsil, Elm və
Texnologiya Nazirliyinə məxsus olan dərsliklər,
Təhsil, Elm və Texnologiya Nazirliyi tərəfindən
təsdiq edilərək özəl mətbəələr tərəfindən nəşr
olunan dərsliklər, Təhsil, Elm və Texnologiya
Nazirliyi tərəfindən tanınan dərsliklər.
Ali və orta ixtisas təhsili
Koreyanın ali və orta ixtisas təhsili
müəssisələri sırasına kolleclər və
universitetlər, sənaye universitetləri, təhsil
universitetləri, yeniyetmə kollecləri, media və
qiyabi universitetlər, texniki kolleclər
daxildir. Ölkədə 400-dən artıq universitet və
müxtəlif ali məktəb fəaliyyət göstərir.
Ali təhsilin əsas məqsədi dərin nəzəri təhsil
vermək, nəzəri biliklərin tətbiqini təmin etmək,
tələbələri məsuliyyətli və məhsuldar mütəxəssis
kimi yetişdirməkdən ibarətdir. Ölkədə ali təhsil
müddəti 4-6 il davam edir.
 Hökumət
universitetlərin müstəqilliyinin artırılması,
dövlət təhsil sisteminin tənzimlənməsi, özəl
tədris xərclərinin azaldılması məsələlərinə
nəzarət edir, tələbələrin seçim proseduru ilə
bağlı əsas minimum tələbləri müəyyənləşdirir.
Universitetlər təlim nəticələrini, qabiliyyət
imtahanlarında toplanmış balları, sertifikatları,
tövsiyə məktublarını əsas götürərək tələbə
qəbulu aparır. Ali məktəbə qəbul üçün qabiliyyət
testləri 5 sahə üzrə təyin olunur. Bu sıraya dil
(Koreya dili), riyaziyyat, xarici dil (ingilis
dili), ictimai-təbiət elmləri (peşə təlimi) və
ikinci xarici dil (Çin dili) daxildir. Görmə
qüsurları olan tələbələrə səsli qiymətləndirmə
vasitələrindən istifadə edərək imtahan vermək
imkanı yaradılır.
Koreyada orta ixtisas təhsili 2 və ya 3 illik
proqramlardan ibarətdir. Orta ixtisas təhsili
müəssisələri əsasən sürətlə inkişaf edən
sənayenin texniki işçi qüvvəsinə olan
tələbatının ödənilməsinə xidmət edir. Bu
baxımdan orta ixtisas təhsili müəssisələrində
təbiət elmləri və mühəndislik sahəsi üzrə
mütəxəssislərin hazırlanmasına böyük diqqət
yetirilir.
Orta təhsili başa vurmuş məzunlar həm ali
məktəblərə, həm də yeniyetmə kolleclərinə
müraciət edə bilərlər. Yeniyetmə kolleclərinə
qəbul akademik nailiyyətlərə, elmi nailiyyət
imtahanına və əsas qəbul imtahanı balına görə
müəyyənləşir.
Kolleclərdə təhsil əsasən istehsalat sahələri
ilə əlaqəli qurulur və orta səviyyəli ixtisaslı
mütəxəssislər hazırlanır. Tələbələrin istehsalat
təcrübələrinə göndərilməsi, kollec və sənaye
sahələri arasında müştərək tədqiqat, təcrübə və
məlumat mübadiləsinin aparılması, müəssisələrin
tələb etdiyi kurikulumlara əsasən təhsilin
təşkili iqtisadiyyatın inkişafına misilsiz
töhfələr verir.
Kollec təhsili müvafiq ixtisas üzrə təhsilin heç
də son pilləsi deyil. Belə ki, kollec məzunları
təhsillərini universitetlərdə də davam etdirə
bilərlər. Onlara 4 illik universitetlərdə, açıq
universitetlərdə, media universitetlərində və
qiyabi universitetlərdə oxumaq imkanı verilir.
Elmi tədqiqatlar
 Koreyada
elm və texnologiyanın inkişaf strategiyası
cəmiyyətin tələblərinə uyğun hazırlanır. Koreya
elm və texnologiyanın inkişafı vasitəsilə ölkədə
sənaye, elm və dövlət tədqiqat təşkilatları
arasındakı əməkdaşlığın gücləndirilməsinə,
rəqabətin yüksəldilməsi üçün balanslaşdırılmış
innovasiya sisteminin qurulmasına nail olub. Elm
və texnologiyanın uzunmüddətli inkişafında özəl
sektorun rolunun artırılması, tədqiqat və
inkişaf sisteminin qlobal standartlara
uyğunlaşdırılması əsas prioritetlərdəndir.
Maraqlıdır ki, ötən əsrin ikinci yarısına qədər
Koreyada sənayenin inkişafı üçün texnoloji və
mütəxəssis baxımından xeyli çatışmazlıqlar hökm
sürürdü. Bütün bunların aradan qaldırılması və
ölkənin sənaye ehtiyaclarını ödəmək üçün 1966-cı
ildə Koreya Elm və Texnologiya İnstitutu
yaradıldı. 1970-1980-ci illərdə çoxsaylı digər
ixtisaslaşmış tədqiqat institutları fəaliyyətə
başladı. Bu institutlar gəmiqayırma, elektronika,
telekommunikasiya, energetika, maşınqayırma,
kimya sənayesi və digər sahələri əhatə edirdi.
Keçən əsrin 80-ci illərində hökumət müxtəlif
nazirliklərin tabeliyində olan 15 tədqiqat
institutunu Təhsil, Elm və Texnologiya
Nazirliyinin strukturuna daxil etdi.
Elmi-tədqiqat institutlarının bəziləri
birləşdirilərək Təhsil, Elm və Texnologiya
Nazirliyinin nəzdində 9 böyük tədqiqat
müəssisəsi kimi fəaliyyət göstərməyə başladı.
Bununla da dövlət əsaslı tədqiqat müəssisələri
formalaşdı, ölkənin elmi-tədqiqat imkanlarının
yüksəldilməsi və gücləndirilməsində yeni dövrün
əsası qoyuldu.
1996-cı ildə elmi-tədqiqatların səmərəliliyini
və məhsuldarlığını artırmaq üçün hökumət
tədqiqatların maliyyələşmə sistemində islahatlar
apardı. Tədqiqatların ümumi sabit məbləğ
vasitəsilə maliyyələşməsi qaydası Layihəyə
Əsaslanan Maliyyələşmə Sistemi ilə əvəz olundu.
1999-cu ildə müvafiq hüquqi sənədlərdə aparılan
dəyişiklikdən sonra dövlət tədqiqat
müəssisələrinə müstəqillik verildi. Yeni sistemə
görə dövlət tədqiqat institutlarının
fəaliyyətinə 5 tədqiqat şurası nəzarət edir.
1982-ci ildən fəaliyyət göstərən Koreya Milli
Tədqiqat və İnkişaf Proqramı Elm və Texnologiya
Nazirliyinin təşəbbüsü ilə qəbul edilib.
Texnoloji qabiliyyət və rəqabətin
gücləndirilməsinə xidmət edən bu proqram
iqtisadi inkişafa və əhalinin həyat səviyyəsinin
yüksəldilməsinə əvəzsiz töhfələr verir. Ölkədə
biliyə əsaslanan iqtisadiyyata keçidin
sürətləndirilməsində Milli Tədqiqat və İnkişaf
Proqramının rolu danılmazdır.
1999-cu ildə təsis edilmiş Milli Tədqiqat
Laboratoriyasının əsas məqsədi texniki rəqabətin
yüksəldilməsində mühüm rol oynayan peşəkar
tədqiqat mərkəzlərinin yaradılması və
genişləndirilməsidir. Hökumət 250000 ABŞ dolları
həcmində hər bir fərdi layihəni 5 il müddətində
illik maliyyələşdirir. Ölkə üzrə 444 milli
tədqiqat laboratoriyası hökumət tərəfindən
dəstəklənir ki, bunun 278-i akademiyaların,
114-ü tədqiqat institutlarının, 52-si isə sənaye
sektorunun payına düşür.
Koreya elmi-tədqiqat xərclərinin ümumi həcminə
görə dünyada öncül yerlərdən birini tutur. Son
10 il ərzində Koreyanın müvafiq xərcləri orta
hesabla 11,8 faiz artıb. Ümumi Daxili Məhsulda
Koreyanın elmi-tədqiqat xərcləri 3,37 faiz
təşkil edir ki, bu da Avropa İqtisadi Əməkdaşlıq
Təşkilatına üzv ölkələr üçün müəyyən olunmuş
göstəricidən (2,29 faiz) yüksəkdir. Tədqiqat və
elmin inkişafına ayrılan vəsaitin adambaşına
düşən həcminə görə (644 dollar) Koreya yalnız
ABŞ, Yaponiya və Almaniyadan geridə qalır.
Onu da qeyd edək ki, Koreyada elmi-tədqiqat
sahəsində çalışanların sayında davamlı artım
müşahidə edilir. Bu nailiyyət həm yerli
tədqiqatçılar, həm də müxtəlif mənbələr hesabına
xarici ölkələrdən dəvət olunmuş elm adamları
hesabına əldə olunur.
Hökumətlərarası və institutlararası müqavilələr
vasitəsilə beynəlxalq müştərək elmi-tədqiqatlara
xüsusi önəm verən Koreya bir sıra müvafiq
proqramların, ikitərəfli müqavilələrin
reallaşdırılmasına ciddi maraq göstərir. Bu
baxımdan Beynəlxalq Müştərək Tədqiqat Proqramı
(1985) və Fransa (1981), İtaliya (1984),
Yaponiya (1985), Birləşmiş Krallıq (1985),
Almaniya (1986), Çin (1992), Rusiya (1992),
Avropa İttifaqı (1992), İsveçrə (1992), İsrail
(1994), Amerika Birləşmiş Ştatları (1995),
Kanada (2002) ilə Koreya arasında imzalanmış
elmi-tədqiqat və təhsil sahəsində əməkdaşlığı
nəzərdə tutan sənədlər mühüm əhəmiyyət kəsb edir.
Təhsilin idarə olunması
Koreyanın Təhsil, Elm və Texnologiya
Nazirliyinin əsas vəzifəsi bütün uşaqların
təhsilə cəlb olunmasını, təhsil, elm və
texnologiya vasitəsilə hərtərəfli inkişaf
strategiyasının həyata keçirməsini təmin
etməkdir. Bu nazirlik həmçinin akademik
fəaliyyətlərin tənzimlənməsinə, elm, dövlət
təhsili ilə bağlı strategiyanın hazırlanmasına
və icrasına cavabdeh olan dövlət qurumudur.
Təhsil, Elm və Texnologiya Nazirliyi ibtidai,
orta, ali təhsil strategiyasını planlaşdırır,
əlaqələndirir, dərslikləri təsdiq edir, nəşrini
həyata keçirir, məktəb təhsilinin bütün
pillələrinə inzibati və maliyyə dəstəyi verir.
Bu qurum, eləcə də yerli təhsil idarələrinə və
dövlət universitetlərinə nəzarət edir,
müəllimlərin təhsilinin təşkili işini həyata
keçirir, insan resursları üzrə müvafiq
strategiya hazırlayır və fasiləsiz təhsil
məsələlərini tənzimləyir.
Hamı üçün bərabər təhsil imkanlarının
yaradılması və təhsilin keyfiyyətinin təmin
olunması məqsədlərinə xidmət edən milli məktəb
kurikulumu Təhsil, Elm və Texnologiya
Nazirliyinin nəzarəti altında həyata keçirilir.
Milli məktəb kurikulumunda məktəblərin
xarakterik xüsusiyyətlərinə və hər bir məktəbin
məqsədlərinə uyğun olaraq təhsil müəssisələrinə
çevik və sərbəst fəaliyyət imkanı verilir.
Koreyada təhsilin idarə olunması, büdcə
planlaşdırılması və inzibati qərar qəbul etmək
səlahiyyəti yerli təhsil idarələrinə həvalə
olunub. Ərazi təhsil idarələri təhsillə,
incəsənət və elmlə bağlı qərarlar qəbul etmək
səlahiyyətinə malikdir.
Təhsil İnnovasiya Şurası ölkə prezidentinə
təhsil siyasəti, insan resurslarının inkişafı,
təhsil vəsaitlərindən səmərəli istifadə və
təhsil büdcəsi ilə bağlı məsləhətlər verir.
Təhsil İnnovasiya Şurası dövlət təhsili
müəssisələrinin, sənaye və elm sahələrinin,
kütləvi informasiya vasitələrinin, qeyri-hökumət
təşkilatlarının, valideynlərin, hüquqşünasların
təmsil olunduğu 25 üzvdən ibarətdir. Üzvlər 2 il
müddətinə seçilir və təkrar seçilmə hüququna
malikdir.
Koreyada təhsil mərkəzi hökumət və yerli
idarələr tərəfindən, həmçinin özəl məktəblərin
gəlirləri hesabına maliyyələşir. Özəl təhsil
sektorunda təhsil haqları ümumi maliyyələşmənin
böyük hissəsini təşkil edir. Özəl məktəblərin
hər hansı bir çətinliyi olarsa, onlar hökumətin
maliyyə yardımlarından da istifadə edə bilərlər.
Bəşarət MƏMMƏDOV,
Ramil HÜSEYNOV
Yazının hazırlanmasında Koreya Respublikası
Təhsil, Elm və Texnologiya Nazirliyinin rəsmi
materiallarından istifadə olunub. |
