|
Ümumi məlumat
 Dünya
tarixində min illərdir ki, insanlar onları
düşündürən bir sıra suallara cavablar tapmaq
üçün çalışırlar. Əslində, kainatda nələrin baş
verdiyi, insanın necə yaranması, kosmosda "mövcud
olan" həyat və digər bu kimi məsələlərə aydınlıq
gətirilməsi bizim hər birimiz üçün maraqlıdır.
Bu baxımdan NASA-nın fəaliyyəti, illərdən bəri
apardığı araşdırmalar ən etibarlı mənbələrdən
biri hesab olunur.
NASA (Milli Aeronavtika və Kosmik Tədqiqatlar
Agentliyi) Amerikanın elmi-tədqiqat institutu
olsa da, onun fəaliyyəti yalnız bu ölkə ilə
məhdudlaşmır. NASA-nın əsas məqsədi kosmik
tədqiqatlar vasitəsilə Yer kürəsindən kənarda
mövcudluğu ehtimal edilən həyatı öyrənmək və
kainatdakı naməlum obyektləri kəşf etməkdir.
NASA öz fəaliyyəti ilə dünya miqyaslı
elmi-tədqiqat institutu olduğunu təsdiq edə
bilib.
SSRİ-nin kosmik fəzaya birinci süni peyki
buraxmasından sonra ABŞ prezidenti Duayt
Eyzenhauerin təşəbbüsü ilə 1958-ci il iyulun
29-da NASA yaradılıb. Bu qurum 1915-ci ildə
fəaliyyətə başlamış NACA-nın (National Advisory
Committee on Aeronautics - Aviasiya üzrə Milli
Məsləhət Komitəsi) davamçısı hesab olunur.
Məlumat üçün bildirək ki, NACA uçuş
texnologiyasının tədqiqatı sahəsində 40 ildən
artıq fəaliyyət göstərib.
İlk dəfə kosmosa-Aya insan göndərən SSRİ-nin
cəhdindən sonra ABŞ bu sahədə əsaslı addımlar
atmağa başladı. Kosmosa ilk insanın uçuşundan
sonra bu prosesi robotlar vasitəsilə həyata
keçirməyə başladılar. SSRİ-nin "Vostok", "Vosxod"
və "Soyuz", Amerikanın "Merkuri", "Gemini" və
"Apollo" kosmik gəmilərində isə kosmosa insanlar
uçublar.
 Hər
bir kosmik gəminin uçuşu zamanı qarşıya qoyulmuş
vəzifələrin yerinə yetirilməsini nəzərdə tutan
proqramların müxtəlif funksiyaları var. Məsələn,
"Merkuri" Amerikanın bir nəfərlik ilk sınaq uçuş
gəmisidir. "Gemini" kosmik gəmisi isə 2 nəfərlik
və qısa məsafə üçün hazırlanmışdır. "Apollo" isə
Aya uçmaq üçün nəzərdə tutulmuşdur.
İlk dövrlər kosmosda hərtərəfli araşdırmaların
aparılmasına maneə yaradan bəzi məsələlər var
idi. Qarşıya qoyulmuş məqsədləri konkret vaxtda
və müəyyənləşdirilmiş vəsait hesabına yerinə
yetirmək lazım idi. Bütün bunların nəticəsi
olaraq kosmosda tədqiqatlar, elmi araşdırmalar
aparmaq və ora göndərilmiş insanların normal
yaşamaları üçün lazımi cihaz və sistemlərlə
təmin edilmiş kosmik stansiyalar (laboratoriyaları)
yaradıldı.
İlk kosmik stansiya olan "SKYLAB" NASA
tərəfindən 1973-cü ildə kosmosa göndərilib.
Ağırlığı təxminən 75 ton olan bu stansiyanın
daxili həcmi 330 kubmetr idi. Onun içərisində
isə tədqiqat, yataq, hamam və hətta oyun
otaqları da var idi. Bu stansiyalarda
tədqiqatlarda istifadə etmək məqsədilə müxtəlif
canlılar da saxlanılırdı. Onların arasında
meymun, ilan, it, arı, müxtəlif böcəklər, hətta
bitkilər də olurdu. Stansiyada olarkən
kosmonavtlar ilk dəfə olaraq yaxın məsafədən
Günəşin və müxtəlif ulduzların şəkillərini də
çəkmişdilər.
Aya ilk uçuş
 Prezident
Con Kennedi 60-cı illərin sonunda ABŞ
kosmonavtlarının Aya uçması ideyasını NASA
əməkdaşlarına və ictimaiyyətə qəbul etdirə bildi.
NASA bu səyahət üçün lazım olan texnologiyanı "Merkuri"
və "Gemini" uçuş gəmilərində tətbiq etməyə nail
oldu.
1969-cu il iyulun 20-də Nil Armstronq və Buzz
Ouldrin Aya uçuş üçün təlim keçmiş 12 nəfərin
içərisindən seçildilər. Onlar "Apollo" gəmisində
müvəffəqiyyətli uçuş həyata keçirdilər.
NASA fəaliyyətə başladığı dövrdən
aeronavtika-təyyarəçilik sahəsində
tədqiqatlarını davam etdirir, eyni zamanda elmi
tədqiqat sahələrini genişləndirir. Bu
istiqamətdə ilk olaraq hava və rabitə peykləri
inkişaf etdirildi.
"Apollo"dan sonra NASA kosmosa ardıcıl uçuşları
təmin etmək məqsədilə "kosmos təyyarəsi" adlanan
yeni uçuş vasitəsi yaratmağa nail oldu. İlk
sınaq 1981-ci ildə baş tutdu. Bundan sonra "kosmos
təyyarəsi" 120 müvəffəqiyyətli uçuş həyata
keçirib.
2000-ci ildə Amerika Birləşmiş Ştatları və
Rusiya Federasiyası 16 ölkənin təmsil olunduğu
beynəlxalq layihə çərçivəsində Beynəlxalq Kosmos
Stansiyasından kənarda, kosmosda insanın daimi
qalması qərarını verdilər. NASA
tədqiqatçılarının apardıqları uğurlu işin
nəticəsi olaraq, onların qarşısında yenidən
Marsda həyat əlamətlərinin mövcud olduğu yerləri
müəyyən etmək və növbəti 10 il ərzində tədqiqat
aparmaq vəzifəsi qoyulmuşdu.
NASA kosmosla yanaşı, Yerdə də çoxsaylı tədqiqat
layihələrinin həyata keçirilməsinə cəhd edib və
ya belə layihələri maliyyələşdirib.
NASA bu gün
 NASA-nın
baş qərargahı Vaşinqtonda yerləşir. Bütün
laboratoriyalar, hava məkanında yerləşən
müxtəlif qurğular və təxminən 10 sahə mərkəzi
baş qərargahdan idarə edilir.
Hazırda NASA-ya Çarlz Bolden rəhbərlik edir. Onu
da qeyd edək ki, NASA rəhbərinin namizədliyi ABŞ
prezidenti tərəfindən irəli sürülür və Senatda
baxılaraq təsdiqlənir. Ç.Bolden də məhz bu
seçimlərdən keçərək NASA rəhbəri kimi 2009-cu il
iyulun 17-dən fəaliyyətə başlayıb.
NASA öz işini əsasən 4 prinsipial istiqamətdə
həyata keçirir:
XAeronavtika-Təyyarəçilik (dünyada hələ tətbiq
olunmayan təcrübələri, yeni uçuş
texnologiyalarını sınaqdan keçirir);
XTədqiqat sistemi (robot kəşfləri üçün geniş
imkanlar yaradır);
XElm (Günəş sistemindən və kainatdan kənarda
Yeri tədqiq edir; yeni kəşflər xəritəsini
hazırlayır);
XKosmos əməliyyatları (NASA-nın tədqiqat
stansiyalarını kosmos təyyarəsi, Beynəlxalq
Kosmos Stansiyası və uçuş dəstəyi ilə təmin edir).
 XXI
əsrin əvvəllərindən etibarən NASA-nın fəaliyyəti
daha da genişlənib və tədqiqatları çoxşaxəli
istiqamət alıb. Belə ki, 2004-cü ildən NASA Mars
və digər planetləri öyrənir. Onların
tədqiqatları sayəsində məlum olub ki, Kassini
Saturn ətrafında dönən orbitdir. Bir müddət
istifadəsi dayandırılmış, bərpa edilərək yenidən
istifadəyə verilmiş məşhur Hubble kosmos
teleskopu kosmik tədqiqatlarda səmərəli
nəticələr əldə etməyə imkan verir.
Planetimizə daha yaxın hava məkanında yerləşən
Beynəlxalq Kosmos Stansiyası kosmosdan Yeri
tədqiq edərkən okeanlarda, iqlimdə əvvəllər
müşahidə edilməmiş məlumatları toplayıb
təhlilini aparır. Həmçinin atmosferin və
ümumiyyətlə, hava məkanının bütün qatlarında baş
verən proseslər izlənilir, Günəş sistemindəki
planetlərin qarşılıqlı təsiri, Marsın hərtərəfli
tədqiqi, Yerin qütblərinin peyklərdən və kosmik
stansiyadan troposferin tərkibində araşdırılması,
dünyanın rentgen şüaları barədə daha çox
məlumatlandırılması işi yerinə yetirilir.
NASA-nın aeronavtik komandası digər hökumət
təşkilatları və universitetlərlə birgə hava
nəqliyyatının işinin yaxşılaşdırılması
istiqamətində sənaye sahələri ilə birgə çalışır.
NASA yalnız tədqiqatlar aparmır, həmçinin
planetimizin təhlükəsizliyinə də nəzarət edir.
Belə ki, NASA qalaktikada baş verən
partlayışları izləyir, Yer kürəsindən dəfələrlə
böyük olan meteoritlərin planetimizlə
toqquşmasının qarşısını almaq məqsədilə lazım
olan anda yad cismlərin yerə çatmamış
partladılmasını təmin edir.
Nailiyyətlər
 NASA-nın
son zamanlar həyata keçirdiyi ən böyük əməliyyat
Günəşin müxtəlif tərəflərdən və ən yaxın
məsafədən şəkillərinin çəkilməsidir. Bu şəkillər
vasitəsi ilə Günəş səthində yeni proseslərin
başladığı və güclü partlayışların baş verdiyi
məlum olub. Artıq NASA komandası bu
partlayışların planetimizə hansı təsirlərinin
ola biləcəyini öyrənir.
Son dövrlərin ikinci mühüm tapıntısı isə
kosmosda həyat əlaməti olan virusun və Marsda
donmuş karbon dioksidin kəşfidir. Belə ki, Günəş
sistemində tədqiq edilən ən qədim daş
parçalarının içərisində daşlaşmış bakteriya
qalıqları tapılıb. NASA mütəxəssisləri iddia
edirlər ki, məhz bu bakteriya qalıqları və buz
parçaları kosmosda başqa canlıların mövcudluğuna
işarə ola bilər.
Perspektivlər
Daim yeniləşən, tədqiqat sahələrini daha da
dərinləşdirən NASA bir sıra mühüm investisiya
layihələri planlaşdırır, davamlı inkişaf
proqramları çərçivəsində fəaliyyətini
genişləndirir. Belə ki, kosmosun tədqiqində
transformativ texnologiyanın inkişafı, Günəş
sisteminə bir neçə istiqamətə göndərilən
robotların hazırlanması, ABŞ-ın kommersiya
məqsədli kosmos uçuş imkanlarının
genişləndirilməsi, Beynəlxalq Kosmos
Stansiyasından istifadənin səmərəliliyinin
artırılması, iqlim dəyişikliyi məsələsinin
araşdırılmasının dərinləşdirilməsi NASA-nın
qarşısında duran əsas perspektiv fəaliyyət
istiqamətlərini təşkil edir.
Sonda onu qeyd edək ki, NASA-nın fəaliyyətində
dünyanın hərtərəfli öyrənilməsi və inkişafına
təkan vermək qayəsi əsas yer tutur. Təsadüfi
deyil ki, ozon qatının deşilməsi barədə ilk
həyəcanlı xəbərlər NASA-dan gəlib. Bu gün NASA
kosmosda ən çox peyki olan institutdur. Odur ki,
bütün dünyada məşhur olan bu qurumun
fəaliyyətini izləməklə müvafiq biliklərimizi
artırar, mövcud olduğumuz dünyanı daha dərindən
öyrənər və kainatın, təbiətin sirlərinə müəyyən
qədər bələd olarıq.
Ceyran EYVAZZADƏ,
Təhsil Nazirliyinin İctimaiyyətlə əlaqə
şöbəsinin məsləhətçisi |
