|
Respublikada təhsilin müxtəlif istiqamətləri
üzrə ciddi islahatlar həyata keçirilir. Kadr
təminatı sahəsi üzrə də müasir tələblərə cavab
verən pedaqoji kadrların hazırlanması siyasəti
və strategiyası qurulur. Məhz bu prosesin
məntiqi davamı kimi 25 iyun 2007-ci il tarixdə "Azərbaycan
Respublikasında fasiləsiz pedaqoji təhsil və
müəllim hazırlığının Konsepsiya və Strategiyası"
Nazirlər Kabineti tərəfindən təsdiq edilmiş və
müəllim hazırlığı sahəsində dövlət siyasəti
müəyyənləşdirilmişdir. Təhsil Nazirliyinin 19
avqust 2009-cu il tarixli 1008 nömrəli əmri ilə
üç ali təhsil müəssisəsinin (Azərbaycan Dövlət
Pedaqoji Universiteti, Azərbaycan Müəllimlər
İnstitutu, Gəncə Dövlət Universiteti) bakalavr
pilləsində "Təhsilin əsasları" eksperimental
fənninin tədrisinə başlanmışdır.
 Artıq fənnin tədrisinin üç semestri geridə
qalmışdır. Təhsil naziri cənab Misir Mərdanovun
tapşırığı, nəzarəti və dəstəyi ilə hazırlanmış
və pedaqoji ictimaiyyətə təqdim edilmiş proqram
üzrə gələcək müəllimlər 210 saat ərzində
auditoriya şəraitində praktik məşğələlərdə
müasir müəllim üçün əhəmiyyətli olan məsələləri
öyrənmişlər. Belə ki, təhsilin fəlsəfəsini
öyrənməklə öz pedaqoji təfəkkürlərini
formalaşdırmış, hüquqi savadlı təhsil işçisi
olmaq üçün isə cəmiyyətin təhsil ehtiyaclarını
və onların hüquqi təminatını araşdırmalar yolu
ilə öyrənmişlər. Növbəti mərhələdə dövlətin
prioritet sahə hesab etdiyi təhsil sistemində
yürüdülən siyasəti tədqiq edib, müxtəlif
istiqamətlərdə həyata keçirilən təhsil
islahatlarının reallaşdırılmasında öz
vəzifələrini müəyyənləşdirmiş və fəaliyyətlərini
planlaşdırıb onları tətbiq etməyin və
nəticələri qiymətləndirməyin yollarını
öyrənmişlər. Daha sonra isə kurikulum və
təlimin əsaslarını tədqiqatlar əsasındə
mənimsəmişdir.
Üç semestr ərzində auditoriya şəraitində tədris
edilmiş məsələlərin real məktəb şəraitində
tətbiqi və təcrübəsi dördüncü semestrin plan-proqramının
əsasını təşkil etmişdir. Məlumdur ki, müəllim
müəllim kimi sinifdə formalaşır. Bu səbəbdən 60
saat auditoriya, 60 saat da təcrübə saatını
əhatə edən dördüncü semestrdə gələcək
müəllimlərin bütün əvvəlki semestrlər ərzində
öyrəndiklərini məktəbdə və sinifdə tətbiq
etmələri nəzərdə tutulmuşdur. Bu səbəbdən
Təhsil Nazirliyinin müvafiq əmrinə əsasən 24
yanvar-11 fevral 2011-ci il tarixlərində Təhsil
Nazirliyinin tabeliyində olan 132-134 nömrəli
təhsil kompleksində "Təhsilin əsasları" fənni
üzrə üç ali təhsil müəssisəsinin (ADPU, AMİ və
onun 12 filialı, GDU) müəllimləri
təlim-təcrübə məşğələləri keçmişlər. Gələcək
müəllimlərin təcrübə zamanı yerinə yetirəcəkləri
bütün fəaliyyətlər əvvəlcədən həmin fənni tədris
edən fənn müəllimləri tərəfindən yerinə
yetirilmişdir. Təcrübənin nəticələri barədə təhsil
naziri Misir Mərdanov, nazirliyin digər
rəsmiləri və 132-134 nömrəli təhsil kompleksi
rəhbərliyinin qarşısında təcrübə rəhbəri və
müdavimlər tərəfindən hesabat təqdimatı
edilmişdir. Hazırda kursdan keçirilmiş həmin ali
təhsil müəllimlərinin rəhbərliyi altında Bakı
şəhərinin 7, 23, 190, 177, 18, 82 nömrəli
məktəbləri və Heydər Əliyev adına liseydə,
Sumqayıt şəhərinin 5 və 27 nömrəli məktəblərində,
Gəncə şəhərinin 1 və 39 nömrəli məktəblərində,
Mingəçevir şəhərinin 15 nömrəli məktəbində,
Ağcabədi şəhər 8 nömrəli məktəbində, Cəlilabad
rayonunun 1 nömrəli şəhər məktəbində, Quba
rayonunun 4 nömrəli şəhər məktəbində, Şəki şəhər
10 nömrəli məktəbində, Zaqatala şəhər 1 nömrəli
məktəbində, Şamaxı şəhər 5 nömrəli məktəbində,
Salyan şəhər 1 nömrəli məktəbində gələcək
müəllimlər üçhəftəlik təcrübəni başa vurmuşlar.
"Məktəbin və sinfin idarə edilməsi, təlim və
tədrisin təşkilinin metodologiyası və praktikası"
adlanan bu bölmənin materialları üzrə gələcək
müəllimlər aşağıdakı fəaliyyətlərlə cəlb
edilmişlər:
"Məktəbin və sinfin idarə edilməsi
metodologiyası və praktikası" yarımbölməsi üzrə
nəzərdə tutulmuş fəaliyyətlər aşağıdakı
ardıcıllıqda həyata keçirildi. Əvvəlcə tələbələr
məktəb sənədlərini qanunverici sənədlər və
dövlətin yürütdüyü təhsil siyasəti baxımından
araşdırdılar. Bu sənədlər sırasına məktəbin
nizamnaməsi, pedaqoji şuranın, direktorun,
direktor müavinlərinin, ibtidai təhsil üzrə
metodbirləşmə sədrinin və ibtidai sinif
müəllimlərinin fəaliyyət planları daxil
edilmişdir. Gələcək müəllimlər məktəbin
nizamnaməsini araşdırarkən məktəbin qarşısında
duran məqsədlər, vəzifələr, təlimin təşkilinə
verilən tələblər, müəllim-şagird
münasibətlərinin müasir təhsil yanaşmaları (proqressivist
təhsil fəlsəfələri) və normativ-hüquqi və digər
sənədlər (Konstitusiya, "Təhsil haqqında"
Azərbaycan Respublikasının Qanunu, Ümumi təhsil
məktəbinin nümunəvi Nizamnaməsi, Azərbaycanın
qoşulduğu beynəlxalq müqavilələr, İslahat
Proqramı) baxımından tədqiq etmişlər.
Pedaqoji şuranın, məktəb direktorunun, direktor
müavinlərinin, ibtidai təhsil üzrə
metodbirləşmə sədrinin və ibtidai sinif
müəllimlərinin fəaliyyət planları Təhsil
Nazirliyinin fəaliyyət planı, əmr, sərəncam və
təlimati məktublarının, eləcə də TSİL
çərçivəsində müxtəlif komponentlər üzrə icra
planlarının nəzərə alınması, müxtəlif
səviyyələrdə fəaliyyətlər planlaşdırılarkən
əlaqəlilik və varisliyin gözlənilməsi baxımından
araşdırılmışdır. Respublikanın digər şəhər və
rayonlarının tabeliyində olan məktəblərin
fəaliyyət planları tədqiq edilərkən həmin şəhər
və ya rayonun da fəaliyyət planındakı
tədbirlərin məktəbin fəaliyyət planlarında
hansı səviyyədə nəzərə alınması öyrənilmişdir.
Tədqiqatlar aparılarkən təcrübə iştirakçıları 4
qrupa bölünmüşlər. Qrupların tərkibləri müəyyən
edilərkən onların hazırlıq səviyyəsi, məntiqi
təfəkkürü, texnologiyalardan istifadə bacarığı,
liderlik bacarıqları və s. baxımından müxtəlif
səviyyəli təcrübəçilərin olmasına diqqət
yetirilməlidir. Hər qrupda TN və TSİL-in (Təhsil
sahəsində islahat Layihəsi) fəaliyyət
planlarında aşağıda adı göstərilən problemlər
üzrə əlaqəlilik və varisliyin gözlənilməsi
baxımından məktəb şurasının, məktəb direktorunun,
direktor müavinlərinin, metodbirləşmə sədrinin
və sinif müəllimlərinin fəaliyyət planları
mərhələdən mərhələyə araşdırılmışdır:
1. Təhsil Nazirliyinin müvafiq şöbələri üzrə
fəaliyyət planı; (bütün qruplara)
2. TSİL-in müxtəlif alt-komponentləri üzrə icra
planları (ayrı-ayrı qruplara):
I qrup: Kurikulum islahatının davam
etdirilməsi və kurikulumun tətbiqinə dəstək;
II qrup: Pedaqoji kadrların əlavə təhsil
sisteminin müasirləşdirilməsi;
III qrup: Təhsilin keyfiyyətinin
yüksəldilməsində təhsilalanların
qiymətləndirilməsindən istifadə komponenti;
IV qrup: Yeni tədris materiallarının
hazırlanması və məktəb kitabxanalarının
müasirləşdirilməsi.
Bu zaman fəaliyyət planları həm də təhsilin
müxtəlif istiqamətləri üzrə aparılan islahatın
yerlərdə tətbiqi, ictimaiyyətin
maarifləndirilməsi işinin təşkili və qarşıya
çıxması ehtimal edilən problemlərin
proqnozlaşdırılması baxımından da izlənmişdir.
Qruplar tədqiqatın əlaqələndirmə, şərhetmə,
dəyərləndirmə üsullarından istifadə etməklə
araşdırmalar aparmışlar. Hər qrup öz
fəaliyyətini yerinə yetirdikdən sonra təcrübəni
təşkil edən müəllimin rəhbərliyi və dəstəyi ilə
araşdırmaların nəticələri ümumiləşdirilmişdir.
Bu zaman ayrı-ayrı komponentlər üzrə TN və TSİL-in
fəaliyyət planı kompüter və proyektor vasitəsi
ilə geniş monitorda auditoriyaya təqdim edilir,
həyata keçirilməsi nəzərdə tutulmuş tədbirlər
maddə-maddə oxunur. Müzakirəyə çıxarılan
komponent üzrə araşdırma aparan qrup milli
səviyyədə icrası nəzərdə tutulmuş tədbirin
rayon, məktəb və sinif səviyyəsində müəyyən
etdiyi fəaliyyət barədə təklif verir. Digər
qruplar da məsələ ilə bağlı öz rəy və
təklifləri ilə çıxış edirlər ki, bu da işin
keyfiyyətinin yüksəldilməsinə xidmət göstərir.
Bu yolla qruplar araşdırmalarının nəticələrini
təqdim edir, eyni zamanda qızğın müzakirələrin
iştirakçısına çevrilirlər.
Bu yolla ümumrespublika səviyyəsində nəzərdə
tutulmuş vəzifələr müxtəlif səviyyələrdə
fəaliyyət göstərən təhsil işçilərinin
səlahiyyətləri və məsuliyyətlər çərçivəsində
konkretləşir. Beləliklə, milli səviyyədə icrası
nəzərdə tutulmuş tədbirlərə əsasən məktəb
rəhbərliyinin, metodbirləşmə sədrinin və sinif
müəlliminin qarşısında duran vəzifələr müəyyən
edilir. Təqdim edilən bu cədvəl islahatın
müxtəlif istiqamətləri üzrə icrası nəzərdə
tutulmuş tədbirlərin şəhər/rayon, məktəb və
sinif səviyyəsində həyata keçirilməsi üçün
vəzifə və məsuliyyətlərin bölüşdürülməsi və
kollektiv idarəçiliyin təşkili baxımından böyük
əhəmiyyət daşıyır. Cədvəli müşahidə edərkən bəzi
tədbirlərin müxtəlif səviyyələr üzrə
konkretləşdirildiyinin, bəzilərinin isə
konkretləşdirilmədiyinin şahidi olacaqsınız. Bu
ondan irəli gəlir ki, istər Təhsil Nazirliyi,
istərsə də TSİL fəaliyyət planlarında nəzərdə
tutulmuş tədbirlər diqqətlə nəzərdən keçirilir,
digər səviyyələrin qarşısına hər hansı
vəzifələr qoyan tədbirlər seçilir və onların
yerlərdə icrası planlaşdırılır. Bu ya
qabaqlayıcı, ya da izləyici tədbirlər ola bilər.
Milli səviyyədə elə tədbirlər nəzərdə tutula
bilər ki, onların icrası üçün yerlərdə
əvvəlcədən hər hansı tədbirlərin görülməsinə
ehtiyac var. Bu zaman yerlərdə qabaqlayıcı
tədbirlərin nəzərdə tutulması lazımdır. Elə
tədbirlər də var ki, onların icrası üçün milli
səviyyədə hər hansı bir tədbirin icrası
gözlənilməlidir. Bütün bunlar işin icra vaxtının
müəyyən edilməsi ilə tənzimlənir. Təhsilin
digər səviyyələri (RTŞ, məktəb, sinif) qarşısına
hər hansı vəzifələr qoyan tədbirlər və onların
həmin səviyyələr baxımından konkretləşməsinə
dair təcrübəçilərin tərtib etdikləri
nümunələrdən bir parçanı təqdim edirik.
Nəticədə məktəbdaxili sənədlərin tərtibinin
təkmilləşdirilməsinə xidmət göstərən təkliflər
hazırlanmışdır.
Təcrübənin ikinci mərhələsində məktəbdə mövcud
vəziyyət araşdırılmışdır. Bunun üçün
təcrübəçilər məktəbin şəraiti (yeri, əhalisi,
sosial vəziyyəti), məktəbdə mühit (mənəvi-psixoloji
iqlim), məktəbin maddi-texniki bazası, təhsilin
səviyyəsi, eləcə də inkişafın dinamikasını
araşdırmışlar. Məktəbin şəraiti tədqiq
edilərkən onun yerləşdiyi məkan, şagirdlərin
sayı, onların sosial vəziyyəti (valideynlərin
təhsil səviyyəsi, iş yerləri və s. məlumatlar)
toplanmışdır. Məktəbdə mühit (mənəvi-psixoloji )
tədqiq edilərkən məktəb rəhbərliyinin aparılan
islahatlarla bağlı məlumatlılıq səviyyəsi və
ona münasibəti; məktəb rəhbərliyinin məktəbin
idarə edilməsində (dərs yükünün bölünməsində,
dərs cədvəlinin müəyyən edilməsində,
valideynlərlə işin təşkilində, məktəbin
kollektiv idarə edilməsində, ədalətin və
şəffaflığın təmin olunmasında və s.) əldə rəhbər
tutduğu prinsiplər; məktəbdə kollektivin
üzvlərinin qarşılıqlı münasibətlərinin və
əməkdaşlığının səviyyəsi araşdırılmışdır.
Məktəbin maddi-texniki bazası tədqiq edilərkən
məktəbin binasının, dəhlizlərin, sinif
otaqlarının, akt və idman zallarının təmir və
tərtibat baxımından vəziyyəti; məktəb
kitabxanasının təmir, tərtibat və təchizat,
eləcə də oxucuların cəlbi baxımından vəziyyəti;
məktəbin kompüter laboratoriyalarında texniki
avadanlığın sayı, onların işləkliyi, keyfiyyəti,
saxlanma şəraiti,vaxtlı-vaxtında müvafiq
xidmətlərin göstərilməsi, otaqdan səmərəli
istifadənin vəziyyəti öyrənilmişdir.
Təhsilin vəziyyəti və inkişafın dinamikası
araşdırılarkən buraxılış imtahanlarının
nəticələrinə görə əldə edilən nailiyyətin
səviyyəsi; həmin nailiyyətlərin oxşar şəraitli
digər məktəblərin nailiyyətləri ilə müqayisəsi;
müvafiq qərarların qəbul edilməsi, eləcə də beş
il ərzində məktəbin nailiyyət keyfiyyətində baş
vermiş dəyişikliklərin həmin müddət ərzində
oxşar şəraitli digər məktəblərin nailiyyət
keyfiyyətindəki dəyişikliklərlə müqayisəsi
aparılmışdır. Bütün bu fəaliyyətlər sənədlərin
araşdırılması, anket sorğularının keçirilməsi,
müşahidə, müqayisə və dəyərləndirmə kimi
tədqiqat üsulları vasitəsilə həyata
keçirilmişdir.
Növbəti mərhələdə sinifdə mövcud vəziyyət
araşdırılmışdır. Bu zaman tədqiqatların
aparılması üçün dörd sinif müəyyən edilmişdir.
Dörd qrupda birləşmiş təcrübəçilər müəyyən
edilmiş siniflərdə mövcud vəziyyəti öyrənmək
üçün zəruri tədqiqatlar aparmışlar. Bu
mərhələdə şagirdlərin fiziki-fizioloji
sağlamlığı, idrak səviyyəsi və dərketmə
üsulları, psixi inkişafı və mənəvi-psixoloji
vəziyyəti, onların sosial vəziyyəti, habelə
hazırlıq səviyyəsi və inkişaf dinamikası
araşdırılmışdır.
Şagirdlərin fiziki-fizioloji vəziyyəti tədqiq
edilərkən aşağıdakı istiqamətdə işlər
aparılmışdır. Şagirdlərin zəif görməsi, pis
eşitməsi, nitq qüsuru, dayaq-hərəkət
aparatlarındakı problemlər baxımından xüsusi
qayğıya ehtiyacının olub-olmaması sənədlərin
araşdırılması, müşahidə və müsahibələrin
aparılması, test və tapşırıqların keçirilməsi
yolu ilə müəyyən edilmişdir. Şagirdlərin
oturduqları sıranın və yerin müəyyən edilməsi,
parta yoldaşının seçilməsi baxımından, təlim
tapşırıqlarının xüsusiyyətləri, eləcə də digər
uşaqların həmin uşağa pozitiv münasibətlərinin
qurulmasının təşkilndə böyük əhəmiyyət daşıyan
bu məsələ üzrə məlumatlar toplanmış və
şagirdlər haqqında məlumat kartlarına əlavə
edilmişdir.
Şagirdlərin idrak səviyyəsi və dərketmə
üsullarını müəyyən etmək üçün tədqiqatlar
aparılmışdır. İdrak səviyyəsini müəyyən etmək
üçün Benjamen Blumun idrak taksonomiyasının
hər altı səviyyəsinə müvafiq sinif
səviyyəsindən çıxış edərək tərtib edilmiş test
yoxlamaları keçirilmişdir. Yerinə yetirilmiş
tapşırıqların səviyyəsinə əsasən şagirdin idrak
səviyyəsi müəyyən edilmişdir. Eləcə də
psixologiya elmləri namizədi İradə Quliyevanın
araşdırmaları əsasında tərəfimizdən tərtib
edilmiş müşahidə vərəqləri vasitəsi ilə
şagirdlərin əqli inkişafının ləngiməsi
hallarını müəyyən etmək imkanı verən müşahidələr
aparılmışdır. Bundan əlavə, şagirdlərin
dərketmə üsulları müəyyən edilmişdir. Bunun
üçün dünya təcrübəsində geniş yayılmış Hovard
Qardnerin nəzəriyyəsinə əsasən müəyyən edilmiş
səkkiz dərketmə üsulu baxımından tərtib edilmiş
test yoxlamaları keçirilmiş, şagird və
valideynlər sorğulara cəlb edilmişlər. Əldə
edilən məlumatlar şagirdlər haqqında məlumat
kartlarına daxil edilmişdir.
Şagirdlərin psixi inkişafı və mənəvi-psixoloji
vəziyyəti tədqiq edilərkən yenə də elmlər
namizədi İ.Quliyevanın araşdırmalarına müraciət
edilmiş, onlar əsasında tərtib edilmiş müşahidə
vərəqləri üzrə tədqiqatlar davam etdirilmiş,
müxtəlif parametrlər üzrə psixi inkişafında
ləngimə hallarının olub-olmaması baxımından
müşahidələr aparılmışdır. Sinifdə müvafiq
mənəvi-psixoloji mühit yaradılarkən və təlim
təşkil edilərkən istifadə etmək üçün toplanmış
məlumatlar şagird haqqında məlumat kartlarına
daxil edilmişdir.
Şagirdlərin sosial vəziyyətlərini öyrənmək də
bir sıra məsələlər baxımından əhəmiyyətli hesab
edilir. Belə ki, uşaqların tapşırıqları yerinə
yetirmə marağının az olması, oxu və yazı
bacarıqlarının zəif olması, ətrafdakılara qarşı
aqressiv münasibəti, zorakılığa meyilliliyi,
dərslərdən yayınma kimi halların sinifdəki
digər şagirdlərin təlim və tərbiyəsinə mənfi
təsir göstərməsinin qarşısının alınması üçün
onların sosial vəziyyətinin araşdırılması və
həmin şagirdlərlə iş apararkən bu mühüm faktorun
nəzərə alınması sinifdə aparılan ümumi işin
keyfiyyətinə ciddi təsir göstərir. Şagirdin
sosial vəziyyətindən irəli gələn
mənəvi-psixoloji problemlərə və intellektual
fərqlərə əhəmiyyət vermək, onların inkişaf
etdirilib sinfin və məktəbin ümumi səviyyəsinə
çatdırılması üçün işlər aparmaq çox vacibdir.
Sosial fərqlərin araşdırılması və diqqət
mərkəzində saxlanılması üçün lazım olan
məlumatları toplamaqdan ötrü valideynlərin iş
yerləri və iş şəraitləri, şagirdlərin qidası və
mövsümi geyimi, ailənin tərkibi və ailədə
neçənci uşaq olması barədə sənədləri
araşdırmaqla, valideyn və şagirdlərlə sorğular
keçirməklə və söhbət aparmaqla məlumatlar
toplanmış və şagirdlər haqqında məlumat kartına
yerləşdirilmişdir.
Şagirdin hazırlıq səviyyəsi və inkişaf
dinamikası araşdırılarkən müqayisə və
dəyərləndirmə üsullarından istifadə edilmişdir.
Summativ qiymətləndirmənin nəticələrinə görə
hər bir şagirdin əldə etdiyi nailiyyətin
səviyyəsi müəyyən edilmiş, həmin nəticələrin
oxşar səviyyəli digər şagirdin nəticələri ilə
müqayisəsi aparılmışdır. Ümumilikdə sinfin
nəticələri isə oxşar səviyyəli digər sinfin
nəticələri ilə müqayisə edilmişdir. Şagirdlərin
inkişaf dinamikasını müəyyən etmək üçün isə son
aylar ərzində hər bir şagirdin nailiyyət
keyfiyyətində baş vermiş dəyişikliklər izlənir.
Uyğun səviyyəli şagirdlərin nəticələrindəki
dəyişikliklər müqayisə edilib, onların
inkişafının dinamikası müəyyən edilmişdir. Eləcə
də bir sinfin təlim nəticələrində baş vermiş
dəyişikliklər digər sinfin təlim nəticələrində
baş vermiş dəyişikliklərlə müqayisə edilmişdir.
Beləliklə, siniflərin inkişafındakı dinamika
müəyyən edilmişdir. Nəticələrlə bağlı şagird
haqqında və sinif haqqında məlumat kartlarında
qeydlər aparılmışdır.
Şagirdin maraqları test yoxlamaları və
müşahidələr, eləcə də valideynlə söhbət yolu ilə
müəyyən edilmişdir. Təlim təşkil edilərkən
şagirdin maraq və zövqünün nəzərə alınması,
onların nailiyyət keyfiyyətinin
yüksəldilməsinə əhəmiyyətli dərəcədə təsir edən
amillərdəndir. Təlim prosesində, eləcə də
sinifdənxaric və məktəbdənkənar işlər
aparılarkən bu mühüm amilin nəzərə alınması
məqsədi ilə şagirdlər haqqında əldə edilmiş
məlumatlar da kartlara daxil edilmişdir.
Şagirdlərin milli-etnik mənsubiyyəti, irqi və
dini haqqında məlumatlar da sənədlərin
araşdırılması, valideynlərlə söhbət üsulları
vasitəsi ilə müəyyən edilmiş və yenə də şagird
haqqında kartlara əlavə edilmişdir.
Beləliklə, sinifdə mövcud vəziyyət araşdırılmış,
hər bir şagird haqqında geniş məlumat əldə
edilmiş və onların da əsasında hər bir sinif
üçün məlumat kartı tərtib edilmişdir. Həmin
məlumat kartının forması təqdim edilir.
ŞAGİRD HAQQINDA MƏLUMAT KARTI
Bu mərhələ başa çatdıqdan sonra ümumiləşdirmə
tədqiqat üsulundan istifadə etməklə "Şagird
haqqında məlumat kartları" üzərində iş aparılmış
və şagirdlər müxtəlif parametrlər üzrə
qruplaşdırılmışlar. Beləliklə, öyrənənlərin
fiziki-fizioloji vəziyyəti, idrak səviyyəsi,
dərketmə üsulu, mənəvi-psixoloji vəziyyəti,
sosial vəziyyəti, hazırlıq səviyyəsi, inkişaf
dinamikası, maraqları, milli-etnik mənsubiyyəti
nəzərə alınmaqla bəzi hallarda eyni tərkibli,
bəzi hallarda qarışıq tərkibli, bəzi hallarda da
həm eyni, həm də qarışıq tərkibli qruplar
müəyyən edilmişdir. Təlim təşkil edilərkən
düşünülmüş şəkildə müəyyən edilmiş bu cür
qruplardan "qrup işi" dərs formasında təlimin
məqsədinə müvafiq olaraq seçilməklə istifadə
edilir. Bu da təlimin gedişinə, şagird-şagird
münasibətlərinin tənzimlənməsinə, eləcə də təlim
tapşırıqlarının müəyyən edilməsinə əhəmiyyətli
təsir göstərir, təlim keyfiyyətinin
yüksəldilməsində böyük rol oynayır. Onlardan
bəzi nümunələr diqqətə çatdırılır:
Şagird haqqında məlumat kartlarına əsasən "Sinifdə
mövcud vəziyyət haqqında məlumat kartı" da
işləndi. Beləliklə, "Şagirdin məlumat kartı"
müəllimlərə şagird haqqında tam məlumat əldə
etməyə, "Sinif haqqında məlumat kartı" isə
məktəb rəhbərliyinə hər bir sinifdə mövcud
vəziyyət haqqında tam məlumat əldə etməyə,
inkişafı izləməyə imkan verir.
Bundan sonra təcrübəçilər müəllimlərin
perspektiv planlarını və fəaliyyət planlarını
sinifdə mövcud vəziyyət baxımından araşdırmış,
onların tərtibi zamanı yol verilmiş boşluqlar
müəyyən edilmiş və aradan qaldırılması ilə bağlı
tövsiyələr və təkliflər hazırlanmışdır. Eləcə də
sinif müəllimlərinin apardıqları dərslər təlimin
təşkilinə verilən tələblər baxımından müşahidə
edilmişdir.
SİNİFDƏ MÖVCUD VƏZİYYƏT
Şəhər, rayon, məktəbin adı Bakı şəhəri Səbail
rayonu 132-134 nömrəli təhsil kompleksi
Müəllimin adı, soyadı, atasının adı Məlahət
Şirinli
Tədris ili 2010-2011 Sinif 2b
Sinifdə mövcud vəziyyət araşdırılandan və
məlumatlardan istifadə etməklə təlimin təşkili
ilə bağlı müvafiq işlər aparılandan sonra sinif
müəllimlərinin perspektiv və cari dərs planları
təcrübəçilərin tədqiqat obyektinə çevrildi.
Sinif üzrə perspektiv (illik) planlaşmanın
sinifdə mövcud vəziyyət nəzərə alınmaqla tərtib
edilib-edilmədiyini müəyyən etmək üçün aparılan
araşdırmaların sonunda aşkar edilmiş
problemlərlə bağlı təkliflər hazırlamış və
müəllimlərə təqdim etmişlər. Tövsiyələr
hazırlanarkən bir məsələ xüsusilə vurğulanmışdır
ki, müxtəlif müəlliflər qrupu tərəfindən tərtib
edilmiş illik planlaşma nümunələrindən istifadə
edildiyi təqdirdə, onlara yaradıcı yanaşmaq və
sinfin mövcud vəziyyətinə uyğunlaşdırmaq
vacibdir. Əks halda konkret sinifdə mövcud
vəziyyətə uyğun olmayan birillik plan-proqram
özünü doğrultmayacaq və bütün şagirdlərin
nəzərdə tutulmuş standartlara cavab verməsi
mümkün olmayacaqdır.
Sinif müəllimlərinin cari planları isə dərslər
müşahidə edilməklə araşdırılmışdır. Müəllimlər
dərsə başlamazdan əvvəl dərsin planını
müşahidəçi təcrübəçilərə təqdim etmiş, sonra isə
dərsi aparmışdır. Dərs planı baxımından dərsin
gedişini müşahidə edən təcrübəçilər təqdim
edilmiş müşahidə vərəqləri baxımından təlimin
təşkilini dəyərləndirmiş, dərs və dərs
planlarını müəyyən edilmiş tələblər baxımından
sinif müəllimlərinin iştirakı ilə müzakirə
etmişlər.
Növbəti mərhələdə isə müəllimin perspektiv planı
üzrə apardığı təlim-tədrisin davamı olaraq
sinifdə mövcud vəziyyət nəzərə alınmaqla gələcək
müəllimlər tərəfindən dərs planları tərtib
edilmiş, müvafiq təlim materialları hazırlanmış,
sinif müəlliminin və digər təcrübəçilərin
iştirakı ilə dərslər nümayiş etdirilmişdir. Dörd
sinifdə qırx səkkiz saat ərzində təcrübəçilər
tərəfindən nümayiş etdirilən dərslər hər iş
gününün sonunda kollektiv şəkildə müzakirə
edilir, dərsin təşkilində əldə edilmiş uğurlar
və yol verilmiş nöqsanlar qeyd edilir və növbəti
dərslərdə dərs aparacaq təcrübəçilər üçün
istiqamət olurdu. Tələbələrə iki və ya daha
artıq dərs aparmağa imkan yaradılırdı ki,
əvvəlki dərslərdə yol verilmiş nöqsanların
aradan qaldırılması üçün müvafiq işlər aparılsın.
Təcrübəli sinif müəllimləri bu dərslərdən çox
bəhrələndiklərini dəfələrlə bildirmişlər.
Üç həftə ərzində aparılmış təcrübə başa çatanda
əldə edilmiş nəticələr üzrə ümumiləşdirmələr
aparılmışdır. Təcrübəçilər üçün ən məsuliyyətli
məqam isə Azərbaycan Respublikasının təhsil
naziri Misir Mərdanovun və Təhsil Nazirliyinin
digər rəsmilərinin qarşısında hesabat təqdimatı
etmək idi. Təhsil naziri aparılmış işi yüksək
qiymətləndirmiş, fənn üzrə dərs vəsaitlərinin
hazırlanması ilə bağlı tövsiyələrini və
tapşırıqlarını vermişdir.
Afət SÜLEYMANOVA,
Təhsil Nazirliyinin
aparıcı məsləhətçisi |
|
