|
Gərdişin ictimai-siyasi hadisələrini dərindən
dərk edən, tərəqqinin, tənəzzülün kamançasını
zamanın ruhuna uyğun həm bəmdə, həm də zildə
çalan, yazdıqlarını pozan, pozduqlarını yenidən
nizama salmağa can atan, fani dünyanın
gəlişini-gedişini şair həssaslığı ilə duyan
ustad sənətkar dağların dağ boyda dağını,
dərdi-qəmini lap çoxdan duyub hiss etmişdi.
Kimsəsiz qalan yaylaqlar, axşam-sabah qız-gəlin
qəhqəhəsi ilə xumarlanan buz bulaqlar, yollara
boylanan yurd yerləri gərdişin günahları deyilmi?
Hanı mən gördüyüm qurğu-büsatlar,
Dərdiməndlər görsə tez bağrı çatlar.
Mələşmir sürülər, kişnəmir atlar.
Niyə pərişandı halların, dağlar.
Ustad aşığın yaradıcılığının əsas mayasını qoşma
təşkil edir. Hazırda əlimizdə olan 200-dən çox
şeirin əksəriyyəti qoşmalardır. Ustad aşığın
yazdığı qoşmaların çoxu məhəbbət lirikasıdır.
Onun lirik qoşmalarında ürək döyüntüləri,
hisslər, həyəcanlar ifadə olunur. Deməliyəm ki,
məhəbbət lirikası Dədə Ələsgərin yaradıcılığının
şah xəttinin qüvvətli qolunu təşkil edir. O,
gözəl qızı, ləyaqətli gəlini müqəddəs sayır, onu
ziyarətgah hesab edir:
Güləbatın qıyı tər sinən üstə,
Nə gözəl yaraşır, qız, köynəyinə.
Sinən Kəbə, köynək Kəbə örtüyü,
İzin versən, sürtəm üz köynəyinə.
"Gözəllik ondur, doqquzu dondur" xalq deyimi
Ələsgər qələmindən necə gözəl süzülür:
Ağ çit dizlik geyib köbəsi ala,
Gör necə çinləyib qabağa, dala.
Əndamın quyruqdu, asta çalxala,
Aldı, məndə dini-iman qoymadı.
Gözəllik vurğunu olan aşıq əsl azərbaycanlı
kişisinə xas olan keyfiyyətləri özündə yaşadır.
Namus, qeyrət, ar ustadın qəlbində, canında,
qanında yaşayan ülvi hisslərdir. Gəlin onun "Düşdü"
rədifli qoşmasına diqqət yetirək.
Elin gözəl qız-gəlini bulaq üstə, çeşmə başına
yığışar, zümzümə ilə axan suları qəhqəhələri ilə
xumarlandırardılar.
Aşıq Ələsgərin də çeşmə başında bir gözələ gözü
düşür:
Çərşənbə günündə, çeşmə başında,
Gözüm bir ala göz xanıma düşdü.
Ələsgərin göz-qaş ilə işarə eyləməsindən gözəlin
başını bulayıb gözündən gülməsi onun ehtirasını
bir az da coşdurur. Lakin "nişanlıyam, özgə
malıyam" ifadəsini eşidəndə təəssüflənir, özgə
malına kəm baxmağın bağışlanmaz olduğunu duyur
və "sındı qol-qanadım yanıma düşdü" deyir.
Aşıq insanların canını alan Əzrayıla da "haqq"
qazandırır, onun günahını belə yuyur:
Ələsgərəm, bir gözələ mehmanam,
Ölməyincə çətin dönəm, usanam.
Əzrayılı qanlı tutmasın anam,
Məni bir kirpiyi peykan öldürür.
Məhəbbət yolunda yorulub usanmayan aşıq ölümünün
səbəbkarı "kirpiyin peykanını bilir". Məhəbbət
yollarının çətin, bəzən uğursuz olduğunu
məhəbbət dastanlarından çox oxumuşuq. Belə
uğursuz sevgi macərası Aşıq Ələsgərə də cavan
çağlarında urcah olub. O, uzun müddət
kədərlənmişdi, lakin içində çəkdiklərini büruzə
vermək istəməyib, bu uğursuzluğun səbəbini
müxənnət zəmanədə görüb:
Müxənnət zamana, bimürvət fələk,
Şamı sübhə, sübhü şama çəkirsən.
Ləhzədə açırsan min cürə kələk,
Gah pozursan, gah nizama çəkirsən.
Bununla belə, Aşıq Ələsgər məhəbbət lirikasının
ölməz nümunələrini yaratmışdır. Onun
qoşmalarından Aşıq Ələsgərin gözəllik vurğunu
olduğu açıq-aşkar hiss olunur. O tərif etdiyi
Azərbaycan qızlarının şuxluğunu, incəliyini,
gəlinlərimizin ləyaqətini və nəcibliyini xüsusi
ustalıqla oxucuya çatdıra bilmişdir:
Cilvələnib nə qarşımda durubsan,
Anam sənə qurban, ay sarı köynək.
Mələksən, çıxmısan cənnət bağından,
Heç kim olmaz sənə tay, sarı köynək.
Azərbaycanlı qızına, onun gözəlliyinə,
mərifətinə, oturuşuna-duruşuna dünyada tay
tapılmaz.
Ələsgərin ustadlığı ondadır ki, o, böyük
hadisələri çox yığcam şəkildə oxucuya çatdıra
bilir:
Qəza insanatı tənabdan asar,
Leylü nahar-muşdur, cəhd edər kəsər.
Əjdaha ayaqdan çəkər sərasər,
Əlləşər barmağı bala yetişməz.
Görün, bir bənddə necə sərrast ifadə edilib bu
əhvalat:
Qızmış nərdən xilas olmaq istəyən adam quyunun
üstünə əyilmiş budaqdan yapışıb quyuya
sallanmağa məcbur olur. Aşağı baxanda görür ki,
ayaqlarını dörd ilanın başına qoyub. Quyunun
dibinə nəzər salanda görür ki, bir əjdaha ağzını
açıb onun düşməyini gözləyir. Yuxarı baxdıqda
görür ki, ağ və qara siçanlar ara vermədən
yapışdığı budağın kökünü gəmirib yerə tökürlər.
Bu çətin vəziyyətdən xilas olmaq yollarını
axtararkən, gözü bir arı yuvasına sataşır. O,
barmağını bala batırır və balın şirinliyi onun
dəhşətli halını yaddan çıxarır. Dünya malı şirin
olar,- deyiblər.
Biz aşığın ustadnamələrini, qıfılbəndlərini
dərindən təhlil edəndə dərin fəlsəfi fikirlər
burulğanına düşürük. Biz onun ustadnamələrində
həyat, sənət, dostluq, igidlik, mərdlik hiss
edirik:
Can deməklə candan can əskik olmaz,
Məhəbbət artırar, mehriban eylər.
O, oxucunu, gənc nəsli mərifətli olmağa çağırır.
Məclis-mərəkədə yaxşı oturub-durmağı tələb
edir:
Arif məclisində bir söz söylərəm,
Nə həydan, nə çaşqın, nə qələt olmaz.
Yaxud
Doğru söylə, sözün çıxmasın qələt.
Aşığın dili olduqca zəngin, bədii və səlistdir.
Onun şeirləri demək olar ki, xalq dili ilə
yoğrulub. O, klassik poeziyamızdan qidalanıb,
onun qəlbi çox kövrəkdir:
Könlümün şişəsi saqın ki, sınar,
Toxunarsa ayna daşa dayanmaz.
Ona görə də ustad aşığın qoşmalarını həyəcansız
oxumaq olmur.
Oxucunu dərhal valeh edir, öz əlinə alır, onu
şeirin sonuna qədər çəkib aparır. Aşığın
leksikonunda söz ehtiyatı çoxdur. O, canlı xalq
dilindən istifadə etdiyi kimi, ərəb və fars
tərkibli sözlərdən də məharətlə istifadə edir.
Öz mühitinə görə dərin bilik və mühakiməyə sahib
olan, müxtəlif və mürəkkəb şeir formalarına
hakim kəsilən, çətin sözlərdən, qəliz
ifadələrdən qaçan, ərəb-fars tərkibli sözlərdən
yerində istifadə edə bilən ustad sənətkar aşıq
poeziyamızı elə bir zirvəyə qaldırıb ki, istər
ondan əvvəl yaşayan, istərsə də ondan sonra
yazıb-yaradanlar hələ o zirvəni fəth edə
bilməyiblər. Ələsgər klassik aşıq poeziyamızın
ənənələrini və xüsusiyyətlərini dərindən
öyrənmiş və zənginləşdirmişdir. O, hazır
havaları və mahnıları çalıb-oxuyan bir ifaçı
deyildir. O, ustad bir aşıq, lirikanın ölməz
nümunələrini yaratmış, qüdrətli bir söz sərrafı,
el sənətkarıdır.
Aşıq Ələsgərin böyüklüyü ondadır ki, dünyada baş
verən hadisələri nəzərdən qaçırmırdı:
Necoldu Selbiya, Çornuqornuya,
Əl-ayaq altında itdi İtalya.
German bir bomb atdı, qan oldu dərya,
Qırıldı dünyada insan qalmadı.
Ustad aşıq müharibənin fəsadlarını, onun fəlakət
və faciələrini çox ustalıqla xalqa çatdıra
bilmişdi. Müharibə aclıq, xəstəlik, dağıntı
gətirməklə bərabər həm də imanı olanları imansız,
yorğanı olanları yorğansız, samanı olanları
samansız qoyur. Aşıq Ələsgər bunların böyük dərd
olduğunu bildirir. Köhnə həyat tərzi,
ailə-məişət tərzi, əxlaq normaları aşığın
qoşmalarında ciddi tənqid olunmuşdur:
Qərib-qürbət eldə qız sevən oğlan,
Yaxın qonşusundan soruş halını.
Yaxud
Zibilin çıxıbdı dizə,
Külündən xəbərin varmı?
Yaxud
Bədəsildən hərgiz olmaz heç əsil,
Lənət sənə gəlsin pis soy, pis nəsil.
Lakin bu gün işğal altında olan torpaqlarımızda
- Göyçədə, Kəlbəcərdə, Qaraqoyunluda,
Zəngəzurda, qədim Azərbaycan torpaqlarında onun
ruhu qərib-qərib dolaşır. Ulu məzarlarımızın,
tarixi abidələrimizin, müqəddəs ocaqlarımızın,
pirlərimizin yağı düşmən tərəfindən dağıdılıb,
yerlə-yeksan edilməsi Ələsgər böyüklüyünə
hörmətsizlikdir. Lakin ölməz sənətkar
elin-obanın qəlbində yaşayır.
Əvəz Mahmud LƏLƏDAĞ |
