|
 Ölkənin
rəsmi adı Niderlanddır. Mənası "alçaq ərazi"
deməkdir. Belə ki, ölkə ərazisinin böyük hissəsi
dəniz səviyyəsindən aşağıda yerləşir. 12 əyaləti
olan ölkənin yalnız iki qərb əyalətinin (Şimali
və Cənubi Hollandiya) adı Hollandiyadır. Bu
əyalətlər tarixən ölkənin ən inkişaf etmiş
əraziləri olub və hazırda da dövlətin siyasi,
iqtisadi və mədəni həyatında aparıcı rol
oynayırlar. Bu səbəbdən Niderland əvəzinə ölkəni
Hollandiya da adlandırırlar. Hollandiyada
təhsil müəssisələrinin 70 faizi özəl, 30 faizi
dövlətə məxsusdur. Buna baxmayaraq, dövlət bütün
təhsil müəssisələrinin tədris proqramları
üzərində nəzarəti həyata keçirir. Hollandiyanın
Təhsil, Mədəniyyət və Elm Nazirliyi mütəmadi
olaraq ölkənin təhsil sisteminin monitorinqini
aparır və standartları müəyyən edir. Bu isə, öz
növbəsində, bütün məktəb və universitetlərdə
təhsilin yüksək səviyyədə aparılmasını təmin
edir.
Hollandiya ingilis dilində təhsil təklif edən
ilk qeyri-ingilisdilli ölkədir. Bu ölkənin ali
təhsil müəssisələri ingilis dilində təxminən
1150 tədris proqramı təklif edir. Onların böyük
əksəriyyəti bakalavr və magistr proqramları,
qalanları isə qısamüddətli kurslar və
ixtisasartırma proqramlarından ibarətdir.
Ölkənin ilk ali təhsil müəssisəsi olan Leyden
Universiteti (Universiteit Leiden) 1575-ci ildə
yaradılıb. Hollandiyanın 14 dövlət
universitetinin 10-u "Times Higher Education
World University Rankings"in hesabatında
dünyanın ən nüfuzlu 200 universiteti arasında
qərarlaşır.
 Kiçik
ölkə olmasına baxmayaraq, Hollandiyanın kimya,
fizika, tibb, iqtisadiyyat və sülh sahələri üzrə
18 Nobel mükafatçısı var. Onlardan 1-i Nobel
sülh mükafatı, 9-u fizika, 3-ü kimya, 3-ü tibb,
2-si isə iqtisadiyyat sahələri üzrədir.
Məktəbəqədər təhsil
Hollandiyada 4 yaşdan aşağı uşaqlar üçün
məktəbəqədər təhsil nəzərdə tutulmayıb. Onlar
üçün xüsusi uşaq qayğı mərkəzləri fəaliyyət
göstərir. Ölkədə təxminən 300 min uşaq 3500-dən
(2004-cü ilin statistikasına əsasən) qayğı
mərkəzinə gedir. Bu mərkəzlər hökumət və
valideynlər tərəfindən maliyyələşdirilir. Qayğı
mərkəzləri 6 aydan 3 yaşadək uşaqlar üçün
nəzərdə tutulub.
İbtidai təhsil
 Hollandiyada
ibtidai təhsil (Primair onderwijs, PO) 8 il (4
yaşdan 12 yaşadək) davam edir. İbtidai məktəblər
özəl və ya dövlətə məxsus təhsil ocaqlarına
bölünürlər. Bu iki məktəb arasında yeganə fərq
ondan ibarətdir ki, özəl məktəblər uşaqları
qəbul edərkən seçim apara bildikləri halda,
dövlət məktəbləri bu imkandan məhrumdur.
Dövlətə məxsus təhsil ocaqlarında təhsil
pulsuzdur. Valideynlər yalnız məktəbin
saxlanılmasına və əlavə tədbirlər üçün müəyyən
məbləğdə vəsait verirlər. Bu məktəblərdə uşaqlar
dərsliklərlə pulsuz təmin olunurlar.
İbtidai məktəbdə hər qrupa bir müəllim təyin
olunur. Müəllim günün proqramını özü tərtib
edir, riyaziyyata, cografiyaya və digər fənlərə,
eləcə də istirahətə nə qədər vaxt ayıracağına
müstəqil qərar verir. Odur ki, ibtidai təhsil
müəssisələrində dəqiq dərs cədvəli yoxdur.
Uşaqların bütün kitab və dəftərləri məktəbdə
qalır. 12 yaşadək şagirdlərə ev tapşırıqları da
verilmir.
İbtidai məktəbin ilk 2 ilində uşaqlara əsasən
oxu, yazı və hesab fənləri tədris olunur. Sonra
isə uşaqlara tarix, coğrafiya, fizika,
riyaziyyat, holland dili və digər fənlər
keçilir. Bundan əlavə, uşaqlar ingilis dilini
öyrənməyə başlayırlar.
Hollandiyada tədris proqramları mürəkkəbliyi ilə
fərqlənir. Məsələn, ana dili, riyaziyyat,
fizika, kimya, biologiya kimi əsas fənlərlə
yanaşı, başqa ölkələrdə adətən universitetlərdə
tədris olunan təhsilin metodikası, tibbin
əsasları, iqtisadiyyat, mühasibat uçotu kimi
fənlər də Hollandiya məktəblərində tədris
olunur. Məktəb proqramlarına ingilis, alman və
fransiz dilləri ilə yanaşı, latın və yunan
dilləri də daxil edilib.
Orta təhsil
 Hollandiyada
təxminən 700 orta məktəb fəaliyyət göstərir.
Orta məktəblərə (Voortgezet Ondernijs) şagirdlər
12 yaşından sonra qəbul edilirlər. Uşaqların
məktəbə getməsi icbaridir.
Səkkizillik ibtidai təhsildən sonra şagirdlər
test imtahanları verirlər. İmtahanlar iki gün
davam edir. Test imtahanının nəticəsi və
müəllimin zəmanəti uşağın hansı istiqamət üzrə
təhsil alacağını müəyyənləşdirir. Şagirdlər orta
məktəbdə təhsillərini əsasən 4 istiqamət üzrə
davam etdirirlər.
1. Birinci istiqamət (VWO - pre-university
education) üzrə təhsil alan şagirdlər
universitetlərə hazırlanır. Burada təhsil 6 il
davam edir.
2. İkinci istiqamət (HAVO) üzrə təhsil alan
şagirdlər ali peşə məktəblərinə hazırlanır.
Burada təhsil 5 il davam edir.
3. Üçüncü istiqamət (VMBO) üzrə isə şagirdlərə 4
illik peşə təhsili təklif olunur.
4. Dördüncü istiqamətə 6 illik təhsili nəzərdə
tutan praktiki təhsil (Practical training-PRO)
daxildir. Üçüncü istiqamət (VMBO) üzrə təhsil
alan şagirdlər nailiyyət qazana bilmirlərsə,
onları əmək bazarına daxil olmağa hazırlayan
praktiki təhsilə (dördüncü istiqamət - PRO)
yiyələnə bilərlər.
Orta məktəbi birinci istiqamət üzrə bitirən
şagirdlər universitetlərə daxil ola bilərlər.
İkinci və üçüncü istiqamətlər üzrə oxuyan
şagirdlər isə keçid proqramları vasitəsilə
universitetlərə daxil olmaq imkanı əldə edirlər.
Ümumi orta təhsili gimnaziyalarda və real orta
məktəblərdə də (təhsil müddəti 6 ildir) almaq
mümkündür. Bu məktəblərin məzunları da
universitetlərə daxil olmaq hüququ qazanırlar.
Hollandiyada fiziki və əqli cəhətdən zəif
uşaqlar üçün xüsusi məktəblər fəaliyyət
göstərir. Bu tədris ocaqlarının şagirdləri sadə
tədris planı üzrə təhsil alırlar.
İlk təhsilini digər ölkədə başlamış uşaqlar üçün
Hollandiyada beynəlxalq məktəblər fəaliyyət
göstərir. Bu məktəblərdə bütün fənlərin tədrisi
ingilis, fransız və alman dillərində aparılır.
Hollandiya orta təhsil sistemində fənlər və
tədrisin məqsədləri müvafiq qanunla tənzimlənir.
Bu, hökumətə ölkə üzrə vahid təhsil
standartlarını saxlamaq imkanı verir. 
Texniki peşə təhsili
Hollandiyada 40 regional peşə təhsili mərkəzi
fəaliyyət göstərir. Onlar mühəndislik və
texnologiya, iqtisadiyyat, səhiyyə və sosial
müdafiə sahələri üzrə peşə təhsili təklif edir.
Kənd təsərrüfatı, ekologiya və qida sənayesi
sahəsində peşə təhsili kənd təsərrüfatı üzrə
təhsil mərkəzləri tərəfindən verilir. Bu
mərkəzlər ölkənin Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi
tərəfindən maliyyələşdirilir. Həmin mərkəzlərin
nəzdində 700-dən artıq peşə təhsili kursları
fəaliyyət göstərir. Bu kurslara 16 yaşdan yuxarı
şəxslər qəbul edilir.
Bundan əlavə, Hollandiyada sosial sahələr üzrə
200-dən artıq tədris proqramı təklif edən 43
kollec mövcuddur.
Ali təhsil
 Hollandiyada
üçpilləli ali təhsil sistemi mövcuddur. Birinci
pillədə üçillik və dördillik bakalavr
proqramları təklif edilir. Təhsilin sonunda
humanitar (Bachelor of Arts, BA) və ya təbiət
elmləri (Bachelor of Science, BS) bakalavr
dərəcəsi verilir. Dərəcənin alınması üçün
üçillik təhsildə 180 və ya dördillik təhsildə
240 kredit (Avropa Kredit Transfer Sisteminə
əsasən) almaq lazımdır.
İkinci pillədə magistr proqramları təklif
olunur.
Burada təhsil 1 və ya 2 il davam edir. Magistr
dərəcəsinin alınması üçün müvafiq olaraq 60 və
ya 120 kredit qazanmaq lazımdır. Təbiət elmləri
və texnologiyalar sahəsi üzrə ikiillik
proqramlar nəzərdə tutulub.
Ali təhsilin üçüncü pilləsinə doktorluq (Dr.,
PhD-nin analoqu) proqramı daxildir. Bu pillədə
təhsil almaq istəyənlərin magistr dərəcəsinin
olması zəruridir. Doktorluq dərəcəsi yalnız
universitetlər tərəfindən təklif olunur. Bu
pillədə təhsil ən azı dörd il davam edir.
Doktorluq dərəcəsinin alınması üçün təhsilin
sonunda dissertasiya işi müdafiə olunmalıdır.
Ali təhsil müəssisələri
 Qeyd
etdiyimiz kimi, Hollandiya ingilis dilində
təhsil təklif edən ilk qeyri-ingilisdilli
ölkədir. Bu ölkənin ali təhsil müəssisələri
ingilis dilində təxminən 1150 tədris proqramı
təklif edir. Bu proqramların əksəriyyəti
bakalavr, magistr, doktorluq dərəcələri, diplom
və ya sertifikatların verilməsi ilə başa
çatır.
Hollandiyada ali təhsil müəssisələri kimi
universitetlər (Wetenschappelijk Onderwijs, WO),
Beynəlxalq Təhsil İnstitutları (Internationaal
Onderwijs, IO) və ali peşə təhsili
universitetləri (Hoger Beroepsonderwijs, HBO)
fəaliyyət göstərir.
Klassik universitetlər (WO) əsasən humanitar
elmlərin tədrisi və elmi-tədqiqatların
aparılması ilə məşğul olur.
Ölkədə fəaliyyət göstərən 11 Beynəlxalq Təhsil
İnstitutu (Internationaal Onderwijs, IO) digər
ali təhsil müəssisələrindən fərqli olaraq,
yalnız bakalavr proqramları təklif edirlər. Hər
il bu institutlara təxminən 13 min əcnəbi tələbə
daxil olur. Bu təhsil ocaqlarında təhsil müddəti
18 ay davam edir.
Ali peşə təhsili universitetləri (Hoger
Beroepsonderwijs, HBO) isə tələbələri konkret
peşə sahələri üzrə hazırlayırlar.
 Hazırda
Hollandiyada dövlət tərəfindən tanınmış 14
klassik universitet fəaliyyət göstərir. Onlardan
üçü (Delft, Tvent və Eyndhofen universitetləri)
texniki ali təhsil müəssisələridir. Bundan
əlavə, ölkə ərazisində 42 ali peşə təhsili
universiteti (universities of professional
education) mövcuddur. Universitetlər əsasən
tələbələrin (6 mindən 30 minədək) sayına görə
fərqlənir. Ümumilikdə, Hollandiya ali təhsil
müəssisələrinə ildə təxminən 185 min tələbə
qəbul olunur.
Onu da qeyd edək ki, digər ölkələrdən fərqli
olaraq, Hollandiyada nüfuzlu universitet
anlayışı yoxdur. Ölkənin bütün
universitetlərinin diplomu eyni dəyərə malikdir
və digər ölkələr tərəfindən qəbul edilir. Bu
səbəbdən də universitetlər məşhurluğuna görə
deyil, tələbənin yiyələnmək istədiyi ixtisasa
uyğun olaraq seçilir.
Hollandiyada 2002-ci ildə qəbul olunmuş ali
təhsil haqqında Qanuna əsasən, universitetlər
tərəfindən təklif edilən bütün tədris
proqramları akkreditasiyadan keçirilir.
Akkreditasiyanın əsas məqsədi universitetlər
tərəfindən təklif olunan proqramların yüksək
standartlara uyğunluğunu təmin etməkdir.
Əcnəbi tələbələr
 Bir
il ərzində Hollandiya universitetlərinə təxminən
559 min tələbə daxil olur. Onlardan təxminən 42
mini əcnəbi tələbələrdir. Bu tələbələrin
arasında Almaniya, Belçika, Çin, İndoneziya və
Vyetnamdan olanlar üstünlük təşkil edir. Əcnəbi
tələbələr əsasən biznes və idarəçilik, sosial
elmlər, səhiyyə, mühəndislik, incəsənət
sahələrinə üstünlük verirlər. Hollandiya
hökuməti hər il əcnəbi tələbələr üçün təqaüd
proqramlarına təxminən 5 milyon avrodan artıq
vəsait ayırır.
Hollandiya universitetlərinə daxil olmaq istəyən
əcnəbi tələbələr ilk növbədə müvafiq təhsil
proqramını seçməlidirlər. Bu ölkədə oxumaq
istəyənlər orta təhsil haqqında attestatı, TOEFL
(500-550 bal) və ya IELTS (6 baldan yuxarı)
imtahanları və müvafiq kurslar üzrə alınmış
qiymətlərə dair sənədləri (ingilis dilində
oxumaq istəyənlər) ali məktəblərə təqdim
etməlidirlər. Bütün bu sənədlər ingilis dilinə
tərcümə olunmalı və notariat qaydasında
təsdiqlənməlidir.
Hollandiyada təhsil inkişaf etmiş digər
ölkələrlə müqayisədə ucuzdur. İllik təhsil haqqı
Avropa İttifaqına (Aİ) üzv olan ölkələrin
vətəndaşları üçün təxminən 1500 avro təşkil
edir. Avropa İttifaqına üzv olmayan ölkələrdən
gələn tələbələr üçün isə qiymətlər nisbətən
yüksəkdir.
Holland dilində ali təhsilin qiyməti ildə orta
hesabla 1,5 - 5 min avro təşkil edir.
İngilisdilli proqramlara əsaslanan təhsil
nisbətən bahadır. Məsələn, Amsterdam
Universitetində Avropa İttifaqına üzv olmayan
dövlətlərin vətəndaşları üçün illik bakalavr
təhsili orta hesabla 7 min avro, magistr təhsili
isə 9 min avro təşkil edir. Bir tələbə üçün
dərslik və tədris materiallarının illik xərci
isə 800-1000 avro civarında dəyişir.
2006-cı il mayın 1-dən ölkədə Davranış Kodeksi
(Code of Conduct) qüvvəyə minib. Kodeks
Hollandiyanın ali təhsil müəssisələrinin əcnəbi
tələbələrlə iş üzrə siyasətini müəyyən edir. Bu
kodeksi imzalayan ali təhsil ocaqları əcnəbi
tələbələrə yüksək keyfiyyətli tədris proqramları
təklif etdiklərinə zəmanət verirlər. Yalnız
Davranış Kodeksinə qoşulan universitetlər Avropa
İttifaqına üzv olmayan ölkələrdən tələbə qəbul
edə bilər.
Davranış Kodeksinin tələblərinə əsasən, ali
təhsil müəssisəsi əcnəbi tələbələrə öz tədris
proqramları haqqında ətraflı məlumat verməlidir.
Buraya təhsil müəssisəsinin akkreditasiya
statusu, tədris prosesinin keyfiyyəti, qəbul
şərtləri, eləcə də əcnəbi tələbələr üçün maraqlı
və vacib olan digər qaydalar haqqında məlumatlar
daxildir. Əcnəbi tələbələr üçün nəzərdə tutulmuş
məlumat ingilis dilində və ya əcnəbi tələbənin
ana dilində olmalıdır. Təhsil müəssisəsi əcnəbi
tələbəyə hansı xidmətləri (məsələn, vizanın
alınması, yaşayış yeri ilə təmin edilməsi və
digər) göstərəcəyi barədə ətraflı məlumat
verməlidir. Avropa İttifaqına üzv olmayan
ölkələrdən gələn tələbələrə Davranış Kodeksini
qəbul etməyən ali məktəblərdə təhsil almaq üçün
viza verilmir.
Hollandiyada təhsil almaq istəyənlər holland
dilində tədris olunan milli və ya ingilis
dilində tədris edilən beynəlxalq proqramı seçə
bilərlər.
Hər il təxminən 12 min hollandiyalı tələbə
xarici ölkələrdə təhsil alır. Onların 6 mindən
çoxu dövlətdən və ya Avropa İttifaqının həyata
keçirdiyi proqramlar çərçivəsində təqaüd
alırlar. Hollandiya hökuməti xaricdə təhsil alan
tələbələrə ildə təxminən 2 milyon avro
(2004-2005-ci illərin statistikasına əsasən)
vəsait ayırır.
Onu da qeyd edək ki, "2007-2015-ci illərdə
Azərbaycan gənclərinin xarici ölkələrdə təhsili
üzrə Dövlət Proqramı" çərçivəsində Hollandiya
universitetlərinə 21 azərbaycanlı tələbə
göndərilib. Onlardan 2 nəfər yüksək ixtisaslı
mütəxəssis kimi təhsillərini başa vurublar.
Təqaüdlərin alınması
Hollandiyada təhsil almağın ən asan yolu tələbə
mübadiləsi proqramlarıdır. Ölkə
universitetlərinin əksəriyyəti dünyanın bir çox
ölkələrinin ali təhsil müəssisələri ilə tələbə
mübadiləsi üzrə əməkdaşlıq sazişi imzalayıb.
Hügens adına təqaüd (Huygens Scholarship Program
və ya HSP) bakalavr və ya magistr pillələrinin
sonuncu kursunda təhsil alan tələbələrə verilir.
Bu proqram çərçivəsində doktorluq dərəcəsi üzrə
təqaüd ayrılmır. HSP proqramı Hollandiyanın ali
təhsil sahəsi üzrə beynəlxalq əməkdaşlıq
təşkilatı (Nuffic) tərəfindən reallaşdırılır.
Proqram Hollandiyanın Təhsil, Mədəniyyət və Elm
Nazirliyi tərəfindən maliyyələşdirilir. Nazirlik
təqaüd çərçivəsində əcnəbi tələbələrə hər il
dörd milyon avro məbləğində vəsait ayırır. Bu
məbləğin bir hissəsi holland dilini öyrənən
tələbələr üçün nəzərdə tutulur. Təqaüd 6 və ya
24 ay müddətinə təqdim olunur. Proqrama əsasən,
bir tələbəyə 900 avro məbləğində aylıq təqaüd
(tibbi sığorta daxil olmaqla), təhsil haqqı,
viza alınması üçün rüsum və təyyarə biletinin
dəyərinin kompensasiyası verilir.
Hügens adına təqaüd çərçivəsində təhsil almaq
istəyənlərdən bakalavr diplomu, Hollandiya
universitetindən proqramı qazanması haqqında
arayışın alınması və yaş həddinin 35-i keçməməsi
tələb olunur. Namizəd təhsilin aparılacağı dili
(ingilis və ya holland) bilmə səviyyəsini
təsdiqləyən sənədi də təqdim etməlidir.
Əcnəbi tələbə və aspirantlar üçün ən tanınmış
təqaüd proqramlarından biri də MTEC-dir (Matra
Training for European Cooperation). MTEC
proqramı CROSS Bürosu (Hollandiya ilə Mərkəzi və
Şərqi Avropa ölkələri arasında təhsil sahəsində
əməkdaşlıq üzrə agentlik) tərəfindən 1994-cü
ildən həyata keçirilir. MTEC proqramı
çərçivəsində bir il müddətinə magistr
proqramları üzrə təhsil üçün təqaüdlər təklif
edilir. MTEC təqaüdləri bakalavr dərəcəsi almış,
müvafiq sahələrdə çalışan məzun və
mütəxəssislərə verilir.
Matra bir neçə alt proqrama bölünür. Bu sıraya
Amsterdam Universitetinin hüquq fakültəsində
Beynəlxalq və Avropa hüququ magistrı (LL.M.),
Tvent Universitetində Dövlət idarəçiliyi
magistri (MSc Public Administration), Maastrixt
Universitetinin tibb fakültəsində İctimai
səhiyyə magistri (MSc Public Health), mədəniyyət
və incəsənət fakültəsində Avropa tədqiqatları
magistri (MA European Studies) proqramları
daxildir.
Bundan əlavə, Hollandiyada TEMPUS
(Trans-European Mobility Programme for
University Studies) proqramı çərçivəsində də
təhsil almaq mümkündür. TEMPUS Avropa
İttifaqının ali təhsil sahəsində yeni müstəqil
dövlətlər (keçmiş sovet respublikaları), Qərbi
Balkan, Avropa İttifaqına üzv olmayan Şərqi
Avropa və Aralıq dənizi hövzəsi dövlətləri ilə
həyata keçirdiyi əməkdaşlıq proqramıdır.
Proqramın məqsədi keçmiş sosialist düşərgəsinə
daxil olmuş ölkələrdə universitetlərin
modernləşdirilməsi və ali təhsil sahəsində
islahatlara yardım göstərməkdir.
Azərbaycan TEMPUS proqramına 1995-ci ildə
qoşulub. 1998-ci ildən Bakıda proqramın
nümayəndəliyi fəaliyyətə başlayıb. Proqram
universitetlərlə əməkdaşlıq vasitəsilə tərəfdaş
ölkələrdə, o cümlədən Azərbaycanda ali təhsilin
inkişafına dəstək göstərməklə Avropaya
inteqrasiyaya zəmin yaradır. Təhsil Nazirliyi
TEMPUS-un Azərbaycandakı milli ofisi ilə
yaxından əməkdaşlıq edir.
TEMPUS proqramının hər bir tərəfdaş ölkə üçün
müəyyən etdiyi prioritet istiqamətlər
bir-birindən fərqlənir. Azərbaycan üçün müəyyən
olunan prioritetlər, hər dəfə proqramın yeni
mərhələsi başlandıqda ali məktəblərin təklifləri
əsasında Təhsil Nazirliyi tərəfindən Avropa
Komissiyasının TEMPUS Departamentinə təqdim
olunur.
Avropa Komissiyasının həyata keçirdiyi Erasmus
Mundus proqramının məqsədi Avropa ali təhsilinin
keyfiyyətinin artırılması və Avropa İttifaqına
üzv olmayan ölkələrlə əməkdaşlığı inkişaf
etdirməkdir. Bu proqram 2008-ci ilin 21 oktyabr
tarixində Avropa Parlamenti tərəfindən qəbul
olunub. Avropa İttifaqına üzv olan və olmayan
ölkələrin tələbələri bu proqramın təqaüdü
hesabına Hollandiyada da təhsil ala bilərlər.
Hazırladı:
Leyla HEYDƏROVA
Niderland Krallığının Azərbaycandakı
səfirliyinin təqdim etdiyi rəsmi materiallardan
istifadə olunub. |
