|
"Feysbuk" istifadəçilərinin sayı 500 milyonu
keçib
"Feysbuk"un yaradıcısı Mark Sukerberq 2010-cu
ilin adamı seçildi
Hərfi mənası "üz kitabı" olan "Feysbuk"
insanların dostları ilə əlaqə saxlamasını və
informasiya mübadiləsini təmin edən sosial
şəbəkədir. Loqosunda əks olunduğu kimi,
"Feysbuk" bizə əhatəmizdəki insanlarla ünsiyyət
qurmaq və həyatımızdakı yenilikləri paylaşmaq
imkanı verir.
"Feysbuk"un tarixi
 Harvard
Universitetinin ikinci kurs tələbəsi olan Mark
Sukerberq 2003-cü il oktyabrın 28-də
universitetin ən yaraşıqlı oğlan və qızlarını
seçmək üçün "Facemash" saytını yaratdı və sayta
çoxlu sayda şəkillər və məlumatlar yüklədi.
Sukerberq buradakı özəl məlumatları və şəkilləri
Harvard Universitetinin onlayn vəziyyətindəki
şəbəkəsinə daxil olaraq götürüb. Bununla da o,
Harvardın kompüter şəbəkəsinin mühafizə olunan
sərhədlərini pozub və şəbəkə şifrələrini ələ
keçirib. Aktiv olduğu 4 saat ərzində "Facemash"a
450 istifadəçi daxil olub və burada 22000
məlumat toplanıb. Sayt tezliklə universitetin
digər kampuslarının tələbələri arasında da
məşhurlaşsa da, az sonra universitet rəhbərliyi
tərəfindən bağlanıldı. Sukerberq təhlükəsizlik
qaydalarına riayət etməməkdə, şəxsi məlumatların
toxunulmazlığı qaydalarını və müəlliflik
hüquqlarını pozmaqda təqsirləndirilərək
universitetdən xaric edildi.
Lakin Mark ruhdan düşməyərək bu layihəni
genişləndirdi. Beləliklə, Mark Sukerberq Harvard
tələbələrini virtual dünyada görüşdürmək üçün
2004-cü il fevralın 4-də "Feysbuk"u qurdu.
Markın ideyasının əsas məqsədi dostları ilə daha
sıx və asan əlaqə saxlamaq, hər an kimin nə işlə
məşğul olduğunu öyrənmək idi.
İlk vaxtlar Mark sayta Roma imperatoru Oktavian
Avqustun 500 şəklini yükləyərək, hər şəkil üçün
şərh bölməsi ilə birgə bir səhifə əlavə etdi.
Özünü doğrultmağa başlayan ideya artıq Boston
ətrafındakı bütün məktəblərdə və ali təhsil
müəssisələrində dəstəklənirdi. İki ildən sonra
Amerika Birləşmiş Ştatlarındakı bütün məktəblər
"Feysbuk"a qoşuldu. 11 sentyabr 2006-cı ildən
etibarən "Feysbuk" bəzi yaş məhdudiyyətləri ilə
bütün istifadəçilərin üzünə açıldı.
İstifadəçilər təhsil aldıqları liseylər, iş
yerləri, yaxud yaşadıqları yerlərə müvafiq
olaraq qruplaşdırıldılar.
Bu gün "Feysbuk"un əsas məhsulları axtarış,
informasiya və texnologiyadır. Hətta "Google"
kimi məşhur axtarış sistemi ilə belə rəqabətə
girməkdən çəkinməyən saytın illik gəliri 800
milyon dollar dəyərində hesablanır.
2005-ci ildə 200000 ABŞ dolları ödənilərək
facebook.com domeni alındı. Hazırda saytın rəsmi
İnternet ünvanı www.facebook.com-dur.
Əvvəllər Harvard Universitetindən sayta üzvlük
məhdudlaşdırılsa da, qısa müddətdə bu, aradan
qaldırıldı. Keçmiş tələbə yoldaşları Eduardo
Saverin, Dastin Maskovitz, Kris Haqes və Endryu
Makkolum tezliklə saytın inkişaf etdirilməsi
üçün Sukerberqə qoşuldular.
2004-cü ilin yayında sahibkar Sean Parker vahid
kompaniyada birləşmək və Sukerberqin prezident
olması təklifi ilə çıxış etdi. Təklifi qəbul
edən "Feysbuk" rəhbəri saytın əsas fəaliyyət
mərkəzini Kaliforniyanın Palo Alto şəhərinə
köçürdü.
2005-ci ilin sentyabrında "Feysbuk"un yeni
versiyası istifadəyə verildi. Sukerberq yenidən
ali məktəb şəbəkələrini "Feysbuk"a qoşulmağa
dəvət etdi. O, "Apple" və "Microsoft" kimi
nəhəng şirkətləri "Feysbuk"un üzvlüyünə qəbul
edərək öz əhatə dairəsini daha da genişləndirdi.
2007-ci ilin 24 oktyabrında "Microsoft" şirkəti
"Feysbuk"un səhmlərinin 1,6 faizini 240 milyon
dollara aldığını elan etdi. Hesablamalara görə,
"Feysbuk"un bundan sonrakı ümumi gəlirinin həcmi
15 milyard dollar olacaqdı. "Microsoft" həmçinin
bu müqavilə ilə öz elanlarını "Feysbuk"da
yerləşdirmək hüququnu da qazandı.
2008-ci ilin oktyabrında "Feysbuk"un beynəlxalq
qərargahı İrlandiyanın Dublin şəhərinə
köçürüldü. Bundan sonra "Feysbuk"un tarixi
müsbətə doğru daha sürətlə dəyişməyə başladı.
"Feysbuk" istifadəçilərinin sayındakı kəskin
artım 2009-cu ildən müşahidə edilməyə başlandı.
Həmin il məşhur saytlardan biri olan "Yahoo"
"Feysbuk"la birbaşa əlaqə yaradılmasına imkan
verdi.
2010-cu ilin noyabrında "Feysbuk"un sərvəti 41
milyard dollara çatdı. "Feysbuk" "Amazon" və
"Google"dən sonra ABŞ-ın ən böyük III veb
şəbəkəsi oldu. 2010-cu ilin hesablamalarına
görə, insanlar "Google"dən daha çox "Feysbuk"a
müraciət edirlər.
Saytın istifadəsi pulsuzdur. Sayt əsasən banner
reklamlarından və sponsor qruplarından gəlir
götürür.
İstifadəçilər profillərində şəkillər, maraqlar,
gizli və ya aşkar mesajlar, dost qrupları
yerləşdirə bilərlər. Statistikanın nəticələrinə
görə, ABŞ-da universitet tələbələrinin 85
faizinin "Feysbuk"da hesabı var və onların 60
faizi hər gün ən azı 10 -15 dəqiqəni öz
səhifələrini izləməklə keçirirlər.
"Feysbuk" istifadəçilərinin sayı 2010-cu ilin
oktyabr ayında 500 milyonu keçib. Nəzərə alsaq
ki, hər gün yeni qoşulan istifadəçilərin sayı
artır, bu o deməkdir ki, "Feysbuk" hələ uzun
illər öz liderliyini qoruyacaq.
"Time" qəzetinin 2010-cu il açıqlamasına əsasən
Mark Sukerberq "İlin Adamı" seçilib.
Mübahisələr və tənqidlər
"Feysbuk"un yaradılması bir çoxlarının ürəyincə
olsa da, bəziləri tərəfindən bu sayt hələ də
qəbul edilmir. Onun fəaliyyəti haqqındakı
mübahisələr bu gün də davam etməkdədir. Çin,
İran, Özbəkistan, Pakistan, Suriya və Banqladeş
də daxil olmaqla bir neçə ölkədə saytın
istifadəsinə qoyulmuş qadağa hələ də aradan
qaldırılmayıb. "Feysbuk" üzvlərinin bəzilərinin
dini ayrı-seçkilik və anti-islam mövqeyi belə
məhdudiyyətlərin əsas səbəbidir. Lakin məsələ
bununla bitmir. Belə ki, bir çox müəssisələrdə
işçilər vaxtlarını səmərəsiz keçirməsin deyə
həmin qurumlarda da "Feysbuk"a giriş ləğv
edilib.
Şirkət haqqında
Qeyd etdiyimiz kimi, "Feysbuk"un əsas gəliri
reklam xidmətlərindən daxil olur. "Microsoft"
"Feysbuk"un reklam bannerində əsas əməkdaşıdır.
Belə ki, adıçəkilən şirkətin əsas reklam
tərəfdaşları sırasına "Feysbuk" da daxil edilib.
"Feysbuk" hər dəfə yeniliklər edərək böyük
saytların reklam kampaniyaları üçün qiymət
tariflərini aşağı salır. Müqayisə etsək, görərik
ki, "Feysbuk"dakı qiymətlər ümumiyyətlə digər
veb saytlara görə xeyli aşağıdır.
"Feysbuk"un 1400 nəfərdən çox işçisi və dünyanın
12 ölkəsində ofisi var. Şirkətdə Mark Sukerberq
24, "Accel Partners" 10, "Digital Sky
Technologies" 10, Dustin Moskovitz 6, Eduardo
Saverin 5, Sean Parker 4, Piter Thiel 3,
Greylock Partners və Meritech Capital Partners
1-2, Microsoft 1.3, Li Ka-sinq 0.75, "The
İnterpublic Group" 0.5, tərkibinə Matt Kohler,
Cef Rotşild, Kaliforniya senatoru Barbara Boxer,
Kris Haqes və hətta sayta əhəmiyyətli qoyuluşlar
edən Reyd Hofman, Mark Pinkus kimi məşhurlar,
əvvəllər işləyən işçilər də daxil olmaqla bir
qrup insan isə təqribən 1 faiz səhmə malikdir.
Yerdə qalan 30 faiz səhm isə adları açıqlanmayan
məşhurlar, xarici investorlar və digər işçilər
tərəfindən alınıb.
Funksiyaları
"Feysbuk"un şəkillər və videolar bölməsində
insanlar özlərinin, dostlarının maraqlı,
əyləncəli anlarını, xatirələrini bölüşürlər.
Video nümayişi xidməti istifadəçilərə həm
özlərinin çəkdiyi, həm də digər saytlardakı
videogörüntüləri paylaşmağa şərait yaradır.
Lakin bəzi şəxsi, yaxud ailəvi məlumatların
başqalarının əlinə keçməsinin qarşısının
alınması məqsədilə "Feysbuk" rəhbərliyi
tərəfindən özəl məxfilik tənzimləmələri sistemi
yaradılıb. Hər kəs bundan istifadə edərək
istədiyi məlumatı mühafizə edə və başqalarından
gizlədə bilər. Hesablamalara görə, "Feysbuk"un
bazasında 31 milyarddan çox şəkil mövcuddur.
"Feysbuk"da hədiyyələr bölməsi 2007-ci ildən
fəaliyyətə başlayıb. İstifadəçilər bir-birinə
kiçik ikonlar formasında olan hədiyyələr göndərə
bilərlər. İstifadəçilər bu prosesi gizli, yaxud
aşkar şəkildə həyata keçirməkdə sərbəstdirlər.
Bu ikonlar Apple dizayneri Susan Kare tərəfindən
hazırlanıb. İstifadəçilər arzularına uyğun
olaraq "hədiyyələr" qutusunu profillərində
göstərə bilərlər. İstifadəçilərə hesablarının
açılmasıyla pulsuz bir hədiyyə haqqı verilir,
bundan sonrakı hər hədiyyəyə görə 1 dollar
ödəmək tələb olunur. Bunlarla yanaşı,
istifadəçilər Zachari Allia tərəfindən
yaradılmış "Free Gifts" tətbiqetməsindən də
istifadə edərək pulsuz hədiyyələr göndərə
bilərlər.
2007-ci ilin mayından başlayaraq "Feysbuk"
istifadəçilərinə Marketplace - bazar yeri
adlanan tətbiqetmə ilə heç bir ödəniş etmədən öz
əşyalarını, məhsullarını satmaq, yaxud
kirayələmək imkanı verdi. İstifadəçilər satmaq
istədikləri məhsulların şəkillərini və
videolarını yerləşdirərək onları reklam edə
bilərlər. Məlumata görə bu xidmətdən daha çox
tələbələr istifadə edir. Onlar kirayə evlər,
özlərinə birgə yaşamaq üçün yoldaşlar axtarıb
tapır, eyni zamanda artıq istifadə etmədikləri
kitabları satışa çıxarırlar.
"Pokes" adlanan bölmə isə istifadəçilərin dialoq
qurmasına şərait yaradır. Bununla yanaşı,
"Feysbuk"un eyni funksiyaları yerinə yetirən Xme
və Superpoke kimi xidmətləri də vardır.
Fəaliyyət bölməsi istifadəçilər üçün hər hansı
bir tədbirin planlanmasına, təşkilinə şərait
yaradır. Hər hansı istifadəçi fəaliyyəti barədə
öz lövhəsindəki məlumatı paylaşdığı zaman arzu
etdiyi dostları onu izləyə bilərlər.
"Feysbuk"da 2007-ci ilə qədər 5500 tətbiqetmə
qeydə alınıb. Günbəgün artan və daha maraqlı
olan bu funksiyalar istifadəçilər üçün hər cür
rahatlıq yaradır. Bəzi tətbiqetmələr ödənişli
olsa da, onları əldə etmək bir o qədər də çətin
deyil.
İlk vaxtlar sadəcə bir neçə dildə fəaliyyət
göstərsə də, 2007-2008- ci ildən "Feysbuk"
Azərbaycan, türk, Çin, alman, fransız, ispan,
hind, ərəb, rus, Norveç, rumın, portuqal, macar,
Koreya, yapon və başqa dillərdə istifadə
olunmaqdadır.
İstifadəçilər şəkilləri, maraq listləri, əlaqə
məlumatları və bir çox başqa şəxsi
informasiyaları ilə bir yerdə öz profillərini
yaratmaq imkanına malikdirlər. İstifadəçilər
dostları və tanışları ilə əlaqə saxlaya, söhbət
səhifəsində yazışa, həmçinin bəyəndikləri hər
hansı bir qrupu yarada, mövcud qrupa qoşula və
bəyəndikləri səhifələri öz siyahılarına əlavə
edə bilərlər.
"Feysbuk" tez-tez "MySpace"lə müqayisə olunur.
Lakin onların bir-birindən nə dərəcədə fərqli
olması çoxlarına məlumdur. Aralarındakı əsas
fərqlərdən biri "Feysbuk"un istifadəçidən
kimliyini tələb etməsidir. "Feysbuk"un sadə mətn
yazılışına icazə verməsi, istifadə olunan
funksiyaların siyahısının əsas lövhədə
göstərilməsi, "hədiyyə", "status", "şəkil və
video" və digər bu kimi funksiyaların mövcudluğu
onu digərlərindən fərqləndirir.
Bu gün dünyanın iPhone, Nokia kimi aparıcı
telefon şirkətləri "Feysbuk"a olan sosial
ehtiyacı vaxtında dəyərləndiriblər. Belə ki,
həmin şirkətlər öz telefonlarında "Feysbuk"u
dəstəkləyən müvafiq sistemlər quraşdırıblar.
"Feysbuk"un siyasi təsir imkanları
Amerikanın siyasi həyatında "Feysbuk"un rolu
tədricən artmaqdadır. Sayta olan istifadəçi
marağının nəticəsidir ki, "Feysbuk"da gedən
məlumatlar ictimai rəyin formalaşmasına kifayət
qədər təsir göstərir. "Feysbuk"da müxtəlif
debatlar təşkil edilir, cəmiyyəti maraqlandıran
məsələlərin müzakirəsinə yer verilir. Belə
diskussiyalarda gənclərin aktivliyi deməyə əsas
verir ki, "Feysbuk" qarşılıqlı olaraq fikirlərin
çatdırılmasının və əlaqənin yeni yoludur.
Qeyd edək ki, ABŞ-da 2008-ci ildə keçirilən
seçkilərə gənclərin cəlb edilməsi ilə bağlı
təbliğat daha çox "Feysbuk"da aparılırdı.
2010-cu ildə Şimali Koreyanın rəsmi dövlət saytı
"Feysbuk"a qoşulub. ABŞ-ın Mərkəzi Kəşfiyyat
orqanının əməkdaşları 2010-cu ildən etibarən
"Feysbuk" istifadəçiləri ilə terrorizm və
əks-hücumlara qarşı əməkdaşlığa başlayıb. Bu gün
bir çox cinayətlərin üstünün açılmasında
"Feysbuk"un rolu danılmazdır.
Müasir zamanda fikir plüralizminin inkişafına
təkan verən ən sivil üsullardan birinin
"Feysbuk" olduğunu söyləyə bilərik. Müxtəlif
problemlərin həllində saytın payının nə qədər
olduğu demək mümkün olmasa da, ancaq yüz
minlərlə insanı eyni mövzu ətrafında
müzakirələrə qoşmaq "Feysbuk"un uğuru kimi
qiymətləndirilməlidir.
"Feysbuk"un zərərli tərəfləri
İstifadəçilər "Feysbuk"da nə qədər maraqlı və
əyləncəli vaxt keçirsələr də, saytın həm məlum
olan, həm də aydın hiss edilməyən bir sıra
zərərləri vardır. Yarandığı gündən insanlar
arasında əlaqələri daha da sıxlaşdırmaq məqsədi
daşıyan sistemin imkanlarından bu gün bir çox
insanlar düzgün məqsədlər üçün istifadə
etmirlər.
Ümumiyyətlə, İnternetdə vaxtın necə keçməsinin
fərqində olmayan bir sıra insanlarda İnternet
asılılığı yaranır. Hətta dünyanın bir çox
ölkəsində xəstəxanalarda İnternetdən asılılıq
diaqnozu ilə müalicə alan insanlara da təsadüf
edilir. Bu mənada, istifadəçilərin böyük maraqla
qarşıladıqları "Feysbuk"un xidmətləri də istisna
deyil. Bu sosial şəbəkə bəzi insanların ailəsi,
dostları, iş yoldaşları arasında
münasibətlərinin soyumasına səbəb olur. Bu
problem sadəcə münasibətlərin kəsilməsi,
gündəlik həyatda birbaşa ünsiyyətin arxa plana
keçməsi ilə nəticələnmir, eləcə də insanlar
yazışaraq fikir bildirdikləri üçün artıq onlar
danışmağa meyil etmir və daha çox qapalı
olurlar.
"Feysbuk"da xüsusilə təhlükəli amillərdən biri
də farmville və poker kimi oyunların
oynanılmasıdır. Saytda poker oynayıb qazanan
insanlar artıq bunu öyrəndiklərini zənn edib,
həyatda da tətbiq etməyə və qumar oynamağa
başlayırlar.
Məktəblilərin "Feysbuk"dan istifadəsinə xüsusilə
ciddi nəzarət olunmalıdır. Belə ki, qeyri-etik
məqsədlərlə "Feysbuk"a daxil olan
istifadəçilərin müzakirələrindən, profillərinə
qoyduqları şəkillərdən və yerləşdirdikləri
videolardan uşaqları qorumaq olduqca vacib
məsələlərdəndir.
Bütün bunlarla yanaşı, o da müəyyən olunub ki,
"Feysbuk"dan ifrat dərəcədə istifadə olunması
insanlarda stres hallarına gətirib çıxarır.
Əksər xəstəliklərin yaranmasına səbəb olan
stresdən uzaq olmaq istəyən insan "Feysbuk"dan
zəruri həddə yararlanmalıdır.
Təəssüf ki, "Feysbuk" ailələrdən də zərərsiz
ötüşmür. Onun vurduğu ən böyük zərər xəyanətdir.
Araşdırmalara görə, Amerika və Avropada
boşanmalara səbəb kimi daha çox "Feysbuk"
göstərilir. Yeni tanışlıqlar, keçmiş sevgililər
bəzən zəif iradəli insanları yanlış yola çəkə
bilir. Bir sıra insanlar keyfiyyətdənsə
kəmiyyətə üstünlük verərək daha çox "dost"
qazanmaq üçün həyatda salam belə verməyə layiq
olmayan şəxsləri dost siyahısına qəbul edirlər.
Bu da gələcəkdə sağlam olmayan münasibətlərə
zəmin yaradır.
Sonda qeyd edək ki, günümüzdə texnologiyadan,
İnternetdən birdəfəlik imtina etmək demək olar
ki, qeyri-mümkündür. Lakin İnternetdən hansı
məqsədlə istifadə etmək hər kəsin öz seçimidir.
Onu da unutmayaq ki, virtual dünyada dost
axtarmaqdansa, ətrafımızdakı insanlara nəzər
salsaq daha çox qazanarıq.
Ceyran EYVAZZADƏ,
Təhsil Nazirliyi İctimaiyyətlə əlaqə şöbəsinin
məsləhətçisi |
