Avqustun  1-i  ölkəmizdə  Ana dili günüdür.  Bu gün ölkəmizin hər bir guşəsində öz dilini öyrənənlərin, sevə-sevə danışanların, başqalarına öyrədənlərin günüdür.  Bu gün, eyni zamanda bizlərə dilin milli kimliyimizin var olmasının təməl  prinsipi olduğunu  göstərərək   milli intibahımızın günüdür. Azərbaycan dili adlandırdığımız Ana dilimiz  Firudin bəy Köçərlinin. Nəriman Nərimanovun, Cəlil Məmmədquluzadənin, Üzeyir Hacıbəylinin, Abdulla Şaiqin və  daha bir çox ziyalılarımızın  səyi nəticəsində   başqa dillər arasında “əriyib” yox olmaqdan  yan keçərək  gələcək nəsillərin bir millət kimi formalaşmasının əsas  atributlarından biri olmuşdur.  Uzaq tarixlərə varmadan  Azərbaycan dilinin XX yüzillikdə inkişaf tarixinə və onun necə  adlandırılmasına  nəzər salsaq, son dərəcə acınacaqlı faktlarla rastlaşarıq: “müsəlman dili”, “tatar dili”, “Türk dili”, “Azərbaycan dili”. Fikrimcə, dünyada elə bir dil yoxdur ki, bir əsrdə onun adı  dəfələrlə dəyişikliyə məruz qalsın. Bir-birinin ardınca baş verən bu addəyişmələr nəticəsində dilimizin ictimai-mədəni  funksiyasının müəyyənləşdirilməsinə və nəhayət, onun  dövlət dili statusunu almasına böyük maneələr yaradılmışdı.  Dilimizin sıxışdırılması siyasəti yaxın keçmişimizdə - sovetlər dönəmində daha geniş vüsət almışdı. Və bu proses ölkəmizdə çox böyük ustalıqla həyata keçirilərək Ana dilinin  bir dövlət dili kimi tətbiqi və istifadə olunması sahələrinin məhdudlaşdırılması, kargüzarlıqda rus dilindən istifadənin genişləndirilməsi fonunda baş verirdi. Elə bir vəziyyət yaranmışdı ki, dövlət idarələrində  kargüzarlıq işləri tam olaraq rus dilində aparılırdı və bu hal tədricən rayonlara da sirayət edirdi. Anadilli məktəblərin sayının get-gedə azalaraq öz yerini rusdilli və beynəlmiləl məktəblərə verməsini, ali məktəblərə  qəbulda rus bölməsinə üstünlük verilməsini, bütün elmi-texniki ədəbiyyatların rus dilində olması və s. istiqamətlərdə imperiyanın  apardığı düşünülmüş, ardıcıl siyasətini bizim nəsil yaxşı xatırlayır.  80-ci illərin sonunda baş verən ictimai-siyasi hadisələr burulğanında xalqımız hər səhifəsi mübarizə dolu bir tarix yazdı: milli kimliyimiz, milli dövlətimiz, milli qürur və vicdanımız olan dilimiz bərqərar oldu.  Bu dəyərləri yaşatmaq hər birimizin borcudur.  Təəssüflər olsun ki, son zamanlarda  Ana dilimizin yabançı söz, ifadə və şəkilçilərlə yüklənməsi halları  artmaqdadır. “Müəllim”  sözünün işlədilməsi ilə bağlı bir örnək vermək istərdik. Ərəb kökənli bu söz artıq bizim dilimizdə “vətəndaşlıq” almış bir sözdür. Amma  bizlər qadınlara müraciət edəndə bu sözə bir “ə” şəkilçisi əlavə edərək “müəllim+ə”  deyirik.  Dilimizin qayda-qanunlarına zidd olan bu hal son zamanlar   kütləvi  bir xarakter alıb. Belə ki, qrammatikamızda şəxs əvəzliyinin III şəxs təkində cins  fərqi yoxdur: yəni, istər kişi, istərsə də qadın cinsi olsun, “O” dəyişməzdir. Bu bizim dilin  gözəlliyidir. Amma ingilis və rus dillərində III şəxsin təkində bu fərq vardır. Məsələn, ingilis dilində  III şəxsin təkində qadına   She, kişiyə isə He, rus dilində də analoji olaraq On və Ona deyə müraciət edilir. Ehtiyac olmadan dilimizə gətirilən bu qəbildən nümunələri  çox göstərmək olar. Ancaq bunu söyləməkdə məqsədimiz heç də  son illərdə elmin və texnikanın inkişafı ilə əlaqədar dilimizə gətirilmiş alınma sözlərə qarşı çıxmaq deyil. Dilin tərkibinin dəyişməsi, yeni sözləri alması qloballaşan dünyamızda  təbii bir prosesdir. Bizim  söylədiyimiz  ehtiyac olmadan edilən əlavə və dəyişikliklərdən bəhs edir. Gəlin, “dilimizin ekologiyası”nı çirkləndirməyək,  Ana dili gününüz mübarək olsun!

Məlahət MÜRŞÜDLÜ,

pedaqogika üzrə fəlsəfə doktoru