Təhsilin keyfiyyəti təhsil  müəssisəsinin fəaliyyətini  xarakterizə edən müxtəlif aspektlərin - təhsilin  məzmunu, təlimin forma və metodları, insan resursları, tədris və maddi-texniki bazanın vəziyyəti və s. məcmusu ilə müəyyən olunur. Bütövlükdə  bu  məsələlər yeni pedaqoji təfəkkürün  tərkib  hissəsidir.

Yeni pedaqoji təfəkkür təlim-tərbiyənin “öyrənməyi-öyrətmək” texnologiyası əsasında qurulmasını, təhsilin fərdiləşdirilməsini, interaktiv təlim metodlarının tətbiqinin aktuallaşdırılmasını, diqqətin  şagirdin intellektual  inkişafına, məntiqi  təfəkkürünün formalaşmasına, əqli nəticə çıxarmasına,  ümumiləşdirməyə və bu  kimi  pedaqoji-psixoloji aspektlərə yönəldilməsini  tələb edir.

Bunu nəzərə alaraq məktəbimizdə il ərzində müxtəlif müsabiqələr, olimpiadalar, ədəbi-bədii gecələr və sinifdənxaric digər tədbirlər keçirilir.

Son illər məktəblərdə yaradılmış “Kiçik  Akademiya”lar da şagirdləri ilkin  elmi  axtarışlara qoşmaq, öz fikir  və düşüncələrini  ifadə etmək üçün bir vasitəyə çevrilib. Məktəbimizdə fəaliyyət göstərən “Kiçik Akademiya” bu baxımdan fərqlənir. Onun yığıncaqlarında rəhbərliyin, mütəxəssislərin, qonaqların  iştirakı  “Gənc alimlər”in məsuliyyətini  daha da  artırır.

Ədəbi-bədii tədbirlərin hazırlanması  şagirdlərin  bədii  təfəkkürünün, bədii zövqünün  formalaşmasında, nitq qabiliyyətinin inkişafında  böyük rol oynayır. Məktəbimizdə müntəzəm  olaraq ədəbi-bədii kompozisiyalar, “dəyirmi masa”lar, viktorinalar  keçirilir. Molla Pənah  Vaqifin 300 illik  yubileyinə, ulu  öndər Heydər Əliyevin anım gününə və Dövlət Bayraq  gününə  həsr olunmuş tədbirləri  buna misal göstərmək olar. Kitabxanada  tez-tez  təşkil olunan  bədii qiraət  saatları, şagirdlərin  bədii yaradıcılığının müzakirəsi və digər  tədbirlər də müsbət nəticə verir. Sinifdənxaric, məktəbdənkənar tədbirlər dərs  prosesində verilən  nəzəri biliklərlə  əlaqələndirilir və bu, şagirdlərin  dünyagörüşünün  inkişafına  güclü təsir edir.

Ölkəşünaslıq işlərinin, ekskursiyaların şagirdlərin vətənpərvərlik tərbiyəsindəki mühüm rolunu nəzərə alaraq belə tədbirlərin təşkilini də diqqətdə saxlayırıq.

Təhsil müəssisəsinin inkişaf rejimində fəaliyyətin və keyfiyyətin idarə olunması məktəb rəhbərliyinin, təlim-tərbiyə prosesinin iştirakçılarının planlaşdırdıqları nəticəyə çatmaqda kömək edir. İdarəetmənin, eləcə də məktəbin bütövlükdə fəaliyyətinin keyfiyyəti və səmərəliliyi məktəb rəhbərləri arasında funksiya və vəzifə öhdəliklərinin nə dərəcədə real, konkret və məqsədəuyğun paylanmasından asılıdır.

İdarəetmə təcrübəsi göstərir ki, istənilən innovasiya fəaliyyətində uğur motivasiyası  qarşıda qoyulan vəzifələrin həllində vacib faktordur.

Məktəbdə uğur motivasiyası üçün hər bir kəsin əməyinin ədalətli  qiymətləndirilməsi fəaliyyətin yüksək keyfiyyətini  situmullaşdıran  amildir. Bu amildən məktəbimizdə geniş istifadə olunur.

Dərs ilinin  sonunda “Son zəng”də il ərzində  yüksək göstəriciləri  ilə seçilən  müəllimlər, müsabiqələrdə, idman  yarışlarında, rayon  və ya respublika  əhəmiyyətli  tədbirlərdə fərqlənən  şagirdlər mükafatlandırılır.

Planlaşdırma təlim prosesinin səmərəliliyinin artırılması vasitəsi kimi çıxış etməklə, həm də təhsil müəssisəsinin idarə olunmasının keyfiyyət göstəricilərindən biridir.

Təhsilin keyfiyyətinin  planlaşdırılması məktəbin  keyfiyyətinin  ümumi planlaşdırılmasının tərkib hissəsidir. Bu gün  məktəbin fəaliyyətinin planlaşdırılmasında  perspektiv məsələlər, həmin  məsələlərin arzu olunan  nəticələri  öz əksini  tapmalıdır. Həmin planlarda  tədbirlərin uzlaşdırılmasına  diqqət verilməli, yaradıcılıq, təşəbbüskarlıq ön plana gətirilməlidir.

Təhsil müəssisəsinin inkişaf rejimində fəaliyyətinin və keyfiyyətinin idarə olunmasında böyük əhəmiyyət kəsb edən məqamlardan biri nəzarətdir. Belə ki, nəzarət nəticəsində nəinki çatışmazlıqlar aşkar edilir, eyni zamanda müsbət təcrübə meydana çıxır və gələcəkdə bütün təşkilatın fəaliyyətində yayılır.

Müasir təhsilin  innovasiya mühitində idarə olunmasında  ən vacib  məsələ təhsil  müəssisəsinin inkişaf və  inkişafetdirici  rejimə  keçirilməsidir. İnkişaf rejimində fəaliyyət göstərən  təhsil müəssisəsində innovasiya prosesləri idarəetmə  obyektinə çevrilir. Bu zaman məktəbin inkişaf rejimində  fəaliyyətinin və keyfiyyətinin  idarə olunmasında psixoloji yanaşma, məktəbə psixoloji xidmət mühüm əhəmiyyət kəsb edir.

Məlum olduğu kimi, müasir məktəbin  psixoloji xidmətə  ehtiyacı böyükdür. Şagirdlərin   intellektual  səviyyələrinin müxtəlifliyi, çətin tərbiyə olunan  uşaqların  xüsusiyyətləri müəllimdən  onları  hərtərəfli  öyrənməyi tələb edir. Bu işdə  psixoloq konkret  problemləri  həll etmək üçün ayrı-ayrı şagirdlərlə, sinif kollektivi ilə, müəllim və valideynlərlə  işləməli olur. Başqa sözlə, məktəbdə psixoloji xidmət fəaliyyətinin  perspektiv istiqaməti hər bir  şagirdin inkişafı, cəmiyyətdə yaradıcı həyata psixoloji hazırlığının formalaşması məqsədinin reallaşdırılmasında məktəb kollektivinin sağlam psixoloji mühitdə işləməsi üçün şəraitin yaradılmasında rəhbərliyə dəstək olmaqdır. Bu mənada müsbət psixoloji iqlim məktəbin idarə olunmasının keyfiyyət göstəricisi kimi qiymətləndirilə bilər.

Təhsil müəssisəsinin  keyfiyyətli  fəaliyyətinin, inkişafının  mühüm  amillərindən biri də  təlim  fəaliyyətinin  məqsədyönlü  təşkilidir. Bu baxımdan təhsil  prosesinə  mütləq yeni qaydalar gətirilməli, təhsilalanların  yaradıcı və  tənqidi   təfəkkürünün  formalaşdırılması  məqsəd olmalıdır. Bu məqsədləri  yerinə   yetirərkən  şagirdlərin  baxışlarının, fikirlərinin nəzərə alınması olduqca əhəmiyyətlidir. Bunları nəzərə alaraq VIII-X siniflər arasında  sosioloji sorğu  keçirmişik. Sorğunun nəticələri pedaqoji  şurada  müzakirə olunub. İş prosesində  şagirdlərin maraqlarının təmin olunması  üçün tədbirlər planı hazırlanıb.

Dərs cədvəli  pedaqoji  kollektivin  sistemli və  intensiv  fəaliyyət  göstərməsi  ücün nə qədər  vacibdirsə, bir o qədər  də  keyfiyyətli  işə  şərait  yaradan  amildir. Dərs ilinin  ilk günündən, bütün göstəricilərə və  şərtlərə  əməl  olunmuş və təsdiq edilmiş cədvəllə  işə  başlamağımız  fəaliyyətimizi  kifayət  qədər asanlaşdırır. Rəhbərliyin  idarəetmədəki  funksiyalarına uyğun olaraq  iş bölgüsü  aparmaq və buna  uyğun  fəaliyyət göstərmək  təhsil  prosesində  bir  operativlik  yaradır.

Müəyyənləşdirilmiş  məsul  şəxslər  tərəfindən  monitorinqlər, yoxlama  yazı   işləri  aparılır. “Açıq  dərs”lər, qarşılıqlı  dərsdinləmələr  və s.  rəhbərlik  tərəfindən nəzarətlə  həyata  keçirilir.

İdarəetmə fəaliyyətinin vəzifələrindən biri normal şəraitin yaradılmasıdır. Yəni, təlim-tərbiyə  prosesinin normal gedişi üçün maddi-texniki təchizat, kadrlara olan ehtiyacın ödənilməsi əsasdır. Müasir dövrdə bu ehtiyac əsaslı şəkildə təmin olunub.

Bu gün  məktəbin idarə edilməsində  kollegial  idarəetmə orqanları mühüm rol oynayır. Pedaqoji şura, direktoryanı müşavirə, fənn metodbirləşmələri, sinif rəhbərlərinin metodbirləşməsi, həmkarlar komitəsi, valideyn komitələri məktəbin fəaliyyətini və pedaqoji kollektivin üzvlərini əhatə edən kollegial idarəetmə orqanıdır.

Kollegial idarəetmə orqanlarının fəaliyyətinin əlaqələndirilməsi məktəb direktorunun  təşkilatçılıq fəaliyyətinin tərkib hissəsini təşkil edir.

Kollegial idarəetmə orqanlarının fəaliyyətinin şəffaf olması üçün direktor pedaqoji kollektivin təcrübəli və peşəkar müəllimləri ilə məsləhətləşməli, onların fikirlərini, rəylərini əsas götürməlidir. Direktor işi elə təşkil etməlidir ki, kollegial idarəetmə  orqanlarının hər bir üzvü təkcə öz vəzifə borcunu yerinə yetirməklə kifayətlənməsin, eyni zamanda  təhsil islahatlarının həyata keçirilməsində fəal iştiraka səy göstərsin.

Pedaqoji şura məktəbin fəaliyyətinin təşkilində çox mühüm rol oynayır və məktəbin təlim-tərbiyə və təsərrüfat işlərinə rəhbərlik edən ali orqandır. Məktəb direktoru təlim-tərbiyə işlərinə pedaqoji şura vasitəsilə rəhbərlik edir. Məktəbdə həyata  keçirilən  bütün  işlərin  nəticəsi     pedaqoji  şurada  müzakirə  olunur və müəllimlərə çatdırılır.

Direktor  bu və  ya  digər  məsələnin həllində direktoryanı müşavirələrin imkanlarından geniş istifadə edə bilər. Məsələn, məktəbdaxili nəzarətin qrafik planına əsasən aparılan yoxlamaların nəticələrini, sinif rəhbərlərinin valideynlərlə apardığı işlər, fənn metodbirləşmələrində müzakirə olunan məsələlərin nəticələri və s. direktoryanı müşavirənin mövzusu ola bilər.

Direktorun metodbirləşmələrin işinin düzgün  təşkilinə, təlimin keyfiyyətinə, müəllimin hazırlığına kömək edən tədbirlərin planlaşdırılmasında yaxından iştirak etməsi məktəbdə təlim-tərbiyə prosesinin yüksəldilməsinə, müəllimlərin müasir təlim üsullarına və metodlarına yiyələnməsinə kömək edə bilər.

Kollegial idarəetmə orqanı kimi məktəb valideyn komitələrinin müzakirə etdiyi məsələlərin hazırlanmasında pedaqoji heyətin iştirakı vacibdir. Burada da məktəb direktorunun valideyn komitəsinin işinə pedaqoji təsir göstərməsinə ehtiyac var.

Məktəbdə təlim-tərbiyə işinin səmərəliliyi təşkilatçılıq funksiyasının yerinə yetirilməsi səviyyəsindən asılıdır. Məktəb direktoru pedaqoji - təşkilatçılıq fəaliyyətini idarəetməyə verilən yeni tələblər əsasında qurmaq üçün idarəetmənin  demokratik üsullarından  geniş istifadə etməlidir. Məktəb direktoru şagird və müəllim kollektivinin fəaliyyətini təşkil edərkən elə bir şərait yaratmağa çalışmalıdır ki, müəllimin, hər bir məktəb işçisinin qabiliyyət və bacarığı, yaradıcılıq potensialı, peşəkarlığı formalaşsın və inkişaf etsin.

Məktəb rəhbərinin idarəetmə fəaliyyətinin səmərəliliyi onun kollektivdə tutduğu mövqe və qazandığı nüfuzla sıx əlaqədardır. O, çalışmalıdır ki, öz vəzifələri zəminində qazandığı nüfuzu, kollektivin hər bir üzvü qarşısında qazana biləcəyi şəxsi nüfuzla uzlaşdıra bilsin.

Bir sözlə, idarəetmənin mahiyyəti onun düzgün və səmərəli təşkilindədir. Məktəbdə idarəetmə qərarları kollektiv zəkanın məhsulu olduqda və onların icrasına nəzarət düzgün təşkil edildikdə uğur qazanılır.

Məktəbin idarə olunması və ona rəhbərlik məktəb direktoru, onun müavinləri vasitəsilə həyata keçirilir. Məktəb müdiriyyəti məktəbin fəaliyyətinə istiqamət verməli, qəbul edilən qərarları, söylənən rəyləri öz adından deyil, kollektivin adından söyləməlidir. Belə olduğu halda, kollektiv məktəbin inkişafında töhfə verdiyini düşünür, özünü verilmiş qərarlara görə cavabdeh hesab edir. Bu isə rəhbərliklə pedaqoji kollektivin yaxınlaşmasına, bir məqsəd uğrunda yekdil fəaliyyətinə gətirib çıxarır. Təhsil müəssisəsinin inkişaf rejimində idarə olunmasının keyfiyyət göstəricisi kimi insan resurslarının əməkdaşlığı və birgə fəaliyyəti əsas yer tutur. Təhsildə uğurun əldə  edilməsi  üçün  rəhbər  işçilərin - direktorun və müavinlərin işbirliyi zəruridir. Rəhbər işcilərin vahid rəyə gəlməsi, təlimdə və təhsildə ortaq məxrəc tutması, həmfikir olması  təsiredici  şərtlərdən biridir.

Təhsil müəssisəsinin idarə edilməsinin keyfiyyət göstəriciləri çoxdur. Əminliklə deyə bilərik ki, uzun illərdir tədris işləri üzrə direktor müavini işlədiyim Nəsimi rayonu 164 nömrəli tam orta məktəb qeyd etdiyim keyfiyyət göstəricilərinə bariz nümunə ola bilər. 

Nazimə ZEYNALOVA,

Bakı şəhəri 164 nömrəli tam orta məktəbin təlim-tərbiyə işləri üzrə direktor müavini