Hər bir xalqın tarixində onu millətlər arasında zaman-zaman tanıdan dahi insanlar, şəxsiyyətlər olmuşdur. Bu insanlara alimlər də nümunə ola bilər, siyasətçi və hərbçilər  də, yazıçı və şairlər də, öz sələflərindən ağlı, zəkası, istedadı, igidliyi və digər keyfiyyətlərinə görə çox fərqli olan digər peşə sahibləri də.

Bəzən öz dövrlərində qəbul edilməyən, ən yaxşı halda laqeydlik, ən pis halda isə  tənə, zülm və işgəncələrə məruz qalan belə insanlar  nə yaxşı ki, zaman keçdikcə öz layiqli qiymətlərini alır və  nəinki öz ölkələrində, hətta dünya miqyasında tanınırlar.  Hazırda Azərbaycan xalqının mənəviyyat xəzinəsində öz layiqli yerini tutan, Azərbaycan ədəbiyyatı tarixində fəlsəfi poeziyanın banisi kimi şərəfli bir mövqeyi olan  Seyid İmadəddin Nəsimi də yaşadığı dövrdə lazımınca dərk edilmədiyindən çox əziyyət və məşəqqətlərə dözən şəxsiyyətlərdən biri olmuşdur.

Nəsimi ibrətamiz həyat və yaradıcılıq yolu keçmişdir. Daha çox hürufi məsləkli şair kimi tanınan ədib yaradıcılığının birinci mərhələsində sufi ideologiyasına uyğun əsərlər yazmışdır. Şairin əsərlərinin tədqiqi göstərir ki, onun əsərlərində bir qayda olaraq kamil insan konsepsiyası təqdim edilir və  eyni zamanda insanı alçaldan müharibələrə, bəzi ziyankar, məsləksiz din xadimlərinə kəskin etiraz ifadə olunur. Dövründə çoxları tərəfindən qəbul olunmayan Nəsimini indi dünya poeziyasının ən kamil  sənətkarlarından biri hesab edirlər. Nəsiminin vətəni Azərbaycanda onu uşaqdan böyüyə hamı tanıyır və sevir, vaxtaşırı olaraq əsərləri nəfis şəkildə çap olunur,  şairin əzəmətli heykəli paytaxt Bakı şəhərində sakinləri və respublikaya gələn qonaqları vüqarla salamlayır.

Təsadüfi deyil  ki, Azərbaycanın ən böyük elm ocağı olan  Milli Elmlər Akademiyasının  Dilçilik İnstitutu da məhz dahi şairin adını daşıyır.

Fəxr ediləsi hallardan biri də odur ki, 1973-cü ildə Nəsiminin anadan olmasının 600 illiyi UNESKO tərəfindən təntənəli şəkildə qeyd olunmuşdur.

Amma bu  yazını yazmaqda məqsədim heç də Nəsimi haqda təzə fikir söyləmək deyil. Çünki Nəsiminin həyat və yaradıcılığı barədə istər öz dəyərli ziyalılarımız, istərsə də digər xalqların ədəbiyyatçıları  çox yazıb, əsərləri layiqincə tədqiq və  təhlil edilib, müxtəlif dillərə tərcümə olunub və yəqin ki, hələ uzun müddət bu işlər davam edəcək.

Məqsədim Azərbaycanın dünya şöhrətli şair oğlu İ.Nəsiminin doğrudan da dünyada tanınıb sevilməsinin  əyani şahidi olduğum kiçik bir epizodu oxucularla bölüşməkdir.

2008-ci ilin dekabr ayında ABŞ səfirliyinin və Amerika Dövlət Departamentinin keçmiş Sovet ölkələrindən olan  universitet müəllimləri arasında keçirdiyi  JFDP təhsil müsabiqəsinin Azərbaycan  üzrə  seçilmiş yeddi qalibi ilə birlikdə müxtəlif universitetlərində altı aylıq təcrübə keçməkdən ötrü bu ölkəyə yola düşdük.

Proqram çərçivəsində  biz Amerika təhsil sistemi ilə yaxından tanış olacaq və bu məqsədlə müxtəlif universitetlərdə dərslərdə iştirak edəcək, müəllim və tələbələrlə fikir mübadiləsi aparacaq, istədiyimiz fənn üzrə müştərək dərs keçəcək, yerli cəmiyyət üzvləri ilə qaynayıb qarışacaq və Azərbaycanın mədəniyyəti, əsasən də təhsili barədə təqdimatlar keçirəcəkdik.

Əvvəlcə bir ay müddətində bütün respublikalardan olan universitet müəllimləri ilə birlikdə Kanzas universitetində (KU) orientasiya proqramında iştirak etdik. Daha sonra isə ayrı-ayrı ştatlara yola düşdük.

Mən mübadilə proqramını Ohayo ştatının on üç min tələbəsi olan Yanqstaun  Dövlət Universitetində (Youngstown State University- YSU) yerinə yetirməli oldum. Harvard Universitetində isə üç günlük konfransda iştirak etdim.

Proqramın elə ilk günlərində Azərbaycanı tanıtmaq məqsədilə təqdimata hazırlaşdım və koordinatorlarım - Beynəlxalq Tələbə Cəmiyyətinin sədri professor Jef Davis və Tətbiqi Dilçilikdən dərs deyən professor Barbara Nykiel - Herbertlə birlikdə təqdimat gününü təyin etdik.

45-50 nəfərdən ibarət təqdimat iştirakçıları arasında müxtəlif millətlərdən olan professor və müəllimlər var idi.  Mən slaydlarla Azərbaycanın təhsili, mədəniyyəti, milli adət-ənənələri və ümumi yaşayış tərzi, Dağlıq Qarabağ barədə məlumat verdim.

Təqdimatdan sonra əvvəlcə Xarici dillər kafedrasının müdiri, professor Shearlie Furnish çıxış edib təqdimatı çox bəyəndiyini dedi  və bunu tələbələr üçün də təşkil etməyimi məsləhət bildi. Müəllimlər də çıxış edərək öz fikirlərini bildirdilər. Bəziləri Azərbaycan haqda məlumatlarının olmaması, digərləri az məlumatlı olmaları barədə danışdılar və təqdimatdan çox şey öyrəndiklərini vurğuladılar.

Müəllimlərdən biri hətta bu qədər ingilisdilli professor və müəllim heyəti qarşısında mənim yarım saat çıxış etməyə cəsarət etdiyimə heyran qaldığını da gizlətmədi.

Təqdimat boyu gah video, gah da şəkillər çəkərək Proqramı Bakı ofisinə göndərməklə məşğul olan kooordinatorum professor Jef Davis isə məni əməlli başlı təəccübləndirdi.

Professor Jef Davis də  əvvəlcə maraqlı təqdimata görə öz təşəkkürünü bildirdi, eyni zamanda təqdimatın bir qədər qısa olmasına irad tutaraq dedi ki, Abdullayeva bəlkə də vaxtın azlığından Azərbaycanın bir çox görkəmli şəxsiyyətlərinin adını çəkmədi. Mən istərdim ki, təqdimatçı dahi Azərbaycan şairləri Nizami, Füzuli, Nəsimi haqda məlumat verəydi. Bu şairlərin əsərləri dünyada tanınır və yüksək qiymətləndirilir. O, daha sonra Azərbaycanın bir çox məşhur bəstəkarlarının  da adlarını çəkdi,  mərhum cazmen Vaqif Mustafazadənin və onun qızı Əzizənin sənəti ilə yaxından tanış olduğunu dedi. 

Mən, əlbəttə ki, Azərbaycandan çox-çox uzaqda, dünyanın o başında bir əcnəbinin dilindən bu sözləri eşitdiyimə görə mütəəssir olmuşdum. Amma aydınlıq üçün bildirdim ki, Azərbaycanın fəxr ediləsi görkəmli şəxsiyyətləri əlbəttə ki,  çoxdur.  Lakin yarım saata  bir ölkəylə ümumi tanışlıq bu qədər ancaq ola bilərdi. Onu da əlavə etdim ki, əgər vaxt təyin edə bilsələr geniş təqdimat edərik.

Marağımı isə gizlətmədim.

- Siz  bunları necə tanıyırsınız? - deyə soruşdum. O isə,  “Mən hətta Nəsiminin bir şeirini də əzbər bilirəm”, dedi və bizim təkidimizlə sevdiyi qəzəli  ingilis dilində söylədi. 

Jefin bu çıxışı təqdimata və eləcə də  Azərbaycanın bir qədər də ətraflı tanınmasına əlbəttə ki, əlavə rəng qatdı və alqışlara səbəb oldu.

Bir azərbaycanlı şairin  okeanın o üzündə bu qədər yaxından tanınması və sevilə - sevilə qiraət edilməsi onun dünyəvi şair olmasının əyani sübutu deyildimi?

Amerikada olduğum müddətdə rastlaşdığım bir faktı da qeyd etmək  məncə yerinə düşər. Proqrama Tacikistan Dövlət Universitetindən qoşulan Farxunda Neqmetzadə adlı  bir iştirakçının elmi işi Azərbaycanın digər bir dahi şairi Nizaminin  yaradıcılığına həsr olunmuşdu. Farxunda xanım bizim birlikdə olmağımızdan istifadə edərək şairin dövrü, əsərlərinin Azərbaycanda tədqiqi və  şairlə bağlı digər məsələlər barədə hər dəfə bizdən nəsə soruşduqda və biz hər dəfə ona nəsə bir məlumat verdikdə əlbəttə ki, çox böyük qürur hissi keçirirdik.

Bunları deməkdə məqsədim odur ki, xüsusilə vətəndən kənarda  mənsub olduğun ölkəni dünyada tanıdan  hər bir soydaşının  müxtəlif millətlər tərəfindən bu cür sevilməsinin və onların gördükləri işlərin yüksək səviyyədə tədqiq olunmasının şahidi olmaq həqiqətən qürurverici hisslərdir.

Asudə ABDULLAYEVA,

Lənkəran Dövlət Universiteti Xarici dillər kafedrasının baş müəllimi