İbtidai məktəb idarəçiliyi mədəni perspektivlər də daxil olmaqla, saysız-hesabsız amillərin təsiri altında olan çoxşaxəli sahədir. Mədəni perspektivlər ibtidai məktəblərdə idarəetmə təcrübələrinin formalaşdırılmasında mühüm rol oynayır, qərarların qəbul edilməsinə, kurikulumun hazırlanmasına, tədris metodologiyasına və ümumi məktəb iqliminə təsir göstərir. İbtidai təhsil uşağın akademik səyahətinin əsasını qoyaraq, ibtidai məktəblərin effektiv idarə olunması, keyfiyyətli təhsil və hərtərəfli inkişafı təmin etmək üçün çox vacibdir. Mədəni perspektivlər, ibtidai məktəblərin idarə olunmasına əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərir, çünki onlar təhsillə bağlı inancları, dəyərləri, norma və ənənələri formalaşdırır. Azərbaycan və Türkiyə kimi müəyyən qədər oxşar mədəni keçmişə və təhsil sistemlərinə malik ölkələrin mədəniyyət və ibtidai məktəb idarəçiliyi arasında qarşılıqlı əlaqə var.

Azərbaycanda ibtidai məktəb idarəçiliyi

Azərbaycan zəngin adət-ənənələri və tarixi ilə ibtidai məktəb idarəçiliyi üçün unikal mədəni kontekst təqdim edir. Azərbaycan məktəblərində nüfuzlu şəxslərə, o cümlədən müəllim və idarəçilərə hörmət dərin kök salıb. Bu iyerarxik struktur qərar qəbuletmə proseslərinə təsir edir, çox vaxt yuxarıdan aşağıya yanaşmalarla xarakterizə olunur. İnzibatçılar təhsilin istiqamətinin müəyyən edilməsində mühüm rol oynayır, müəllimlərdən isə müəyyən edilmiş kurikulumları səylə həyata keçirmələri gözlənilir.

Bundan əlavə, Azərbaycan mədəniyyəti kollektivizmə dəyər verir, icma və əməkdaşlığın vacibliyini vurğulayır. Məktəblər pedaqoqlar, valideynlər və yerli icmalar arasında əməkdaşlıq səylərinin təşviq edildiyi mərkəzlər kimi xidmət edir. Mədəni şənliklər və milli şənliklər məktəb təqviminə inteqrasiya edilərək şagirdlərdə qürur və birlik hissini aşılayır. Azərbaycan mədəniyyətində təhsilə yüksək qiymət verilir, müəllimə hörmətlə yanaşılır.  

Azərbaycanda ibtidai məktəb idarəçiliyi mərkəzləşdirilmiş qərarların qəbulu ilə xarakterizə olunur. Elm və Təhsil Nazirliyi ölkə üzrə təhsil siyasətinin və standartlarının formalaşdırılmasında mühüm rol oynayır. O, təhsildə ardıcıllıq və keyfiyyəti təmin etmək üçün kurikulumun hazırlanması, müəllim hazırlığı proqramları və qiymətləndirmə təcrübələri üçün təlimatlar müəyyən edir.

Son illərdə Azərbaycanda təhsil sisteminin müasirləşdirilməsinə, onun mədəni özünəməxsusluğunu qoruyaraq qlobal standartlara uyğunlaşdırılmasına təkan verilib. Bu, texnologiyanın siniflərə inteqrasiyasına, tənqidi düşünmə bacarıqlarının təşviqinə və şagirdlər arasında yaradıcılığın inkişafına yönəlmiş islahatlara səbəb olub. Bununla belə, nizam-intizam və idarəçiyə hörmət kimi ənənəvi dəyərlər ibtidai məktəb idarəçiliyinin bir çox aspektlərini dəstəkləməkdə davam edir.

Azərbaycan ibtidai məktəblərinin müəllimləri çox vaxt təkcə pedaqoq kimi deyil, həm də şagirdləri üçün mentor və nümunə kimi çalışırlar. Onlardan əxlaqi dəyərləri müdafiə etmələri, öz tədrislərində milli qürur və özünəməxsusluq hissini aşılamaları gözlənilir.

Valideynlərin təhsil prosesinə cəlb olunması Azərbaycan mədəniyyətində də yüksək qiymətləndirilir. Valideynlər övladlarının məktəbdə təhsilində fəal iştirak etməyə, valideyn-müəllim görüşlərinə qatılmağa, məktəb fəaliyyətində könüllü olmağa və övladlarının evdə təhsil almasına dəstək olmağa təşviq edilir.

Türkiyədə ibtidai məktəb idarəçiliyi

Türkiyənin Avropa və Asiyanın kəsişməsində yerləşən coğrafi mövqeyi onun mədəni landşaftına müxtəliflik və zənginlik bəxş edib. İbtidai məktəb idarəçiliyində türk pedaqoqları fəal öyrənmə və tənqidi düşünmə bacarıqlarına üstünlük verərək, şagird mərkəzli yanaşmanı mənimsəyir. Müəllimlər şagirdlər  arasında müstəqil araşdırma və yaradıcılığı inkişaf etdirirlər.

Qonaqpərvərlik və şəxsiyyətlərarası münasibətlər türk mədəniyyətinin əsas aspektləridir, məktəb mühitlərində inklüzivlik və dəstəyə üstünlük verilir. Məktəblər şagirdlərin multikultural mənşəyini tanıyaraq və qeyd edərək müxtəlifliyi fəal şəkildə təbliğ edir. Müxtəlif etnik və mədəni köklərdən olan şagirdlər arasında qarşılıqlı anlaşma və hörməti gücləndirən mədəniyyətlərarası mübadilə təşəbbüsləri təşviq edilir.

Bundan başqa, Türkiyədə ailənin təhsilə cəlb olunması yüksək qiymətləndirilir. Valideynlər övladlarının təhsilində vacib tərəfdaşlar hesab olunurlar. Məktəblər çox vaxt onların qərar qəbuletmə proseslərində fəal iştiraklarını təmin etmək üçün ailələrlə sıx ünsiyyət vasitələri yaradırlar. Valideynlər, müəllimlər və idarəçilər arasında əməkdaşlıq üçün platforma təmin edən valideyn-müəllim assosiasiyaları ümumidir.

Qonaqpərvərliyə mədəni vurğu, müəllimlərin bütün şagirdlər üçün inklüziv və dəstəkləyici şərait yaratmağa çalışması sinif mühitinə şamil edilir. Türkiyəli pedaqoqlar şagirdlərin müxtəlif öyrənmə ehtiyaclarını anlayır, müxtəlif öyrənmə üslublarına və qabiliyyətlərinə uyğunlaşmaq üçün diferensiallaşdırılmış təlim strategiyaları həyata keçirirlər. Uşaqlar arasında əməkdaşlıq və komanda işi təşviq edilir, yoldaşlıq və qarşılıqlı dəstək hissi aşılanır.

Kurikulumun hazırlanması baxımından türk ibtidai məktəbləri şagirdlərin intellektual, emosional və sosial inkişafını inkişaf etdirməyi qarşısına məqsəd qoyan təhsilə vahid yanaşmaya üstünlük verir. Kurikulum tez-tez türk mədəniyyətinin, tarixinin və ədəbiyyatının elementlərini özündə birləşdirir, şagirdlərə güclü milli kimlik hissi aşılayır, eyni zamanda qlobal perspektivləri qiymətləndirməyi öyrədir.

Türkiyənin təhsil sistemi yerli səviyyədə daha çox muxtariyyətə imkan verir, ayrı-ayrı məktəblər öz dərs proqramlarını formalaşdırmaqda müəyyən dərəcədə azadlığa malikdir.

Ümumiləşdirsək, həm Azərbaycan, həm də Türkiyə ibtidai məktəb idarəçiliyi təcrübəsində keyfiyyətli təhsilə və şagirdin inkişafına üstünlük versə də, bunu öz unikal mədəni perspektivləri və təhsil fəlsəfələri kontekstində edirlər. Bu ölkələrdəki ibtidai məktəblər mədəni müxtəlifliyi tanımaqla və qəbul etməklə, tələbələrin akademik, sosial və mədəni cəhətdən inkişafını təmin edən inklüziv öyrənmə mühitləri yaradırlar.

Şəms Məmmədbəyli

İstanbul Cərrahpaşa Universiteti təhsilin idarəolunması fakültəsinin məzunu