Hər ailə övladı üçün ən yaxşısını istəyir, lakin ailənin istədiyi və etdiyi hər şey övladı üçün ən yaxşısı olmaya bilər. Bəzi ailələrin həddindən artıq diqqəti uşaqlarına xeyirdən çox zərər verə bilər.

“Vertolyot” ailə - övladlarına həddindən artıq maraq göstərən, övladlarına pərəstiş edən, onları hər zaman helikopter kimi izləyən ailələri ifadə etmək üçün istifadə olunan ifadədir.

Məktəblərdə müəllimlər çox vaxt valideynlərin biganəliyindən şikayətlənirlər. Onlar təhsil prosesindəki bir çox problemlərin arxasında laqeyd ailələri görürlər. Ancaq son illər daha çox şikayət və araşdırma obyektinə çevrilən başqa bir ailə tipini nümunə göstərək: “vertolyot” ailələr.

“Vertolyot” ailələrin əsas marağı uşaqların təhsil həyatı ilə yanaşı, onlarda yemək vərdişləri, dostları və sosial həyatları da daxil olmaqla bütün təcrübələrinə diqqət yetirməkdir.
 

“Vertolyot” ailə kimdir?

“Vertolyot” ailələr uşaqlarını körpəlikdən yetkinliyə qədər diqqətlə izləyirlər. Onlar ayıq-sayıqdırlar ki, uşaq parkda oynayan zaman yıxılmasın. Təsadüfən yıxılsa, dərhal onu tutub qaldıracaqlar. Məktəbə başlayanda çantalarını partalarına aparırlar. Ayaqqabılarını bağlayır, çantalarını yığır, ev tapşırığının hesabını aparır, bəziləri hətta bunu özləri edir.

Uşaqlarının yaxşı böyüməsi üçün onları idman fəaliyyətindən bədii fəaliyyətə, oradan da başqa kurslara aparırlar. Övladlarının inkişafına, sağlamlığına, təhsilinə, dostlarına, bir sözlə, hər şeyə nəzarət etmək istəyirlər. Bu yolla valideynlik borcunu ən yaxşı şəkildə yerinə yetirdiklərinə inanırlar. Amma bütün bunları edərkən uşaqların maraqlarına, istədiklərinə kifayət qədər fikir vermirlər.

Niyə “vertolyot” valideynlər həmişə uşaqlarının üstündən uçurlar?

Uşaqlarına həddindən artıq diqqət yetirən ailələri bu cür davranmağa sövq edən müxtəlif səbəblər var. Bu səbəblərin bəziləri fərdlərin özlərindən, bəziləri ətraflarından və cəmiyyətlərindən, bəziləri isə sosial və texnoloji inkişaflardan qaynaqlanır.

Bu səbəbləri aşağıdakı kimi sıralamaq olar:

Ailələr övladlarının arzuolunmaz  vəziyyətlə qarşılaşacağından qorxurlar. Körpə ikən xəstə olmaq və ya uşaqlıqda oynayarkən hər hansı bir qəza nəticəsində zədələnmək ailələr üçün qorxudur. Aşağı qiymət almaq, məktəbdə işə seçilməmək, işə qəbul edilməmək bu ailələr üçün fəlakətli görünür. Bütün bunların həyatın bir parçası olduğunu unutmaq olmaz.

Arzuolunmaz vəziyyətlər əslində fərdlərin real həyatı dərk etmələri və qarşılaşdıqları problemlərin öhdəsindən gəlmələri üçün çox yaxşı müəllimdir.

Bu çətin vəziyyətlərlə idarəli şəkildə qarşılaşa bilməyən fərdlər, real həyatda bir çətinliklə qarşılaşdıqları zaman ailələrinin də yanlarında olmasını istəyirlər. Təəssüf ki, bu həmişə mümkün olmur. Öz ailələrini qurduqlarında belə, valideynlərinə olan ehtiyacları faydadan daha çox problem yarada bilər.

Ailələr övladlarının gələcəyini təmin etmək istəyirlər

Dünyadakı iqtisadi böhranlar və iş tapmaq narahatlığı ailələri övladlarının gələcəyi ilə bağlı narahat edir. Uşaqlarının yaxşı gələcəyini təmin etmək üçün birinci sinifdən uşaqlarının qayğısına qalırlar. Bu maraq ev tapşırıqlarını yerinə yetirmək, dostluq etmək və hər cür ictimai fəaliyyətləri əhatə edir. Uşaqlar onlar üçün nəyin daha yaxşı olduğunu bilmirlər, ona görə də onların maraqlarının və nə istədiklərinin əhəmiyyəti yoxdur. Onların düşünməyə belə ehtiyacı yoxdur. Çünki onlar üçün ən yaxşısını düşünən ailələri var.

Ancaq bunun tam əksini etmək lazımdır. Uşaqların sosial inkişafı onların akademik inkişafı qədər vacibdir. Uşaqlara özlərini araşdırmaq imkanı verilməlidir. Yaxşı olar ki, uşaqlar maraq və qabiliyyətlərinə uyğun olaraq özlərini inkişaf etdirsinlər, sevdikləri peşə ilə məşğul olsunlar.

“Mən əzilmişəm, uşağımın əzilməsinə imkan verməyim” –deyə övladlarına hər cür şərait yaratmaq istəyirlər. Uşaqlıqda kifayət qədər sevilməyən, əzilən, kənarlaşdırılan və ya müxtəlif çətinliklər üzündən arzularını həyata keçirə bilməyən ailələr övladları üçün hər cür imkanları təmin etmək istəyirlər. Bu səbəbdən uşaqlarına körpəlikdən istədikləri hər şeyi verməyə çalışırlar. Ancaq bunu etmək çox vaxt əks nəticə ilə nəticələnir. Uşaqlar heç bir çətinlik görməyən və istədiklərinin əldə ediləcəyini düşünən ərköyün şəxsiyyətlər kimi böyüyürlər. Halbuki, varlıq qədər yoxluq, sevinc qədər kədər, qazanmaq qədər itki də həyatın bir parçasıdır. Həyatı mənalı edən, şəxsiyyəti yetkinləşdirən bütün bu duyğuların sağlam səviyyədə yaşanmasıdır.

Ailə, sosial təzyiq və "el-aləm nə deyər?"

Bu fikir valideynləri övladlarına görə həyəcanlandırır.  Gördükləri hər bir gözəl nümunəni övladlarına tətbiq etmək istəyirlər. Bununla da uşaqları öz reallıqlarına məhəl qoymamağa başlayırlar. Zaman keçdikcə uşaqlar məqsəd olmaqdan çıxır və alətə çevrilirlər. Bütün bu cəhdlər bəzən özünü göstərmək şəklini alır. Nəticədə baş verənlər uşaqların başına gəlir. Uşaqlar diqqətdən kənarda qalır və sıx diqqət altında əzilir. Ancaq unutmaq olmaz ki, pis nümunə örnək ola bilməz. İnsanlar başqalarının bütün reallığını görə bilmirlər, yalnız kənarda əks olunanları görə bilirlər. Bu səbəbdən valideynlər başqalarının nə deməsindən və nə etməsindən asılı olmayaraq, övladları üçün əslində ən yaxşı olan hərəkətləri etməlidirlər.
 

“Vertolyot” ailə olmağın nəticələri nələrdir?

“Vertolyot” ailələrin əksəriyyətinin yaxşı niyyəti var. Tələb olunan valideynlər övladlarının inkişafına böyük töhfə verirlər. Ancaq bu maraq qorxular, narahatlıqlar, basdırılmış emosiyalar və ətraf mühitin təzyiqi ilə idarə edildikdə, uşaqlar üçün nəyin yaxşı və nəyin pis olduğunu ayırd etmək çətinləşir.

Bu cür ailələrin uşaqlarına verdiyi ən böyük və üstüörtülü mesaj “ailəm mənə güvənmir” mesajıdır. Ailə daim uşağı üzərinə götürürsə, uşaq öz hərəkətləri üçün məsuliyyət daşımağı necə öyrənəcək? O, məhv etdiyi şeyi düzəltməyi necə öyrənəcək? Məsələn, həyat yoldaşı ilə mübahisə edəndə və ya dalaşanda ailəsini necə bərpa edəcək?..

...Hər bir ailə övladı üçün ən yaxşısını istəyir. Bununla belə, yaxşı saxsı ustası ehtiyatla düzəltdiyi saxsı qabın möhkəm və dayanıqlı olmasını təmin etmək üçün sobaya getməyə razı olmalıdır.

Qeyd edək ki, "Vertolyot - ailələr"  termini  ilk dəfə  1969-cu ildə amerikalı ailə mütəxəssisi,  doktor Рhaim Ginott tərəfindən  "Valideynlər və yeniyetmələr" kitabında təsvir edilib. Bu terminə  uşaqlara münasibətdə hiper himayə  nümayiş etdirən valideynlərin bir sıra davranışları daxildir: həddindən artıq nəzarət, həddindən artıq müdafiə, müvəffəqiyyət və uğursuzluqlar üçün məsuliyyət, uşaqların davranışlarını nəzarət. Sosioloqların fikrincə, bu gün uşaqlara həddindən artıq qayğı tendensiyası geniş vüsət almaqdadır.

Hazırladı:  Təranə Nuriyeva, Bakı şəhəri Nəsimi rayonu 44 nömrəli tam orta məktəbin ibtidai sinif müəllimi

Mənbə: https://medium.com/@mnuriozturk/helikopter-aileler-7e07045592aa