Filologiya üzrə elmlər doktoru, professor, Əməkdar elm xadimi, “Şöhrət” ordenli, Azərbaycan dilçilik məktəbində daha çox feilşünas-alim kimi tanınan Həsən Mirzəyev həm də respublika elmi ictimaiyyəti tərəfindən Qərbi Azərbaycanın yer-yurd adlarının ardıcıl tədqiqatçısı kimi qəbul edilir. Bu istiqamətdəki tədqiqatlarına ötən əsrin 60-cı illərindən başlayan dilçi alim həmin əsrin 80-ci illərinin sonlarından ömrünün sonuna qədər dilçiliyimizdə Qərbi Azərbaycanın toponimləri ilə birbaşa bağlı (əsasən Dərələyəz mahalının bazasına) fundamental elmi əsərlər yarada bilibdir. Bu, məlum həqiqətdir ki, hər bir ərazinin toponimləri o arealda yaşamış xalqların izini saxlayan, onun bu yerlərdə tarixini təsdiq edən ən etibarlı mənbədir. Buna görədir ki, əsas fondunu Azərbaycan-türk mənşəli adlar təşkil edən Azərbaycan toponimiyasının dərin qatlarında hun, bolqar, suvar, peçeneq, xəzər, qıpçaq, oğuz-səlcuq və monqol qaydalarının, habelə İber-Qafqaz, İran, ərəb və s. xalq adları ilə bağlı toponim layları aşkara çıxarılıb.

Azərbaycan alimləri aşkar olunan o laylara hansısa qısqanclıqla deyil, həssaslıqla, öz tarixinin bir parçası kimi yanaşaraq tədqiqata cəlb edib və bu tendensiya dilçilik məktəbinin digər nümayəndələri kimi professor Həsən Mirzəyev üçün də dəyişməz norma olaraq qorunub. Alimin tədqiqata cəlb edilən Qərbi Azərbaycan, xüsusilə Dərələyəz mahalının toponimlərinə münasibətdə o dəsti- xətti aydın görmək mümkündür. Ona görədir ki, onun araşdırdığı toponim növləri- aqoronimlər, antrotoponimlər, drinonimlər, hidronim, oykonim, oronimlər və tədqiqatdan sonra ortaya qoyulan əsərlər ciddi elmi dəyərə malik, etibarlı mənbələrə çevrilə bilib.

Təsadüfi deyil ki, bu əsərlər yalnız zəngin elmi potensiala malik Həsən Mirzəyevin yaradıcılığında deyil, Qərbi Azərbaycan toponimlərinin hərtərəfli və sistemli tədqiqində mühüm yer tutur. Aydın məsələdir ki, 200 ildən çox müddətdə erməni millətçiliyindən qidalanan vandal, barbar, şovinist siyasətin tərkib hissəsini qədim tariximizi saxtalaşdırmaq, Azərbaycan torpaqlarının yaddaşı olan, pasportuna çevrilən yer-yerd  adlarını dəyişdirmək, erməniləşdirmək təşkil edib. Ancaq azərbaycanlılara qarşı yönəlməyən bu siyasət haqqında hələ XX əsrin əvvəllərində görkəmli gürcü şairi və publisisti, ictimai xadm, Gürcüstanın müstəqilliyi uğrunda mübariz İlya Çavçavadzenin yazdığı, Şota Rustavelinin “Özünü dost göstərən açıq düşməndən o qədər qorxmuram, onun nəvazişindən, təbəssümündən qorxuram” fikrini epiqraf seçdiyi  “Erməni alimləri və fəryad edən daşlar” publisist yazısında geniş söhbət açırdı.  O yazıda publisist gürcülərin şəxsində erməni alimlərinin nəinki toponimlərin, həmçinin tarixi abidələrin hansı yollarla “erməniləşdirməyə” çalışdıqlarını və bu cəhdlərin arxasında dayanan uzağagedən planları göstərirdi. 1828-ci ildən, Türkmənçay sülh müqaviləsi imzalandıqdan sonra müqavilənin şərtlərindən biri kimi, İrandan imperiya sərhədlərinə qatılmış ərazilərdəki demoqrafik vəziyyəti dəyişmək üçün İrəvan və Qarabağ xanlıqlarının mövcud sərhədləri içinə köçürülən ermənilər XIX əsrin 60-70-ci illərindən başlayaraq azərbaycanlılara qarşı anoloji siyasətin əsasını qoydular. Uzun müddət ərzində tətbiq edilən həmin siyasətə dövlət müstəqilliyimizin bərpasından sonra ikinci dəfə hakimiyyətə gələn xalqımızın ümummilli lideri Heydər Əliyevin iradəsi ilə hüquqi-siyasi qiymət verildi.  Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin bu ruhda 1997-ci il dekabrın 18-də “1948-1953-cü illərdə azərbaycanlıların Ermənistan ərazisindəki tarixi-etnik torpaqlarından kütləvi surətdə deportasiyası haqqında”, 1998-ci il martın 26-da “Azərbaycanlıların soyqırımı” və 2001-ci avqustun 22-də “Erməni millətçilərinin apardığı etnik təmizləmə nəticəsində Ermənistan ərazisindəki öz tarixi torpaqlarından didərgin salınmış azərbaycanlıların məskunlaşması problemlərinin həlli haqqında” fərmanları imzalandı. Ulu öndər Prezident Heydər Əliyevin imzaladığı fərmanlardan irəli gələn müddəalar bir sıra elm və elm adamları kimi Azərbaycan dilçilik elmi və dilçiləri qarşısında yeni vəzifələr qoydu, bu mövzuda yeni-yeni təqdqiqatların aparılmasına stimul verdi. Ümummilli liderimizin müəyyənləşdirdiyi bu kursu dəstəkləyən elm xadimlərimizdən biri də professor  Həsən Mirzəyev oldu. Elmi-pedaqoji və ictimai-siyasi fəaliyyətinin diqtə etdiyi gərgin iş qrafikinə baxmayaraq o, Qərbi Azərbaycan toponimlərinin, xüsusən də Dərələyəz mahalının yer-yurd adlarının dərindən araşdırılması işinə, sözün həqiqi mənasında, gənclik həvəsi ilə qoşuldu.

Xatırlatma üçün qeyd edək ki, hələ 1990-cı ilin dekabrın sonlarında Naxçıvana gedərək ulu öndərimizlə şəxsən görüşən professor H.Mirzəyev bu fenomen şəxsiyyətin, müdrik və uzaqgörən rəhbərin Qərbi Azərbaycan toponimlərinin tədqiq edilməsi ilə bağlı verdiyi tövsiyələri Bakıya qayıdan kimi Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin “Müasir Azərbaycan dili” kafedrasının professor-müəllim heyətinə çatdırması barədə belə yazırdı: “Mən Bakıya qayıdan kimi kafedra üzvlərini yığıb bu tövsiyyəni onlara çatdırdım. Zəngəzur bölgəsinin tədqiqini professor Vilayət Əliyevə, Göyçə bölgəsini dosent İbrahim Bayramova, Ağbaba bölgəsini dosent Aslan Bayramova həvalə etdim. Dərələyəz bölgəsinin tədqiqini də öz üzərimə götürdüm. Nəticədə bu bölgələrin toponimləri bu alimlər tərəfindən əsasən tədqiq edildi, bunlara aid kitab və məqalələr nəşr olundu”.

Professor Həsən Mirzəyev 2006-cı ildə “Elm” nəşriyyatında çap etdirdiyi “Azərbaycan toponimləri və şivə sözləri” adlı irihəcmli əsərində qədim Oğuz yurdu olan Dərələyəz mahalının yer-yurd adlarını ilk dəfə olaraq tarixi-linqvistik aspektdə təhlilə cəlb etmiş, kompleks şəkildə təhlil işlərini müxtəlif istiqamətlərdə yerinə yetirməyə çalışmışdır. Tədqiqatçı ilk olaraq erməni millətçiliyindən qidalanan qəddarlıqla yer-yurdlarından didərgin salınan və respublikamızın müxtəlif bölgələrinə səpələnən dərələyəzli soydaşlarımızla tez-tez, mütəmadi görüşü xamanı onlardan yer-yurd adlarına dair zəngin material toplamış və həmin linqvistik materialları, xüsusi adları qədim abidələrimizdə mövcud paralelləri ilə tutuşdurmuşdur. Bu zaman o, həmin adların dəyişdirilməzdən, yəni erməniləşdirilməzdən əvvəl mövcud olmuş formalarını restavrasiya etməyə çalışmış və eyni zamanda 1570-1722-ci illərdə Osmanlı türkləri tərəfindən tərtib olunan “İrəvan əyalətinin icmal dəftəri” adlı mənbədən həmin dövrlərdə Dərələyəz mahalının inzibati ərazisinə daxil olan kənd adlarının siyahısını çıxarmışdır. Professor həmin adların ermənilər tərəfindən dəyişdirmə səbəblərini göstərmiş, dəqiq tarixi faktlarla erməni uydurmaları və saxtakarlıqlarını alt-üst etmişdir. Dərələyəz toponimləri təkcə erməni mənbələrində dəyişdirilməmişdir və belə üzdəniraq dəyişdirmələrə ermənipərəst rus çinovniklərinin vaxtilə tərtib etdikləri kameral siyahıya alınma sənədlərində daha geniş şəkildə rast gəlmək olur. Həsən Mirzəyev rus dilinin transkripsiyasına uyğunlaşdırılmış və yaxud düzgün olmayaraq tərcümə olunmuş toponimləri də müəyyənləşdirmiş, tarixi və elmi faktlar əsasında onların etimoloji cəhətdən izahını vermişdir. Tədqiqatçı Dərələyəz ərazisindəki toponimlərin araşdırılmasında tarixilik, coğrafi, dilçilik prinsiplərini əsas və eyni zamanda vəhdətdə götürmüş, çoxlu sayda türkmənşəli toponimin linqvistik təhlilinə xüsusi önəm verərək bu əraziyə türk tayfalarının gəlişi və onların etnotoponimlərdə öz əksini tapdığını ətraflı izləmişdir.

Alimin fikrincə, Dərələyəz ərazisindəki mövcud etnotoponimləri, yəni qəbilə, tayfa, xalq və nəsil adları əsasında formalaşmış yer-yurd adlarını hərtərəfli tədqiq etmək, onların etimologiyasını üzə çıxarmaq, zaman-zaman üst-üstə gəlmiş və ya ixtisara düşmüş, təhrif edilmiş söz qatlarını müəyyənləşdirərək erməni saxtakarlarına onların yalan və böhtalarına ən yaxşı cavabdır. Erməni siyasətçiləri və alimlərinin saxtakarlarına tədqiqatçının verdiyi cavabın hər biri ayrı-ayrılıqda elmi baxımdan olduqca tutarlıdır və bu tutarlıq əsərdə tədqiq edilən etnotoponimlərin qruplaşdırılması, öz xarakterlərinə görə ümumiləşdirilməsi və sistemləşdirilməsi, təhlil edilən yer adlarına tarixi və areallıq xüsusiyyətləri barədə ümumiləşdirmələr aparılması yolu ilə gerçəkləşdirilir. Müəllif Dərələyəz ərazisindəki 150-dən artıq kənd adının bəzilərini etnonimlərdən törəndiyini əsaslı tarixi faktlarla sübuta yetirmiş, xalqımızın soykökünün, etnogenezinin formalaşmasında yaxından iştirak etmiş, alban, hun, qarqar, çakar, çal, sak, peçeneq, oğuz, avşaq, qıpçaq, sirak və s. kimi onlarla qədim türk tayfalarının adlarının Dərələyəz toponimlərində müəyyən izlər buraxdığını, həmin xüsusi adlarla daşlaşıb qaldığını dolğun şəkildə və tarixi faktlarla izah edib. Tədqiqat nəticəsində müəyyənləşdirilir ki, son iki əsri çıxmaq şərti ilə Dərələyəz ərazisində bir dənə də olsun erməni mənşəli etnotoponimə rast gəlinmir.

Əsərdə Dərələyəz inzibati ərazisinə daxil olan Axta, Axurlu, Amağu, Canı, Sallı, Cığatay, Cul, Çanaqçı, Çivə, Daylaxlı, Dəmirçilər, Ərgəz, Çabut, Çənzək, Her-her, Hors, Xaçın, Xalaclar, Kotanlı, Qaralar, Qılıclı, Qovuşuq, Quşçu, Sorca, Zirək, Salsal və s. kimi etnotoponiminin hər birinə ayrı-ayrılıqda etnonimik oçerk həsr olunub  və bu elmi, linqvistik oçerklər vasitəsilə müəllif Azərbaycan dilinin tarixi, xalqımızın etnogenezi, dünyagörüşü, adət-ənənəsi, etnoqrafiyası haqqında oxucuda tam və aydın təsəvvür yarada bilib.

Dərələyəz türk-oğuz yurdunun elə bil bölgəsidir ki, burada antroponimlər, yəni şəxs adları əsasında formalaşan yer-yurd adlarına da kifayət qədər rast gəlmək olur və toponimlərin bu qrupu da professor H.Mirzəyevin diqqət mərkəzində olubdur.Tədqiqatçı antroponimlərin kəmiyyət və keyfiyyət göstəricilərini, struktur-semantik imkanlarının ətraflı təhlilini verir, onların demək olar ki, hamısının Azərbaycan türkcəsi ilə bağlı olduğunu, dilimizin öz qayda-qanunları əsasında formalaşdığını elmi dəlil və faktlarla şərh edibdir. Əlbəttə, bu da təbiidir, çünki Dərələyəz ərazisindəki yaşayış məntəqələri tarixən Azərbaycan türkləri tərəfindən  salınıb və həmin torpaq mülkləri də azərbaycanlı sahibkarlara məxsus olubdur. Məhz buna görə də Dərələyəz ərazisindəki antrotoponimlər yaşayış məntəqələrini salan şəxslərin adı ilə adlandırılıb və bunların da bir qismi müasir dövrümüzə qədər olduğu kimi gəlib çıxıbdır. Əsərdə bu qrupdan olan Çülüdüzü, Gülüstan, Həsənkənd, Hüseynqulular, Əsgərkənd, Məlikşah, Namazlı, Nəbilər, Seyidməmiş, Paşalı, Yavər, Məmərzə, Bəyzadə və s. kimi antroponimlərin ermənilər tərəfindən mənəvi soyqırıma məruz qalması da bir ziyalı, bir vətəndaş kimi Həsən müəllimi də hiddətləndirmiş və bu yurdsevər alim müxtəlif təhlil üsullarından istifadə etməklə həmin antroponimlərin yaranması və formalaşması ilə bağlı erməni dolaşıqlığını, yalanını, böhtanını müxtəlif areallardan toponimik paralellərini müəyyənləşdirməklə aradan qaldırmağa müvəffəq olub. Məsələn, alimin etimoloji təhlillərindən birinə nəzər salaq: Məlikşah Dərələyəz mahalının Keşişkənd rayonunda yerləşir və rayon mərkəzindən 6 km aralıqdadır. Erməni mənbələrində bu kənd adı gah “Maniniçka”, gah da “Malışkə” formalarında, yəni təhrif edilərək qeydə alınır.  Rus mənbələrində isə bu toponim həmin şəkillərdə qeydə alındığından ermənilər bu fürsətdən yararlanaraq həmin toponimin “Malışka” və “Malıçki” formalarına salaraq onları istədikləri kimi erməniləşdiriblər. Həsən Mirzəyev Dərələyəzdə mənəvi soyqırıma məruz qalan yüzlərlə belə toponimin ermənilər tərəfindən vandalcasına dəyişdirilməsi əməliyyatının mərhələlərini də doğru-düzgün müəyyənləşdirir və göstərir ki, ermənilər 1905-1907, 1918-1920, 1948-1953, 1988-1991-ci illərdə azərbaycanlılara qarşı açıq şəkildə etnosid siyasəti həyata keçirməklə yanaşı, qədim tarixə malik yer-yurd adlarımızı da dəyişdirərək erməniləşdirərək bu gün də həmin əməllərini davam etdirirlər.

Professor H.Mirzəyev tərəfindən Dərələyəz mahalına məxsus oronimlərin də tipoloji təhlilinin verilməsi xüsusi maraq doğurur. Dərələyəz mahalının relyefi rəngarəng olduğuna görə, bu bölgədə mövcud olan coğrafi adlar zəngin söz və terminlərlə öz ifadəsini tapıb. Təkcə dərələyəzli informatorların məlumatları əsasında Həsən müəllimin bərpa etdiyi mənzərəyə nəzər salsaq, bu görkəmli alimin nə qədər zəhmət və əziyyətə qatlaşdığını əyani şəkildə görmək mümkündür. Belə ki, o, Dərələyəzin Axta kəndində 3 məhəllə, 20 sahə,  örüş, kövsən, 10 dərə, arxac, 5 qala, səngər, karvansara, 4 yol, cığır, 8 biçənək, 3 meşə, 5 qəbirstanlıq, 2 yal, dağ, aşırım; Almalı kəndində 3 məhəllə, 3 örüş, 5 biçənək, 2 dağ, dərə, Amağu kəndində 2 dərə, 14 dağ, təpə, 2 yol cığır, 1 dəyirman; Ardazar kəndində 3 məhəllə, 4 qaya, 10 dağ, dərə, 14 kövşən, biçənək, 2 kaha; Arinc kəndində 10 kaha, dərə, 5 pir, 10 bağ, Arxa kəndində 10 dərə, 5 məhəllə, 39 kövsən, yaylaq, 2 meşə; Bulaqlar kəndində 5 dərə, 10 düz, 2 yal adını, bir sözlə, Dərələyəzin 150-dən çox kəndinin zəngin oronimlərini qeydə almış və həmin oroqrafik obyekt adlarının 99 faizinin türk mənşəli olduğunu tarixi-linqvistik aspektdə təhlil süzgəcindən keçiribdir. Tədqiqatçı yeri gəldikcə, erməniləşdirilən oronimlərə də münasibətini bildirir, tarixi tədqiqlərə realistcəsinə yanaşaraq, ermənilərin yer-yurd adlarımıza təcavüzkarlığını sübut edir, onları dilimizin qayda-qanunları əsasında demək olar ki, düzgün etimojiləşdirir.

Dərələyəz mahalının onomastik vahidlər qrupunun böyük bir layını hidronimlər təşkil edir və professor H.Mirzəyev çay, bulaq, göl, kəhriz, arx adlarını bildirən hidronimlərin yaranma və formalaşma yollarını analitik təhlilə cəlb etmiş və onların daha çox leksik və sintaktik üsullarla yarandığını və quruluş modellərini zəngin hidronimik enə əsasında şərh edibdir. Alimin fikrincə, Dərələyəz ərazisində elə yaşayış məntəqə adları var ki, onlar hidronimik terminlər əsasında təşəkkül tapıb və tədqiqatçı bu cür hidrooykonimlərə Alagöllər, Soyuqbulaq, İstisu, Novlar, Daşbulaq, Turşsu, Turş bulaq, Kurbulaq, Qırxbulaq, Üçbulaq, Yasti bulaq, Kora bulaq, Süddü bulaq, Gümüş bulaq, Dam bulaq, Qıjılı bulaq, Güngörmzə bulaq xüsusi adlarını misal göstərir və doğru olaraq onu da vurğulayır ki, kənd adlarını əks etdirən hidronimik oyonimlər ilk vaxtlar həqiqətən su obyektlərinin adlarını bildirib. Sonralar həmin bulağın, çayın, kəhrizin yanında yaşayış məntəqəsi salındıqdan sonra hidronim yenidən toponimləşərək oykonimə çevrilibdir. Daha doğrusu, coğrafi obyektin yeni növü, yaşayış məntəqəsi yaranıb, nəticədə isə toponim də əvvəlki mənasını itirmişdir.

Oronimlərdə olduğu kimi, H.Mirzəyev hidronimləri də Dərələyəzin kəndləri üzrə müəyyənləşdirmiş, hansı çayın, bulağın, gölün, arxın hansı kənddə yerləşdiyini və axdığını riyazi hesablama üsulu ilə nəzərdən keçirmiş və bu ərazidə bir dənə də olsun ermənicə su obyektinin adını bildirən oronimə rast gəlinmədiyini qeyd edib. Tədqiqatçının araşdırmalarından və dərələyəzli informatorlardan topladığı materiallardan belə məlum olur ki, Dərələyəz mahalının Ağkənd kəndində 10 bulaq, 3 çay, 4 göl, 3 arx, Axta kəndində 10 bulaq, 2 çay, 5 göl, Amağu kəndində 12 bulaq, 2 çay, 3 göl, Arduraz kəndində 2 çay, 1 göl, 2 bulaq, Arınc kəndində 4 bulaq, 1 kəhriz, Ayısəsi kəndində 9 bulaq, Çul kəndində 2 göl, 5 bulaq, Canı kəndində 9 bulaq, Cul kəndində 2 göl, 5 bulaq, Çaykənd kəndində 1 göl, 7 bulaq, Çivə kəndində 1 çay, 2 arx, 2 kəhriz, Ertiş kəndində 1 çay, 4 bulaq, Ələyəz kəndində 22 bulaq, 2 çay, 6 göl, Ərgəz kəndində 1 çay, 2 bulaq, Çalut kəndində 3 çay, 1 göl, 6 bulaq, Çendərə kəndində 1 bulaq, 2 çay, Çədikvəng kəndində 20 bulaq, 8 göl, 5 çay, Gomur kəndində 2 çay, 43 bulaq, 4 göl, Gülüdüzü kəndində 33 bulaq, 5 arx, Gülüstan kəndində 2 çay, 9 bulaq, Herher kəndində 8 bulaq, 2 göl, Hesin kəndində 15 bulaq, 2 kəhriz, 3 çay, 2 göl, Horbudağ kəndində 10 bulaq, 3 çay, Hors kəndində 1 çay, 26 bulaq, 4 göl, Hoştun kəndində 6 çay, Hostun kəndində 7 bulaq, İstisu kəndində 6 çay, 28 bulaq, 6 göl, Kotanlı kəndində 10 bulaq, 6 çay, Köçbək kəndində 20 bulaq, 1 çay, 2 arx, 2 göl, Qabaxlı kəndində 4 göl, 25 bulaq, Qalaşır kəndində 10 bulaq, 3 göl, 2 arx, Qanlı kəndində 2 bulaq, Qovuşuq kəndində 10 arx, 4 çay, 32 bulaq, 1 göl, Qozulca kəndində 5 bulaq, Məmərzə kəndində 5 bulaq, 2 göl, 1 çay, Nəbilər kəndində 5 arx, 6 bulaq, Sallı kəndində 9 bulaq, 1 çay, Terp kəndində 12 bulaq, 1 çay, 4 göl, Zeytə kəndində 3 çay, 3 arx, 2 kəhriz, 32 bulaq vardır və onomatoloq alimin təhlillərindən o da aydın olur ki, bu bölgədə hidronimlərin mürəkkəb formada işlənmələri daha geniş yayılmışdır.

Professor H.Mirzəyev Dərələyəz hidronimlərinin leksik yolla yaranmasını 4 qrupda nəzərdən keçirmiş, birinci qrupda türk mənşəli etnonimlər əsasında yaranan hidronimlərin, ikinci qrupda yaşayış məntəqəsinin adı əsasında yaranan hidronimlərin, üçüncü qrupda hidrotermin əsasında yaranan hidronimləri, dördüncü qrupda qədim türk sözləri əsasında formalaşan hidronimlərin etimoloji təhlil metodlarından istifadə etməklə qədim formalarına xüsusi diqqət yetirərək, türkdilli qədim mənbələrə istinad edərək onomologiyamızda hökm sürən yanlışlıqları inkaredilməz fakt və dəlillərlə aydınlaşdıraraq dürüstləşdirməyə müvəffəq olub.

Akademik Budaq Budaqovun “Toponimin tarixi, onun kökü, məkanı, coğrafiyası öyrənilməzsə, o yersizdir, dil mənşəyi öyrənilməzsə, o, laldır” - elmi tezisinə daha çox söykənən professor H.Mirzəyev ilk dəfə olaraq Qərbi Azərbaycanın gözəl, füsnkar, ecazkar bölgələrindən olan Dərələyəz mahalını fundamental şəkildə şərh edərək ensiklopedik məlumatlı, dəyərli bir mənbə yarada bilibdir. Alim əsərində Dərələyəz mahalının toponimləri, onların fonetik, leksik, qrammatik, semantik xüsusiyyətlərini tədqiqata cəlb etməklə kifayətlənmir, bunlarla yanaşı bölgəyə məxsus 150-dən çox yaşayış məntəqəsinin tarixi coğrafiyası, təbiəti, iqtisadi durumu, əhalisinin məşğuliyyəti barəsində zəngin məlumatlar veribdir ki, bütün bunlar əsərin dəyərini, orijinallığını təmin edən mühüm cəhətlərdir.

Filologiya elmləri doktoru, professor, Əməkdar elm xadimi  Həsən Mirzəyevin 540 səhifəlik “Azərbaycan toponimləri və şivə sözləri” kitabının 260-dan çox səhifəsi Dərələyəz mahalının toponimlərinə həsr olunub ki, bu da bölgənin toponimiyasını bütövlükdə əhatə edir və ərazinin oykonimiyası, etnonimiyası, oronimiyası, hidronimiyası ilə bağlı oxucuda tam və aydın, dolğun təsəvvür yaradır. Eyni zamanda, Həsən Mirzəyevin Dərələyəz toponimlərinin hər birini ayrı-ayrılıqda xalqımızın dili, tarixi, təfəkkürü, məişəti, adət-ənənəsi, etnoqrafiyası və ictimai psixologiyası ilə bağlılığını əldə əsas götürərək təhlil etməsi erməni “alimlərinin” “tədqiqatları” əsasında bu bölgənin toponimləri barədə siyasi qərar verənlərin yalan və uydurmalarını, saxtakalıqlarını alt-üst edir, aparılan təhlillər nəticəsində, inkaredilməz linqvistik faktlarla erməni cızma-qaralarına tutarlı cavab verir.

Mahirə HÜSEYNOVA,

Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin Beynəlxalq əlaqələr üzrə prorektoru, filologiya  elmləri doktoru, professor