Məlum olduğu kimi, ABŞ-ın nüfuzlu Harvard Universitetinin Təhsil İnstitutu, həmçinin İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatı  59 ölkənin təhsil sistemlərinin  COVİD-19 şəraitində tədrisin faziləsizliyinin təmin olunması üzrə fəaliyyətinə dair hesabat hazırlayıb. 

Hesabat  məcburi sosial təcrid tədbirlərinin bir neçə ay ərzində dünyanın bir çox ölkələrində məktəb təhsilini pozmasının səbəblərini  izah edir. Qeyd olunur ki, əgər bu müddət  ərzində tədris imkanlarının qorunması sahəsində planlaşdırılmış və səmərəli strategiya olmasa, uğursuzluq təhsilalanlar üçün ciddi təlim itkilərinə yol aça bilər.  

Beləliklə, adıçəkilən qurumlar pandemiyanın ikinci mərhələsində təhsilin davamlılığını təmin etmək üçün zəruri tədbirlərin siyahısını hazırlayıb:

1 .Pandemiyanın yeni mərhələsinə hazırlaşmaq. COVID-19 pandemiyasının birinci mərhələsində təhsilin fasiləsizliyini təmin etmək nə qədər çətin olsa da, gələcək illərdə daha mürəkkəb ola bilər. Təhsil müəssisələrinin rəhbərləri öz təşkilatlarını daha sürətli dəyişikliklərə və daha çox qeyri-sabitliyə hazırlamalıdırlar. Məktəblər sürətlə uyğunlaşan,  şagirdlərlə, müəllimlərlə və onların ətrafında olan cəmiyyətlərlə sıx əlaqə yaradan, təhsilin davamlılığı üçün dinamik strategiyalar hazırlamalıdır.

2. Pandemiyanın birinci mərhələsindən dərslər çıxarın. Nəticələrin  çevik yekunlaşdırıması pandemiyanın birinci mərhələsində öyrənilən dərsləri sistemləşdirməyə imkan verəcək. Nöqsanlar, problemlər,  ehtiyaclar, habelə çatışmazlıqlar görünən olmalıdır. Virusa qarşı vaksin olmadığı müddətdə məktəblərin bağlanması ehtimalı var.  Pandemiyanın birinci mərhələsindən  çıxarılan nəticələrə əsaslanaraq, distant təhsilin davam etdirilməsi üçün kontent plan hazırlanmalıdır.

3. Məktəblərdə və məktəb tədbirlərində fiziki məsafəni saxlamaq, onları həyata keçirmək üçün protokollar  hazırlanmalıdır.

İctimai səhiyyə orqanlarının rəhbər prinsiplərinə uyğun olaraq məktəblərin təhlükəsizliyinin təmin edilməsi üçün əhəmiyyətli tələblər mövcuddur və onların səmərəli surətdə həyata keçirilməsi üçün hər bir məktəbin şəraitini nəzərə alan layihələndirmə prosesi tələb olunacaq. Bu məktəb dizaynı prosesi bütün işçilərin, eləcə də şagirdlərin və valideynlərin peşəkar inkişafını əhatə etməlidir.

4. Məsafədən tədrisin effektiv sistemini yaradın.

Bir çox  hüququ sistemlərdə hazırlanmış təhsilin davamlılığının təmin edilməsi strategiyaları,  texnologiyalar  onlardan  istifadə imkanlarının məhdudluğunu  və  bacarıqların çatışmazlığını aşkar edib.  Bu çatışmazlıqların aradan qaldırılması yalnız ona görə prioritet olmalı deyil ki, mümkün  B  planını uzun müddət ərzində yerinə yetirmək lazımdır, həm də ona görə ki, təhsilalanlara   gələcək dünyada iştirak və tərəqqi üçün lazım olan bacarıqları inkişaf etdirməyə kömək  göstərmək  lazımdır. Təhsil sisteminin yenidən düşünülməsi rolların yenidən düşünülməsini tələb edir. Müəllimlər və məktəb işçiləri "birinci reaksiya verən" elan edilməli və onların peşəkar inkişaf, emosional dəstək və müdafiə ehtiyacları həlledici əhəmiyyətə malikdir. Ailələrin  uşaqların  təhsilinin dəstəklənməsində rolu əhəmiyyətli dərəcədə dəyişib və onların uşaqların təlim məşqçiləri kimi daha yaxından rol oynamaları  üçün professional dəstəyə ehtiyacları var.

5. Genişləndirilmiş öyrənmə ekosisteminin gücləndirilməsi

Pandemiyanın ilk mərhələsində tədris distant təhsilin mümkün olduğu dərəcədə mümkün idi və ev şəraiti  öyrənmə mühiti kimi xidmət etməyə hazır idi.  Bunun üçün, məsələn, texnologiya və telekommunikasiya şirkətləri, televiziya və radio stansiyaları ilə yeni ittifaqlar və ortaqlıqlar lazımdır. Bu ekosistem qorunub saxlanmalı və gücləndirilməlidir.

6. Müəllimlərin peşəkar inkişafını dəstəkləmək və dərinləşdirmək

Təhsilin davamlılığı pedaqoji dəstək və əməkdaşlıq sistemlərinin sürətli inkişafı sayəsində mümkün olub ki, bu da müəllimlərə yeni pedaqogikanı mənimsəməyə, həmçinin şagirdləri və onların ailələrini dəstəkləmək məqsədi ilə tədrisdən kənara çıxan yeni funksiyaları öz üzərinə götürməyə imkan verir. Davamlı peşəkar inkişaf təhsil sahəsində işin təşkilinin daha ayrılmaz hissəsi olmalıdır və müəllimlərə yalnız təhsil planının məhsulu kimi deyil, həm də tədris planının əsasında duran ideyaların daha yaxşı ötürülməsini və pedaqogikanın daha dərindən başa düşülməsini təmin etməlidir. Pedaqoji yanaşmaların ən yaxşı şəkildə necə işlədiyini, vaxtın hansı kontekstlərdə tələb olunduğunu, tədqiqatlara və əməkdaşlığa sərmayə qoyulduğunu, yaxşı ideyaların bütün məktəb sistemində yayılmasının və miqyasının öyrənilməsini təmin etməlidir.  Bu məqsədə nail olmaq  müəllimlərin və məktəb rəhbərlərinin əməyinin həqiqi peşəkar təşkilinə ciddi keçidi tələb edəcəkdir.

7. Məktəblərdə fərdi təlim və tədrisdən ibarət olan qarışıq öyrənmənin potensialını inkişaf etdirin.

Məktəblərin bərpası yalnız onların  işinin bərpası kimi deyil, məkan, zaman, insan və texnologiyaların öyrənmə ekosisteminə yaradıcı inteqrasiyası kimi başa düşülməlidir. Bu yanaşmalar standartlar və rəhbər prinsiplər arasında lazımı balansı, məktəb və icmalarda yerli şərtlərə cavab vermənin  operativliyini   təmin etməlidir.  Çox güman ki, tədris prosesinin əhəmiyyətli hissəsi online qalacaq,  daha çox təhsilalanların təşəbbüsləri və fərdi öyrənmə inkişaf etdiriləcək.

8. Təhsilalanların ehtiyac və nəticələrinin qiymətləndirilməsi

Təhsilalanların akademik cəhətdən harada olduğunu və onların emosional ehtiyaclarının nə olduğunu qiymətləndirmək çox vacibdir. Onların bir çoxu  və ailələri pandemiyanın təsirlərindən əziyyət çəkib.  Bu qiymətləndirmə, xüsusilə də məktəbə geri qayıtmayan və ya geri dönən, lakin pandemiya dövründə tədrisə çox az cəlb edilmiş şagirdləri nəzərə almalıdır. Bu şagirdlərin və onların ailələrinin məktəb işlərində iştirakının qorunması üçün fərdi strategiyaların hazırlanması çox vacibdir.

9. Təlim itkisini bərpa edin.

Təhsilalanların əksəriyyəti pandemiyanın birinci mərhələsində tədris planında nəzərdə tutulanları mənimsəyiblər. Bu itkilərin uzunmüddətli nəticələrini minimuma endirmək üçün əlavə təlim müddəti tələb olunacaq. Təhsil üçün geniş imkanların yaradılması tədris gününün davamlılığının artırılmasını, həftədə tədris günlərinin sayını artırmağı,  yay və digər məktəb tətilləri zamanı işləməyi əhatə edə bilər.

10. Tədris proqramını yenidən balanslaşdırın.

Gələn il üçün tədrisin prioritetləri şagirdlərin ehtiyaclarına və tədris üçün lazım olan müxtəlif şəraitə uyğun olmalıdır. Bu isə səhiyyənin rəhbər prinsiplərini, həmçinin ev şəraitində təhsilin təmin edilməsi üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edəcək geniş tədris ekosistemini yaradacaq. Əksər hallarda məktəblər əllərin yuyulması və gigiyena  üçün lazım olan vaxtın müddətini  artırmaqla, məsələn, birgə işləmək, idmanla məşğul olmaq və ya digər yerlərdə sıx fiziki əlaqə tələb edən sinifdənkənar tədbirlərin sayını azaltmalı olacaqlar.
 

Təhsilalanların ən yaxşı öyrənmə təcrübəsini təmin etmək üçün yenidən öyrənmə və yenidən tədris tələb olunacaq, yeni qarışıq təlim sisteminin hər bir elementindən optimal istifadə etmək lazım gələcək. Bu planlar uzaqdan və evdə birgə, müstəqil işlərin təqdim etdiyi imkanlarla fiziki məkanların istifadəsinə aid olan məhdudiyyətləri balanslaşdırmalıdır.
  

Onlayn rejimdə birgə işləməyə imkan verən effektiv infrastrukturun təmin edilməsi interaktivlik nöqteyi-nəzərdən prioritet məsələ olmalıdır.
 

Tədris proqramının yenidən balanslaşdırılması  uşağın koqnitiv,  sosial və emosional sahələr də daxil, vacib hesab olunan səriştələr haqqında bütöv təsəvvürlər əldə etməsindən başlamalıdır. O, yeni şərtlərin yaratdığı imkanları, məsələn, şagirdlərin daha çox fəaliyyət azadlığının inkişaf etdirilməsinin  zəruriliyini müəyyənləşdirməlidir, çünki öyrənmənin əhəmiyyətli bir hissəsi bunu tələb edəcəkdir.
  

Eyni zamanda pandemiya mühitində tədris özünün təmin olunmasını gözləyən yeni emosional ehtiyaclar meydana gətirib. Eyni şəkildə, tələbələr məktəblərdə həmyaşıdları ilə əməkdaşlıq edərkən, adətən əsaslandıqları əsas sosial bacarıqlara indi müxtəlif qarışıq yanaşmaların köməyi ilə inkişaf etdirmək üçün təsəvvür və dizayn tələb edəcəkdir. Tədris proqramlarının balansının bərpası üzrə bu iş ictimai səhiyyə böhranının yaratdığı şəraitə nəinki cavab verməyə, həm də 21-ci əsrin məktəb quruculuğunun vacib məsələsini həll etməyə, birinci mərhələdə tədrisdə buraxılmış boşluqların aradan qaldırılmasında tərəqqini sürətləndirməyə imkan verir.

11. Effektiv kommunikasiya sistemini inkişaf etdirin

Məktəblərdə bütün maraqlı tərəflər arasında rabitə strategiyası həmişə vacibdir, indi bu məsələ əhatəli qarışıq öyrənmə ekosisteminin uyğunluğunu təmin etmək üçün şagirdlər, müəllimlər və məktəb heyəti, valideynlər və icmaların digər üzvləri  daxil olmaqla, kritik əhəmiyyət daşıyır. Çoxsaylı iştirakçılar ilə əks-əlaqə imkanlarını nəzərdə tutan effektiv rabitə sistemi, təhsilin davamlılığını təmin etmək üçün strategiyanın həyata keçirilməsində əsas elementdir. Rabitə rəhbərlikdən gələn mesajların yayımı ilə qarışdırılmamalıdır. Əgər mesajlar qəbul edilmirsə,  emal olunmursa, onları başa düşmürlərsə və ya qəbul etmirlərsə, ünsiyyət səmərəsiz qalır. Texnologiya məktəblərdə və sistemlərdə istifadə edilənlərə nisbətən daha inklüziv, geniş iştiraka və interaktiv ünsiyyət formalarına əsaslanan müstəsna imkanlar təqdim edir. Onların səmərəli istifadəsinin öyrədilməsi hazırkı adaptiv böhranın aradan qaldırılması üçün liderlik keyfiyyətlərinin zəruri inkişafının ayrılmaz hissəsi olmalıdır. Tələbələrin səslərinə qulaq asmaq, onların təcrübəsini qiymətləndirmək, pandemiya şəraitində məktəblərin necə qiymətləndirilməsini öyrənmək,  yeni genişləndirilmiş qarışıq öyrənmə ekosisteminin inkişafına onların baxışlarını daxil etmək və gələcəkdə onların öyrənilməsini idarə etmək naminə daha çox azadlıq və muxtariyyət vermək üçün böyük imkanlar yaratmaq  xüsusilə vacibdir. Valideynlərlə onların öz uşaqları üçün hansı təhsili üstün tutduqları barədə məsləhətləşmələr aparmaq baxımından imkanlar yaratmaq son dərəcə vacibdir, çünki onlar öz uşaqlarının vəziyyətlərini daha yaxşı bilirlər.

12. İnnovasiyaların dəstəklənməsi və adaptiv rəhbərlik  üçün potensialın yaradılması

Pandemiya zamanı təhsilin dəstəklənməsi  formal vəzifələrdə olan  yeni liderləri aşkar etdi.  Bu da mövcud liderliyin məhdudluğunu üzə çıxardı. Dövlət və özəl sektorlarda maraqlı tərəflər arasında əməkdaşlıq quran, alyanslar yarada bilənlər  yeni şəraitə lazımi uyğunlaşmanı təmin etmək üçün normatıv  aktlarda  korrektələr etməklə təhsil imkanlarını dəstəkləmək üçün zəruri innovasiyalara, əməkdaşlığa və çevikliyə kömək edə bilər. Liderliyin inkişafı üçün gələcək infrastrukturun formalaşmasında  məktəb direktorlarının, məktəb müfəttişlərinin, universitet müəssisələrinin və ixtisasartırma təşkilatlarının birlikləri  mühüm rol oynaya bilər.

13. Hər bir məktəbin şərtlərini əks etdirmək üçün dəstəklənməsi

Təhsilin səmərəli davamlılığını təmin etmək üçün potensialın səfərbər edilməsində muxtariyyət  və məktəblərə dəstək arasında lazımi balansın təmin edilməsi zəruridir. Məktəblərin potensialını maksimum dərəcədə gücləndirmək, onların istək və tələbatlarına uyğun  dəstək vermək lazımdır. Bununla yanaşı, bəzi məktəblər çox məhdud institusional və maliyyə potensialına malikdir  və təhsil orqanları tərəfindən daha çox rəhbərliyə və dəstəyə ehtiyac duyacaqlar. Məktəblər üçün əlçatmaz olan bəzi tədbirlər də var, məsələn, hökumətin vacib rol oynaya biləcəyi texnoloji və ya telekommunikasiya şirkətləri ilə tərəfdaşlıq münasibətlərinin qurulması.  Bundan əlavə, şagirdlərin hər gün məktəbə gediş-gəlişinin təhlükəsiz olub-olmadığını və ya məktəbdəki nəqliyyat vasitələrindən necə istifadə ediləcəyini düşünmək kimi hərəkətlər mövcuddur.

14.  İnnovasiyaları stimullaşdırmaq

Pandemiyanın birinci mərhələsində təhsilin davamlılığı bəzən şagirdlərin, müəllimlərin, valideynlərin, vətəndaş cəmiyyətinin və təhsil liderlərinin geniş iştirakı ilə şərtlənən innovasiyaların qeyri-adi səviyyəsinin nəticəsidir. İnnovasiya və kreativlik gələn il təhsilin dəstəklənməsi üçün tələb olunan mürəkkəb məsələlərin həlli baxımından  aktiv olaraq qalacaq. Təhsil sisteminin bütün səviyyələrində rəhbərlik və təşkilat davamlı yenilikləri təmin edə bilər və dəstəkləməlidir. İnnovasiyaların stimullaşdırılmasında liderlik strateji məqsədlərin aydınlığından və vəsaitlərin böyük çevikliyindən asılı olmalıdır. Qaydalar, normalar, buraxılış imtahanları üçün tələblər, dərs cədvəli, siniflərin ölçüləri  və tədris proqramı - bütün bunlar məqsəd deyil, məqsədə nail olmaq vasitəsi kimi  başa düşülməlidir. İrəliyə baxdıqda, strateji aydınlıq şagirdlərin hansı səriştələrə yiyələnmələri ilə başlamalı, sonra isə məktəblərin maliyyə, institusional, insan məhdudiyyətlərini nəzərə alaraq  bu məqsədə nail olmaq üçün yararlı olan vasitələri inkişaf etdirmək barədə yaradıcı və çevik düşünmək lazımdır. Təhsil rəhbərləri  növbəti tədris ilə bağlı  əvvəlcədən yeni variantlar  üzrə operativ və vaxtında qərarlar qəbul etməlidirlər ki, üz-üzə modeli uzaqdan təhsil modelinə çevirməyə cəhd deyil, həm offline, həm də onlayn inkişaf edən təhsil yanaşmalarının inkişafı üçün lazımi vaxta malik olsunlar. Aydın olmalıdır ki, keçmiş səylərin əksəriyyəti keyfiyyətli onlayn təlim verə biləcək alətlərdən tam istifadə etməyə yönəlmiş addımlar deyil, uzaq resurslardan istifadə edərək boşluğu dayandırmaq üçün bir tədbir idi.

15. Resursları səfərbər etmək

Pandemiya cəmiyyətə əhəmiyyətli maliyyə təsiri göstərib  və gözlənilməlidir ki, ondan dərhal sonra səhiyyə sahəsindəki fövqəladə vəziyyətlə əlaqədar çəkilən xərcləri ödəmək üçün sərt maliyyə qənaəti dövrü gələcək.  Təhsil pandemiyanın birbaşa təsiri dövründə investisiya kimi prioritetlərdən biri olmalıdır. Məsələn, pandemiyada təhsil sahəsində cavab tədbirləri tam bacarıqlara malik şagirdlərin hazırlanması üçün  daha geniş və səmərəli təhsil sisteminin yenidən qurulmasını nəzərdə tutursa, onda maliyyə resursları mühüm əhəmiyyət kəsb edəcəkdir.

https://globaled.gse.harvard.edu/files/geii/files/education_continuity_v3.pdf

Oruc MUSTAFAYEV